به گزارش مشرق به نقل از مهر، اينجا نقطه صفر مرزي است، دوغارون، مرز ايران و افغانستان، جايي که بسياري از پناهندگان افغاني از آنجا عازم کشورشان مي شوند.
دوغارون، اينجا مرکز دواطلبانه بازگشت پناهندگان است. پناهندگان افغاني که با بقچه کوچکي که به نظر تمام داراييشان است در اين سوز و باد سرما به صف ايستاده اند تا راهي وطني شوند که خود معتقدند هنوز بوي خون و آتش مي دهد و ديگران مي گويند بايد براي ساختنش بازگردند.
محوطه بزرگي است که دور تا دورش را اتاقک هاي اسکان موقت پناهندگان دواطلب بازگشت و کلاسهاي آموزش مين شناسي، درمانگاهي کوچک و محوطه بازي کودکان که به نظر مي رسد مدتهاست ديگر چون روزهاي پربازگشت سالهاي 81 و 82 رونقي ندارد.
*مي روم چون افغانستان وطنم است/ بازمي گردم چون کار نيست
صف مردان جوان افغاني با چمداني کوچک و يا بقچه اي متوسط در کنارشان در ميانه حياط بزرگ مرکز بازگشت دواطلبانه به افغانستان خودنمايي مي کند، همه مجرد ايستاده اند و پس از پرس و جو متوجه مي شوم اينها افرادي هستند که کمکي دريافت نکرده اند چرا که تا کنون به صورت غيرمجاز در ايران کار مي کردند.
جواني حدود 18 سال است که به همراه دوستش سرگرم صحبت کردن هستند، مي پرسم خودت خواستي برگردي افغانستان؟ مي گويد آري ، تا حالا چهار بار به ايران آمده ام و هر بار مدتي کار کرده ام و برگشته ام، مي پرسم اوراق شناسايي آمايش را داري ؟ جواب مي دهد: نه. مي پرسم چرا به افغانستان بر مي گردي؟ مي گويد: چون آنجا وطنم است و خانواده ام هنوز آنجا هستند. مي پرسم: پس چرا چهاربار به ايران آمدي، مي گويد: براي کارو پول درآوردن. مي پرسم چطور هر بار از مرز رد شدي ؟ مگر پاسپورت داري؟ جواب مي دهد: پاسپورت ندارم و سکوت مي کند. دوستش به ميانه صحبتمان مي دود و مي گويد من کساني را مي شناسم که افغاني ها مي توانند با پرداخت 500 تا 700 هزار تومان تا سه بار به صورت قاچاقي با آنان به ايران بيايند.مي پرسم يعني چي؟ جواب مي دهد: يعني اگر دوبار لب مرز دستگير و باز گردانده شدي يکبار ديگر فرصت داري که با قاچاقچيان انسان به ايران بازگردي و پولت محفوظ است.خيلي دوست دارم که از او بپرسم آيا دوباره به ايران باز مي گردي؟ اما جوان و دوستش که از ابتدا نيز تمايلي براي پاسخ دادن به سئوالات من نداشتند، آرام از من کناره مي گيرند و رو بر مي گردانند.
*بازگشت معکوس پناهندگان افغان به ايران
حکايت پسر 18 ساله که چهاربار بدون پاسپورت به ايران آمده است من را ياد عبارت "بازگشت معکوس" مهاجران افغاني مي اندازد که اين چند ساله مرتب از مجاري رسمي و غير رسمي مي شنويم، پناهجوياني که به اجبار يا دواطلب از ايران به افغانستان اعزام مي شوند و کارت آمايش شان را تحويل نمي دهند و در بازگشت معکوس با استفاده از مجاري غيرقانوني و کمک قاچاقچيان انسان به ايران براي کار، زندگي و کسب درآمد باز مي گردند، چرا که آنان فکر مي کنند وطنشان هنوز درگير نابساماني هاي باقيمانده از جنگ چند دهه است و امنيت و وضعيت اقتصادي هنوز سامان نيافته است.
*کاهش بازگشت داوطلبانه پناهندگان افغان در سالهاي اخير
محمد صارمي مسئول دفتر اتباع و مهاجرين خارجي در مرز دو غارون با اشاره به کاهش روند دواطلبانه بازگشت پناهندگان افغان به کشورشان در سالهاي اخير نسبت به سال 81 گفت: در سال1381 پس از شکست طالبان در افغانستان با موج بازگشت داوطلبانه پناهندگان افغان مواجه بوديم که روند بازگشت روزانه آمار 3 تا 4 هزارنفري را نشان مي داد اما در سالهاي اخير و در سال 89 تنها 7 هزار و 554 نفر از پناهندگان در قالب طرح مشترک ميان دولت ايران و کميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان ، با دريافت کمک نقدي 150 دلاري از مرز دوغارون به افغانستان بازگشتند و 209 هزار و 679 نفر نيز در قالب افراد خودمعرف که فاقد اوراق شناسايي طرح آمايش بودند و مطرودين افغان، بدون اختصاص کمک مالي به کشورشان بازگشتند.
وي با تاکيد بر اينکه در سالهاي اخير اکثر کساني که به افغانستان باز مي گردند مرد و مجرد هستند نيشخندي مي زند و مي گويد به نظر مي رسد ديگر نيازي به محوطه کودک که براي بازي کودکان در اين مرکز بازگشت ساخته شده است نداريم.
*20 سال است که در ايران زندگي مي کنم
خودش را گل اندام موسوي معرفي مي کند با اين توضيح که اين نام من در کارت آمايش است و در افغانستان نامم کلثوم بود. مي گويد 20 سال است که در ايرانم و بچه هايم همه متولد ايران هستند و از ابتدا هم پناهنده و آواره به ايران آمديم و هرچه امروز دارم اينجاست، تمام دارايي ام، تمام زندگيم.
گل اندام در اردوگاه تربت جام به همراه سه فرزندش، بدون همسر زندگي مي کند، او مسئول فرهنگي شوراي خودگران اردوگاه تربيت جام است که امروز نام مهمانشهر تربيت جام را بر سر در خود دارد.
اردوگاه تربيت جام با مساحتي حدود 100 هکتار و ظرفيتي حدود 15 هزارنفر اکنون حدود 5 هزار پناهنده افغاني را در خود جاي داده است، جايي که پناهندگان در ان اسکان رايگان دارند، با توالت و حمام و فضاهاي فرهنگي و ورزشي که به نظر کم مي آيد اما به گفته خود پناهندگان اينها همه لطف دولت ايران است.
از گل اندام مي پرسم خانه تان چگونه است؟ مي گويد دو اتاق تو در تو بدون آشپزخانه، حمام و توالت عمومي، زندگي سخت است اما خدا را شکر.
گردشي کوتاه در اردوگاه تربيت جام واقعيت زندگي پناهندگان را به آساني برايت روشن مي کند، توالت ها و حمام هاي عمومي، مراکز فرهنگي که دختران و پسران با ذوق و شوق در آن مشغول آموزش اند و مردان و زناني که در کوشه و کنار اردوگاه در حال گپ و گفت.شايد مشغله و گرفتاريشان خيلي زياد باشد و خدماتي که در ايران به انان ارائه مي شود کم، اما به نظر مي رسد همين قدر که جايي دارند که آنان را از هياهوي جنگ و نا امني کشورشان دور کند برايشان کافي است.
*افزايش افسردگي در ميان زنان افغان پناهنده در ايران
خانم موسوي با اشاره به مشکلات زياد پناهندگان در ايران به دليل وضعيت نامناسب اقتصادي، ادامه مي دهد: بسياري از زنان افغاني دچار افسردگي هستند چرا که اشتغال و اموزش کم است و معمولا مردان براي کار ماهانه به مشهد مي روند و زنان در خانه در انتظار و نگرانند از اين دوري و اينکه چه اتفاقاتي ممکن است براي انان بيفتد.
*در افغانستان هم مهاجرم
از خانم موسوي مي پرسم آيا دوست نداري دوباره به افغانستان برگردي؟ مي گويد: دوست دارم اگر وضعيت اقتصادي و امنيت آنجا خوب شود، ولي الان نه.
او ادامه مي دهد: ما اگر افغانستان برويم انجا هم مهاجر حساب مي شويم چون سالهاست که ايرانيم و همه فرزندانم اينجا بزرگ شده اند مدرسه رفته اند و کار کرده اند، اگر افغانستان برويم بايد همه چيز را از ابتدا شروع کنيم، انهم اگر کاري براي انجام دادن باشد.
وي اضافه مي کند: فرزندان هيچ تصوري از افغانستان ندارند من هم پس از اينهمه سال دوري ديگر تصوري از ان کشور ندارم، سعي مي کنم انها را با اداب و رسوم وطنمان آشنا کنم اما شنيدن کي بود مانند ديدن.
خانم موسوي نگران وضعيت تحصيل، اشتغال و آينده فرزندانش است و مي گويد: پسرم هر ماه براي کار از اردوگاه خارج مي شود و به مشهد مي رود و با انجام کارهاي سنگين و درآمد کم ، زندگي مان را مي چرخاند.
*هدفمندي يارانه ها،مرز ميان شهروندان ايراني و پناهندگان افغاني
در طول سفر دو روزه خبرنگاران براي بازديد از وضعيت پناهندگان افغاني در ايران، مسئولان ايراني با تاکيد بر اينکه پناهندگاني که در اردوگاهها اسکان داده شده اند از امکانات رايگان بهره مي برند و کساني که در شهرها هستند از امکانات مساوي همچون شهروندان ايراني برخورداند، اعلام کردند که با هدفمندي يارانه ها کار براي پناهندگان افغاني سخت شده است چرا که در طول اين 30 سال انان نيز همچون ايرانيان از سوبسيد ها برخوردار بودند و امروز نه.
مسئولان کميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان نيز با هدفمندي يارانه ها در ايران، اميدوارند که کمکهاي جوامع جهاني براي حجم عظيم پناهندگان افغاني در ايران ، ارسال شود تا بتوان گامهاي موثري در زمينه بهبود وضعيت معيشت اين پناهجويان برداشت.
*بازديد از مدرسه، مهدکودک، اردوگاه،کتابخانه، مرکز ورزشي معلولان
سفر دو روزه خبرنگاران براي بازديد از مرز دوغارون و ديدن وضعيت پناهندگان افغاني که داوطلبانه به کشورشان باز مي گردند، از جلسه اي طولاني که به گزارش عملکرد مسئولان دولت جمهوري اسلامي ايران درباره پناهندگان اختصاص داشت در مشهد اغاز شد و در ادامه به بازديد از کتابخانه ، مدرسه، مهدکودک، اردوگاه و مرکز ورزشي معلولان که در حاشيه شهرمشهد و شهرستان تربيت جام بود انجاميد.
شايد امکانات موجود در تمامي اين مراکز تا حد مطلوب فاصله زيادي داشت اما چهره هاي خندان و آرام پناهندگان حاکي از رضايت نسبي شان از وضعيت موجود را داشت و شکايت ها و گلايه هاي گاه و بي گاهشان و تقاضاي کمک هايشان نشان از تلاششان براي بهتر کردن وضعيتي که در ان قرار داشتند، داشت.
*آسيب ها و فرصت هاي پناهندگان افغاني در ايران
بسياري از کارشناسان امور اجتماعي معتقدند حضور پناهندگان افغاني در جامعه شهري در کنار شهروندان ايراني آسيب هاي زبادي را همچون افزايش جرائم و معضلات اجتماعي در پي دارد چرا که پناهندگان خارجي در شرايط خاصي قرار دارند و زمينه هاي افزايش جرم و آسيب در جامعه را فراهم مي کنند.
اين در حاليست که برخي از کارشناسان نيز معتقدند حضور پناهندگاني افغاني در ايران الگوي کار را در اين کشور در 30 سال گذشته تغيير داده است، کارگران افغاني به عنوان نيروي کار ارزان با توانايي هاي بالا همواره در ايران مورد استفاده قرار گرفتند و در کنار سودهاي کلاني که براي برخي از سرمايه داران به دنبال داشته اند موجبات از دست دادن فرصت هاي شغلي براي کارگران ايراني را فراهم کرده اند چرا که يک کارگر ايراني حاضر نيست با دستمزد کم و کار سخت همچون يک کارگر افغاني کار کند.
پس از سه سال انتظار خبرنگاران از وضعيت پناهندگان افغاني در ايران بازديد کردند
تيم خبرنگاران ايراني و خارجي پس از سه سال انتظار موفق شدند از مرز دوغارون و وضعيت پناهندگان افغاني در خراسان رضوي بازديد کنند، اين بازديد در روزهايي انجام مي شود که دو ماه از آغاز هدفمندي يارانه ها در ايران گذشته است،همچنين دولت ايران اخيرا حدود دو ميليون افغاني غير مجاز را شناسايي کرده که با احتساب يک ميليون و 100 هزار افغاني شرکت کننده در طرح امايش مي توان گفت حدود 3 ميليون افغاني در ايران زندگي مي کنند و اين روزها دولت ايران در تلاش است براي انجام پروژه بيمه درماني پناهندگان افغاني از مجامع بين المللي کمک بگيرد.
مددخواهي دولت ايران و سازمان ملل از مجامع بين الملل براي بهبود وضعيت پناهندگان افغان
ايران دومين کشور دنياست که بيشترين تعداد پناهندگان را در خود جاي داده است بيش از 3 ميليون پناهنده مجاز و غيرمجاز افغاني که در پي نا امن شدن کشورشان با ايران پناه آوردند و اکنون پس از گذشت بيش از 20 سال نه تنها هر روز از تعداد اين پناهندگان کاسته نمي شود بلکه در سالهاي اخير روز بروز بر تعداد انان افزوده نيز شده است.
ايران از معدود کشورهايي است که پناهندگان را در جامعه شهري و در کنار شهروندان خود جاي داده است و از اين بابت همواره مورد تاييد کميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان است چرا که بسياري از کشورها پناهندگان را در محيط هاي دور از جوامع شهري براي پيشگيري از آسيب ها و تبعات احتمالي، نگه مي دارند.
به نظر مي رسد با استقرار دو دولت در افغانستان در چند سال اخير ديگر وظايف بين المللي در امور پناهندگان بر عهده ايران نباشد چرا که پناهجويان اکنون ديگر از شرايط تعريف شده خارج شده اند و مي توانند به کشورشان باز گردند اما به دليل مشکلات موجود در افغانستان انان ترجيح مي دهند در ايران بمانند.
اما مشکلات خيل عظيم پناهندگان افغاني در ايران در بخشهاي مختلف آموزشي، بهداشتي، معيشتي و اشتغال از توان دولت جمهوري اسلامي و کمک هاي اندک سازمان ملل در برابر خدمات دولت ايران، خارج است و نيازمند ياري دستان مجامع نوع دوست بين الملل است.
بازديد خبرنگاران از وضعيت پناهندگان نيز با هدف جذب کمک هاي مجامع بين المللي براي پناهندگان افغاني در ايران انجام شد، و چرا که در طول اين سفر دو روزه تلاش کميسارياي عالي سازمان ملل براي جذب کمک هاي مالي مجامع بين المللي به اين دليل بود که آنان معتقدند دولت ايران مسير درستي را براي کمک به پناهندگان افغاني در پيش گرفته، هر چند که محمد اعجمي مديرکل دفتر اتباع و مهاجران خارجي استانر خراسان رضوي خود اذعان دارد که ديکته ننوشته غلط ندارد و "جورج وود" مسئول امور برنامه ريزي کميساريا در تهران نيز تاکيد مي کند: دروغ است اگر بگوييم همه پناهندگان را حمايت صد در صدي مي کنيم.
