گروه سياسي مشرق - یکی از ویژگی‌های توافقنامه ژنو مورخ 24 نوامبر 2013، کلی‌گويی در کنار صراحت است. در واقع از یک سو، در برخی از موارد این سند به کلی‌گويی اکتفا کرده است. عدم شفافیت در این زمینه‌ها، نشان‌دهنده وجود ظرفیت یا فعلیت اختلاف نظر میان طرفین بوده به گونه‌ای که امکان انعقاد اصل توافقنامه را با تهدید روبرو می ساخته است. نبود چشم انداز روشن در مورد گام‌های میانی و نهائی و همچنین تبیین وضعیت داده - ستانده همه طرف‌ها در این گام‌ها، از جمله کلی‌گويی‌ها این سند به شمار می‌رود.
اما از سوی دیگر، "دقت بخشی" به‌ویژه به گام نخست به عنوان
یکی از دستورکارهای تدوین‌کنندگان این سند بوده است.
در این زمینه، البته دقت در
الزامات طرفین وضعیتی شناور دارد و باز هم در برخی از موارد، به عباراتی معدود و
واژگانی کلیدی اکتفا شده است. مشکل مهم در این زمینه، نبود مبنا و زمینه دقیق در
خصوص مفاهیم و اصطلاحات کلیدی به‌کار رفته، در پرتو توافقات هسته‌ای معمول و حقوق
هسته‌ای است به طوری که امکان ارائه تفاسیر متعدد حتی در رابطه با مورد به مورد
این واژگان نیز منتفی نشده است.
اما مسأله مهم امروز برای جمهوري اسلامي ایران باقی‌ماندن در ایرادها و کاستی‌های سند مذکور نیست. بلکه مهم این است که از تلاش‌ها و راهبردهای غرب برای محدودسازی بلاعوض برنامه هسته‌ای کشور و همچنین تلاش برای تعمیم مذاکرات هسته‌ای به عرصه‌های غیرهسته‌ای ولی دارای ارتباط عمیق با منافع ملی پرده برداشته شود تا نهایتاً چنین اهدافی از سوی طرف‌های مقابل، خنثی گردد.
بر اساس اصول عملی دیپلماسی در عصر حاضر، تلاش‌های طرفین برای پيشبرد مواضع خود و یا فراهم‌کردن زمینه‌های توافق در مورد برخی از مهم‌ترین آنها در خارج از نشست رسمی، امری معمول است. البته در این زمینه، گوی رقابت را آمریکايی‌ها بوده‌اند.
مقامات آمریکايی طی دو ماه گذشته به صورت پیوسته و به بهانه‌های مختلف تلاش کرده‌اند تا طرف ایرانی را با مواضع خود در این رابطه مورد آزمون قرار دهند و نهایتاً اگر توافق مجدد برای حصول اهداف سند ژنو در گام‌های میانی و پایانی به عنوان نتیجه مورد دلخواه دیپلماسی به نظر برسد، بتوانند آمادگی لازم را در افکار عمومی و رسمی کشور پدید آورند که بر اساس آن، ایران به سمت گام‌هايی به‌مراتب جدی‌تر از گام نخست قدم بردارد.
بارها پیش از این نیز خطرات و تهدیدهای این توافق در ارتباط با توانمندی موشکی کشورمان را با زبان‌های مختلف بیان کردیم. در ابتدا، برخی که در قید و بند عبارات گام اول مانده بودند و وقوف‌شان در همین عبارت متوقف شده بود، به اظهار شگفتنی در این زمینه پرداختند و آن را دیدگاهی معتدل به شمار نیاوردند اما این روزها شاهد، از غیب رسیده و همگان از دست‌های پنهان و آشکار مذاکره‌کنندگان آمریکايی و تلاشی که برای محدودسازی توان موشکی و نظامی کشور دارند آگاه شدند. اما اکنون که آمریکايی‌ها این گونه خوابی را برای برنامه هسته‌ای و موشکی کشور دیده‌اند، دیپلماسی ما چه دستورکار جایگزینی را در پیش گرفته است؟ در کنار نفی و انکار تلاش‌ها و اهداف دشمن، ما از منظر ایجابی چه پیشنهاد و برنامه‌ای را در نظر داریم به‌گونه‌ای که منافع ملی نهفته در این سند محقق شود؟
1- راهنمای تعیین چشم‌انداز توافق ژنو
از منظر توافقنامه ژنو، دو نقطه پایانی مهم برای کشورمان مقرر شده است: لغو کامل تحریم‌ها؛ تضمین جهانی حقوق توسعه صلح‌آمیز هسته‌ای از طریق عادی‌کردن مسأله هسته‌ای در دستورکار بین‌المللی.
مسیر مربوط به توافق‌ها در گام‌های میانی و پایانی باید به‌گونه‌ای باشد که به غایت مذکور منتهی شود. البته مشکلات این مسیر نه‌تنها روشن بلکه طبیعی است. آمریکايی‌ها با خاتمه داده به تحریم آن هم در شرایطی که ایران بتواند حقوق هسته‌ای خود را محفوظ نماید، شکست بزرگی خواهند خورد. از همین روست که برای آنها، نقطه مطلوب چیزی جز برچیدن برنامه هسته‌ای کشور و حتی ديگربرنامه‌های قدرت‌ساز ایران در ابعاد دفاعی و فضايی و فناوری‌های نوين نیست. البته در عمل، آنها حتی به باقی‌گذاشتن نمادهايی از برنامه هسته‌ای پیشرفته در ایران اما با گسترده‌ترین نظارت‌هاي بین‌المللی هم به عنوان گزینه دوم، قانع هستند اما این امر که توان هسته‌ای کشورمان را از تولید قدرت راهبردی خارج سازد، برای کشورمان چندان رضایت‌بخش نخواهد بود. این عدم رضایت با درنظر گرفتن اینکه آمریکا حتی بعد از برنامه هسته‌ای نیز دستورکارهای دیگری برای وضع مجدد تحریم‌ها به عناوینی دیگر از جمله "تروریسم" و "حقوق بشر" خواهد داشت، جدی‌تر خواهد شد.
برای دیپلماسی کشور تأکید و پیگیری امور زیر در گام‌های میانی و نهايی، از اولویت اساسی برخوردار خواهد بود:
الف - متعهدسازی گروه 1+5 به تدوین قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد در خاتمه اجرای قطعنامه‌های قبلی؛
دائر بر اینکه اولاً رفع نگرانی‌های مطرح‌شده در قطعنامه‌های قبلی را تأيید کند؛ ثانیاً حضور مذاکرات و نتایج اثربخش آن بر اعاده اعتماد جامعه بین‌المللی به برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران تحت نظارت آژانس (همان عبارت به‌کار رفته در قطعنامه‌های قبلی) را اعلام نماید و ثالثاً خاتمه (Termination) اجرای قطعنامه‌های قبلی را به‌صورت کلی و در ابعاد ماهتیتی و سازمانی و همچنین تحریمی تأيید کند.
ب - تأيید حق ایران بر برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز بر اساس مقررات ان‌پی‌تی. و پادمان‌های آژانس
در این رابطه، باید مسأله هسته‌ای به‌صورت عادی در آمده و مراتب به آژانس به‌عنوان تنها مرجع بین‌المللی نظارت بر تعهدات هسته‌ای دولت‌های عضو معاهده ان‌پی‌تی. اعاده گردد.
2- تعیین تعهدات گروه 1+5 در گام‌های "میانی" و "نهايی"
. گروه 1+5 به ویژه آمریکا و اتحادیه اروپا باید تعهدات زیر را در قبال جمهوري اسلامي ایران پذیرا شوند:
· ادامه تعلیق تحریم‌های گام اول در طول گام میانی و نهايی و تبدیل آنها به لغو قطعی پس از خاتمه گام‌های مربوط
· لغو یا تعلیق سایر تحریم‌های نفتی، پتروشیمی، بازرگانی، مالی، بانکی، بیمه و امور بشردوستانه و کلیه امور صنعتی در گام میانی با تعین دامنه دقیق محتوايی آنها
· لغو کامل تحریم‌های اقتصادی، صنعتی، نظامی و دیگر تحریم‌هايی که به استناد برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ایران اتخاذ شده است در گام نهايی
· تعهد آمریکا و اتحادیه اروپا به عدم وضع تحریم‌های جدید از هر نوع اعم از تحریم در عرصه‌ها و زمینه‌های جدید؛ تحریم علیه اشخاص و افراد یا مقامات جدید، تشدید تحریم‌های قبلی تعلیق‌شده یا نشده یکجانبه؛
· تعهد اعضای گرو.ه 1+5 دائر بر لغو کامل تحریم‌های شورای امنیت و آثار آنها و ممانعت از تصویب قطعنامه‌های جدیدی بر ضد جمهوري اسلامي ایران
· فراهم‌کردن دسترسی کامل ایران به حوزه‌های تجاری، فناوری، مالی و انرژی بین‌المللی
· تصریح به ایفای تعهدات ایران در گام نخست به‌گونه‌ای که در توافقنامه ژنو مقرر شده است؛
· رعایت حسن‌نیت در اجرای قطعنامه‌ها و خودداری از تفسیرها و برداشت‌های یکطرفه خارج از تصویب کمیسیون مشترک.
· خودداری از ادامه تحریم‌ها یا وضع تحریم‌های جدید به بهانه‌های تروریسم، حقوق بشر یا هر دستاویز دیگر؛
· تعهد گروه 1+5 دائر بر تنظیم قطعنامه عادی‌سازی مسأله هسته‌ای در شورای حکام در گام نهايی؛
· تعهد اعضای گروه 1+5 به عدم ادامه اتهام‌زنی به ایران در خصوص مسأله هسته‌ای و عدم طرح اتهامات مجدد عناصر مشکوک و نهادهای جاسوسی ضدایرانی؛
· تعهد به رعایت حقوق هسته‌ای صلح‌آمیز ایران همانند سایر اعضای ان‌پی‌تی.؛
· تعهد به همکاری‌ها از جمله در خصوص دستیابی ایران به رآکتورهای مدرن آب‌سبک قدرت و تحقیقاتی و تجهیزات مرتبط و نیز عرضه سوخت هسته‌ای مدرن و برنامه‌های تحقیق و توسعه؛
· تعیین برنامه زمانی دقیق اجرای تعهدات گروه 1+5 در گام‌های بعدی توافق ژنو همزمان با اقدامات ایران.
3- محورهای تعهدات قابل قبول برای ایران در گام‌های "میانی" و "نهايی"
جمهوري اسلامي ايران گام‌های مهم را در مرحله نخست به عمل آورده است. در قبال تعهدات گروه 1+5 در گام‌های میانی و نهايی، ایران داوطلبانه اقدامات زیر را در طول گام میانی و گام نهايی به تفکیک انجام خواهد داد:
· حسن نیت در اجرای توافقنامه ژنو با نگاه به حل کامل مسأله هسته‌ای بر اساس چارچوب مقرر در مقدمه توافقنامه ژنو؛
· ادامه همکاری با آژانس بر اساس توافقنامه تهران
· ادامه تعلیق فعالیت‌های مقرر در گام نخست توافقنامه ژنو در صورت و مادامی که گروه 1+5 به تعهدات خود ملتزم بماند؛
· حفظ فعالیت‌های تأسیسات هسته‌ای نطنز و فردو در وضعیت موجود؛
· بررسی پروتکل الحاقی در مراجع قانونی به منظور تصویب و اجرا در چارچوب اختیارات رئیس‌جمهور و مجلس.
این تعهدات صرفاً در صورت تضمین و رعایت حقوق مسلم کشور قابل اعتنا و پذیرش خواهد بود. در زمینه حقوق ملی در این عرصه، اين موارد را باید مدنظر قرار داد.
4- حقوق ایران در طول گام‌های "میانی" و "نهايی"
در مقابل تعهدات فوق، باید حقوق جمهوري اسلامي ایران از جمله در خصوص موارد زیر مورد تأکید و تصریح قرار گیرد:
· بهره‌مندی از حق توسعه صلح‌آمیز هسته‌ای بر اساس مقررات ان‌پی‌تی.
· تجارت آزاد بین‌المللی بدون مانع‌تراشی و هر گونه محدودیت یا تحریم یکجانبه و چندجانبه
· ادامه فعالیت‌های غنی‌سازی 20 درصد و تا پنج‌درصد متناسب با نیاز داخلی و و در داخل کشور در صورت عدم تأمین نیازهای مذکور از سوی اعضای 1+5 بر اساس چارچوب مورد توافق طرفین؛
· ادامه ساخت تأسیسات هسته‌ای که قبل از انعقاد توافقنامه ژنو مورد تصمیم‌گیری کشور قرار گرفته است؛
· ادامه فعالیت‌های تحقیق و توسعه تحت مقررات پادمان؛
· از سرگیری مراودات بین‌المللی ایران در عرصه‌های نظامی و دفاعی بدون محدودیت و فشار
· راه‌اندازی رآکتور اراک تحت دسترسی مدیریت‌شده آژانس.
سخن نهايي
در برابر دستورکارهای آمریکا که این روزها نهادهای مختلف داخل و خارج از دولت اوباما به فعالیت در این زمینه پرداخته‌اند، لازم است جمهوري اسلامي ایران نیز گزینه‌های خود در این زمینه را مطرح نموده، مطالبات جوامع نخبگانی و شبکه‌های علمی و مردمی را منعکس سازند. آنچه در بالا اشاره شد، ترسیمی از حقوق و تعهدات طرفین یا داده – ستانده‌ها بر اساس رعایت منافع ملی و بر پایه توازن آنها در گام‌های میانی و نهايی است. در این زمینه، با درنظر گرفتن سوابق مربوط و چارچوب مقرر در توافقنامه و همچنین ملاحظات محیطی، محورهای اصلی قابل مطالبه ارائه و تبیین شده است.
امید است دیپلماسی هسته‌ای کشور با دقت و حساسيت در پیگیری حقوق مسلم کشور و درنظر داشتن تلاش‌هايی که در
محیط خارجی به منظور تأثیرگذاری بر دستور کار رسمی نشست ایران و گروه 1+5 در تدوین
محتوای گام‌های میانی و نهائی توافق ژنو به عمل آمده است، حداکثرسازی منافع و حقوق
ملی را در این عرصه مهم نبرد دیپلماسی با قوت تعقیب نماید.
در هر حال، جامعه و مجامع نخبگی عملکرد دیپلماسی کشور در این مصاف مهم را بر اساس معیارهای معطوف به منافع ملی مورد قضاوت و ارزیابی قرار خواهند داد. موارد مزبور تنها بخشی از مهم‌ترین انتظارات مردم و نخبگان، از دیپلماسی هسته‌اي کشور است.
