گروه بین‌الملل مشرق – نشست "بررسی روابط ایران و روسیه در دولت یازدهم" با سخنرانی پروفسور "ویتالی نامکین" رئیس رئیس انستیتوی شرق شناسی و آکادمی علوم روسیه و از دیپلمات‌های کهنه‌کار روس، در تهران و در مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) برگزار شد.
پروفسور نامکین در ابتدای این نشست گفت روسیه و ایران در روابط خود مراحل مختلفی را طی کرده‌اند. به اعتقاد این دیپلمات روس، این روابط فراز و نشیب زیادی داشته است و از تیرگی روابط در زمان شوروی سابق و تا بهتر شدن ارتباط میان دو کشور در سال‌های بعد از فروپاشی شوروی ادامه پیدا کرده است.
گزارش تصویری این نشست را می‌توانید از اینجا مشاهده کنید.
دو کشور در حوزه سیاسی دستاوردهای خوبی را به دست آورده‌اند که این دستاوردها در نتیجه همکاری در بحران‌های منطقه‌ای بوده است. مساله تاجیکستان و نقش ایران و روسیه در کنترل اوضاع این کشور بسیار مهم بوده است. همکاری‌های سیاسی میان دو کشور درباره به رسمیت شناختن تمامیت ارزی روسیه در مساله چچن و آمادگی ایران برای حل و فصل بحران قره‌باغ نیز قابل تحسین است.
نامیکن با اشاره به کاستی‌ها در روابط ایران و روسیه ادامه داد: در کنار این همکاری‌ها مشکلاتی هم میان دو کشور وجود دارد که می‌توان به مشکلات حقوقی در دریای خزر اشاره کرد که امیدواریم با روی کار آمدن دولت جدید در ایران، این مشکلات نیز حل شود.
طی سال‌های گذشته روابط میان ایران و روسیه تحت الشعاع مشکلات ایران و با غرب و آمریکا به طور خاص بر سر برنامه هسته‌ای ایران بوده است که این مساله باعث شده که حجم تبادلات تجاری میان دو کشور کم شود. با وجود همکاری‌ها، بی‌اعتمادی‌هایی نیز میان دو کشور وجود داردکه ریشه در گذشته و مسایل تاریخی دارد.
وی افزود: من تصور میکنم در حال حاضر با تغییر دولت در ایران و تمایل آنها برای همکاری با جهان و ایجاد فرصت‌های جدید برای تامل با جهان در حوزه‌های مختلف بر روابط میان ایران و روسیه هم تاثیر بگذارد. توسعه روابط میان تهران- مسکو باید بر پایه مناسبات اقتصادی و به خصوص حوزه انرژی باشد و در حوزه امنیت هم فکر میکنم می‌توانیم در حوزه تروریسم و قاچاق مواد مخدر تمرکز کنیم.
"در حوزه سیاست باید در بحران‌های بین‌الملی منطقه مانند بحران سوریه همکاری کنیم. مساله جهادی‌گری کشورهای منطقه مانند عراق و لبنان را نیز تهدید میکند و و توسعه این نزاع می‌تواند برای کشوری مانند روسیه با 20 میلیون مسلمان نیز تهدیدی جدی باشد."
"دو کشور ایران و روسیه درک درستی از هم ندارند. ما به اندازه کافی تبادل دانشجو و تبادلات فرهنگی نداریم کارهایی از قبیل ترجمه کتاب و ادبیات و کارهایی که انجام می‌شود در شان دو کشور بزرگ ایران و روسیه نیست. من مطمئن هستم که سفیر جدید ایران در روسیه تلاش زیادی در این خصوص از خود نشان خواهد داد."
در ادامه پاسخ پروفسور نامکین به سؤالات خبرنگار مشرق آمده است:
خبرنگار مشرق: شما به روی کار آمدن دولت جدید در ایران و به وجود آمدن فرصت های جدید برای همکاری میان دو کشور اشاره کردید. روسیه قبل از این هم فرصت های زیادی برای همکاری با ایران داشته است ولی هم مردم در ایران و هم بسیاری از مسولین معتقد هستند که روسیه قابل اعتماد نیست. روس ها در زمینه همکاری با ایران در زمینه نیروگاه بوشهر و تحویل سامانه دفاعی اس 300 نتوانستند اعتماد مردم ایران را جلب کنند. لطفا بفرمایید روی کار آمدن دولت جدید در ایران چه چیزی را در خصوص بهتر شدن همکاری میان دو کشور تغییر خواهد داد؟
*یکی از کشورهای منطقه به روسیه پیغام داد اگر موشک‌های اس-300 را به ایران بدهید، فردای آن روز به ایران حمله میکنیم
ویتالی نامکین: به سبب بحث هسته ای، مخالفت‌ها و اختلاف نظراتی بین دوکشور ایران و روسیه به وجود آمد، با این حال دو کشور به موافقتنامه‌ای برای ساخت نیروگاه بوشهردست یافتند.
از ابتدا که بحث اتمی ایران مطرح شد، یک سری اختلاف نظرها میان روسیه و ایران وجود داشت، تا زمانی که به یک موافقتنامه رسیدند و سایت بوشهر ساخته شد، البته سخت بود. آغاز کار با همکاری و کمک آلمان صورت گرفت ولی بعد روسیه به تنهایی ادامه داد و بسیار سخت بود که ما بتوانیم پروتکل و اساس کار را تغییر دهیم.
همچنین فشارهای بین‌المللی بر روسیه وجود داشت که تعدیل شد و تفاهم‌نامه‌های اضافی بر تفاهم‌نامه اصلی به وجود آمد؛ اما به هر صورت به پایان رسید.
در زمینه اس-300، خواست اصلی واقعی روسیه تحویل این موشکها به ایران بود اما دو موضوع وجود داشت که باعث شد این کار انجام نشود.
نخست تهدیدهایی بود که از سوی کشورهای خاصی وجود داشت. آنها گفته بودند اگر اس-300 ارسال شود اقدام نظامی بر ضد ایران انجام خواهند داد. آنها تهدید کرده بودند فردای روزی که این موشکها تحویل داده شود ایران را هدف حملات موشکی قرار خواهند داد.
دلیل دوم این است که شرکتی که مشغول به ساخت این موشکها بود و مقرر شده بود این موشکها را به ایران تحویل دهد شامل تحریم‌های سختی شد که ادامه کار را مشکل کرد.
ما در جهان واقعی زندگی می کنیم، در کره ماه که زندگی نمی‌کنیم. ما اینجا زندگی میکنیم و دوست نداریم که ناتو به سمت روسیه پیش‌روی کند، یا این که سامانه‌های موشکی کشورهای خاصی که مخالف این اقدام بودند به سمت روسیه نشانه رود و در واقع تهدیدی باشد که به روسیه نزدیک شود.
در حالی که آمریکایی‌ها می گفتند این ابزار نظامی اگر به کار گرفته شود علیه روسیه نیست، علیه ایران است. البته آنها دروغ می‌گفتند. در واقع ما نمی‌توانستیم علیه آمریکا جنگ به راه بیندازیم، چرا که ما در این جهان زندگی میکنیم و در ماه نیستیم.
شما نیز حتما دوست ندارید که ایالات متحده در کشورهایی که همسایه ایران هستند بخواهد دخالت کند و وارد شود. ولی شما توانایی این را ندارید که جلوگیری کنید.
بعضی کشورها تهدید کرده بودند فردای روزی که این موشکها تحویل داده شود حمله موشکی به ایران میکنند و این کشور را بمباران میکنند.
شما این که فلسطین توسط یهودی‌ها اشغال شده را دوست ندارید، اما در عین‌حال جنگ را با آنها شروع نکردید، چرا که شما دوست ندارید وارد جنگ بشوید. همان طور که ما امروز می‌گویم در مورد سوریه هیچ راه‌حل نظامی وجود ندارد. ما نیز طرفدار راه حل دیپلماتیک هستیم.
خبرنگار مشرق: توضیحاتی که فرمودید خیلی قانع کننده نیست. چرا که شما معتقد هستید خطر ایران را تهدید می‌کرد. این موضوع می‌توانست بین دو کشور مطرح شود. در صورتی که موضوع اس-300 به دادگاه رفت و تلاش شد که خسارت گرفته شود. گام اول برای آنکه دو کشور به یکدیگر نزدیک شوند مسئله دیپلماسی عمومی است. یعنی روسیه بتواند چهره خودش را اصلاح کند و صورتی زیبا از خود در ایران نشان دهد. کشور شما چه اقدامی در این خصوص انجام داده است؟
*اظهارات رئیس‌جمهور سابق ایران درباره هولوکاست به ضرر روسیه تمام میشد
ویتالی نامکین: من هم از علاقه‌مندان و طرفداران دیپلماسی عمومی هستم. با تمام فشارهایی در خصوص نیروگاه بوشهر بر روی روسیه بود، اما کار را به پایان رسانیدیم. اما در زمینه S۳۰۰ نگرانی‌هایی وجود داشت که شرایط بدتر شود ومنافع عمومی دو طرف ایجاب می‌کرد که این کار صورت بگیرد.
یکی از شرایط اصلی برای آنکه در روابط دو جانبه موفقیت به دست آید شاید این باشد که ایران روابطش را با غرب و دیگر کشورها توسعه دهد تا بتواند به حل مسئله کمک کند. این موضوع چیزی نیست که از طرف ما باشد و روسیه بی‌تقصیر است.
اظهارات برخی مقامات ایرانی نیز ممکن است به ضرر روابط ایران و روسیه تمام شود. برای مثال می توان به اظهارات رئیس‌جمهور قبلی به مسئله هولوکاست اشاره کرد. موضوعی که مورد انتقاد عده‌ای از کشورهای غربی نظیر فرانسه و امریکا قرار گرفت و حتی در آنجا به صورت جرم به آن نگاه شد. خیلی به صلاح نیست در هر زمینه‌ای اگر موضوعاتی را دوست نداریم بخواهیم با طرف مقابلمان بحث و مناقشه داشته باشیم.
فرهاد کلینی عضو شورای علمی ایراس: شما پیش از این اشاره‌ای داشتید به دیپلماسی شبکه‌ای روسیه، لطفا در این خصوص توضیح دهید. در خصوص اینکه شما گفتید باید واقعگرا بود و ما در کره مریخ زندگی نمی‌کنیم با شما موافقم. در خصوص روابط میان روسیه و آمریکا کمیسیون های تخصصی بسیاری وجود دارد آیا به نظر شما در سال 2014 شاهد "باز- بازسازی" روابط میان دو کشور روسیه و آمریکا خواهیم بود؟
ویتالی نامکین: از دیپلماسی شبکه‌ای شروع میکنم، شرایط امروز جهان به صورتی است که نمی توان حل بحران جهانی را از سازمان های بین المللی و سازمان ملل انتظار داشت. در همین راستا وزیر امور خارجه روسیه در نظر دارد تا در خصوص برخی از بحران ها ورود کند و به حل آنها بپردازد من هم در زمان حضور خود در وزارت خارجه روسیه درباره دیپلماسی شبکه ای نوشته و کار کردم. که یکی از دستاوردهای آن ورود روسیه به مذاکرات ایران و 5+1 رسید و یا در مسئله کره شمالی ورود کرد. البته دیپلماسی شبکه‌ای تا زمانی ادامه پیدا خواهد کرد که بحران وجود داشته باشد و با حل بحران این راهبرد کنار گذاشته می‌شود، مثلا دیپلماسی شبکه‌ای در خصوص سوریه تا زمانه ادامه پیدا میکند که در تلاش به ایجاد گروه دوستان سوریه میکند. که البته ما معتقد هستیم که کشور های غربی که گروه دوستان سوریه را ایجاد کردند آنها دوستان واقعی سوریه نیستند و کشورهایی مانند و ایران و روسیه دوستان واقعی سوریه هستند.
در پایان این نشست پروفسور نامکین در پاسخ به سؤال خبرنگار مشرق درباره اینکه آیا سفر وی به ایران به دعوت دولت ایران بوده است تصریح کرد که به دعوت وزارت خارجه به ایران آمده است. نکته جالب توجه در این نشست تأکید پروفسور نامکین بر این مساله بود که وی نماینده دولت روسیه نیست و صرفا نظرات شخصی خود را ابراز میکند؛ نظراتی که در برخی موارد چندان با مواضع دولت روسیه همخوانی نداشت. وی همچنین بطور تلویحی تأیید کرد که در این سفر پیگیر روابط و مذاکرات غیررسمی (Track 2) با مقامات ایران است.
