به گزارش مشرق به نقل از ايبنا، کتاب «ظهور و سقوط سپهبد حاج علي رزم آرا؛ و چند مقاله ديگر» مجموعه‌اي از نوشته‌ها و ترجمه‌هاي علي ميرزايي در فاصله سال‌هاي 1363 تا 1388 در حوزه‌هاي تاريخ، مطبوعات، کتابداري و اطلاع‌رساني، چهره‌هاي ادبي و سياسي و نيز درباره کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان است. برخي از آن نوشته‌ها براي نخستين بار است که منتشر مي‌شوند.
کتاب «ظهور و سقوط سپهبد حاج علي رزم‌آرا و چند مقاله ديگر» دومين مجموعه از نوشته‌ها و ترجمه‌هاي علي ميرزايي است که به صورت کتاب منتشر مي‌شود. نخستين مجموعه به نام «دموکراسي و اقتصاد» در فروردين 89 منتشر شد. وي مقاله‌هاي اين مجموعه را در حوزه‌هاي تاريخ، مطبوعات، کتابداري و اطلاع‌رساني و درباره چند کتاب و شخصيت نوشته يا ترجمه کرده است و ذيل همين عنوان‌ها سازمان داده است.
مقاله‌هاي کتاب «ظهور و سقوط سپهبد حاج علي رزم‌آرا و چند مقاله ديگر» و «دموکراسي و اقتصاد» نمايانگر طبع‌آزمايي و از اين شاخه به آن شاخه پريدن نيست، بلکه برآمده از تجربههاي نويسنده است؛ ضمن اينکه برخورد با مقوله‌‌هاي مورد بحث آسيب‌شناسانه و انتقادي بوده و نيز هرجا راه حلي به نظر نويسنده رسيده عنوان کرده است.
نويسنده کتاب «فرهنگ، مردم‌سالاري، توسعه»، همين ديدگاه‌ها را در پيوند با وضعيت کتابداري و اطلاع‌رساني کشور، وضعيت مطبوعات و وضعيت کتاب و کتابخواني و آسيب‌شناسي آنها، در چند سمينار ملي و در چند گفتار و ميزگرد راديويي و تلويزيوني نيز بيان کرده است.
ميرزايي مقاله‌هاي آورده شده در کتاب را به پنج بخش تاريخ، مطبوعات، کتابداري و اطلاع‌رساني، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، کتاب‌ها و چهره‌ها تقسيم کرده است. در بخش تاريخ، سه مقاله، که دو مقاله آن ترجمه است، آورده شده است. مقاله نخست «ظهور و سقوط سپهبد حاج علي رزم آرا» نام دارد و نوشته «م. رضا قدس» است.
نام کتاب برگرفته از همين مقاله است. نويسنده، رزم آرا، نخست وزير ايران پيش از ملي شدن صنعت نفت، را شخصيتي پيچيده و اسرارآميز دانسته که نقشي حساس در حوادث سده بيستم ايران داشت. هر چند معتقد است که نقش او به درستي ارزيابي و بررسي نشده است. از اين رو، تحقيق خود را «کوششي مقدماتي براي جبران اين غفلت طولاني» برشمرده است.
پس از مقاله ياد شده، نوشته‌اي خواندني از ميرزايي آورده شده که خواننده را با جنبه‌اي ديگر و «ناديده و ناگفته» از زندگي غلامرضا تختي آشنا مي‌کند. ميرزايي مي‌نويسد که تختي «علاوه بر اينکه قهرماني يگانه بود و آوازه اخلاق و جوانمردي او از مرزهاي ملي نيز فراتر رفت، در عرصه سياست نيز ... کوشنده‌اي پاکيزه کردار و هدفمند» بود (ص 42). سپس از پيوستن تختي به جريان ملي شدن صنعت نفت ياد مي‌کند و مي‌نويسد: «تختي از هر فرصتي براي افشاي بي‌کفايتي رژيم شاه و دولت‌هاي دست‌آموز او استفاده کرد» (ص 44).
جست‌وجوي تاريخي ميرزايي با وقايع پس از مرگ تختي گره مي‌خورد و با نقل گوشه‌هايي از خاطرات دوستان و قهرمانان ورزشي درباره تختي ادامه مي‌يابد. عنوان مقاله، «آوازه جاودانه از توست؛ مروري بر کارنامه غلامرضا تختي» است.
سومين مقاله بخش تاريخ، «کودتاي 28 مرداد 1332» نام دارد. اين نوشته، پژوهشي است از «گازيوروسکي» استاد رشته علوم سياسي در دانشگاه لوئيزيانا. گازيوروسکي مي‌نويسد که تحقيق خود را بر پايه سندهاي ديپلماتيک و مصاحبه با بسياري از امريکاييان و بريتانيايي‌هايي که در کودتاي 28 مرداد نقش داشته‌اند، استوار کرده و بر آن بوده است که نقش آمريکا و انگليس را در آن کودتا روشن کند (ص 97). آنگاه سه پرسش را پيش مي‌کشد و مي‌کوشد پاسخ آنها را بيابد: چرا آمريکا در اين کودتا درگير شد؟ بريتانيا و دست‌اندرکاران ايراني کودتا چه نقشي بازي کردند؟ و سرانجام نقش آمريکا در سرنگون کردن مصدق تا چه اندازه مهم بود؟
بخش مطبوعات، فراهم آمده از سه مقاله پايه‌اي است: «مجله‌هاي علمي عمومي، وسيله‌اي براي ترويج علم»، «موانع اقتصادي ـ اجتماعي انتشار نشريه‌هاي مستقل دانشورانه ـ روشنفکرانه در ايران»، «ضرورت انتشار نشريه‌هاي دانشورانه ـ روشنفکرانه و وظايف و تکاليف دولت». نويسنده که سابقه ممتد سردبيري، مدير مسوولي و صاحب امتيازي چند مجله را در کارنامه خود دارد، به مسائل و موضوعاتي مي‌پردازد که برخاسته از دانش و تجربه ساليان اوست.
«کتابداري و اطلاع‌رساني» عنوان ديگري است براي نوشته‌هاي ميرزايي در حوزه کتاب و مسائل آن. نويسنده در مقاله «پيشنهادهايي براي اصلاح آموزش کتابداري در ايران» به طرح موضوع و ارائه راه حل مي‌پردازد. هرچند از نگارش اين مقاله ساليان بسياري سپري شده است، اما هنوز راهکارهاي آن راهگشاست.
عنوان دو مقاله «بررسي اجمالي توليد، مديريت و کاربرد اطلاعات در ايران؛ وضع موجود ـ پيشنهادها» و «نقش اطلاعات اقتصادي در حل تضادهاي کشورهاي غني و فقير»، گوياي درونمايه و مسائل مطرح شده در آنهاست. مقاله دوم نوشته «ميگوئل ويون چک» است. او در آمريکاي لاتين به کار گردآوري، پردازش و گسترش اطلاعات اقتصادي و فني در زمينه ايجاد ظرفيت‌هاي بهره‌برداري از اطلاعات در جهان در حال توسعه پرداخته و اکنون تجربههاي عملي خود را در اختيار خواننده مقاله‌اش گذاشته است.
«مديريت و اطلاعات» نوشته ديگري است از ميرزايي که در اين بخش آورده شده است. «کتابخانه عمومي و توسعه فرهنگي» نيز پاسخ به پرسش‌هايي درباره روزآمد نگاه داشتن دانش مراجعه‌کنندگان به کتابخانه، نقش کتابخانه‌ها در توسعه فرهنگي و چند موضوع ديگر است. در مقاله تامل‌برانگيز «با کتابخانه‌هاي بيمارمان چه کنيم؟» ابتدا به طرح موضوع و مشکلات کتابخانه‌هاي کشور پرداخته شده و سپس راه حل‌هايي ارائه شده است.
در بخش «کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان» دو نوشته خواندني آمده است که براي شناخت تاريخ فعاليت‌هاي کانون اهميت دارد. نوشته نخست «من به کانون مديونم» نام دارد و پاسخ ميرزايي به پرسش‌هايي درباره کانون، رويدادهاي انقلاب و تاثير آن بر فعاليت‌هاي کانون و مسايل ديگري است که با کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان پيوند دارد. نوشته دوم نيز «گفت‌وگو با تاريخ» نام گرفته و دربردارنده آگاهي‌هاي ديگري درباره کارهاي انجام شده در کانون است.
معرفي کتاب «زمين خانه من است»، سرآغازي است براي نوشته‌هاي بخش پنجم کتاب. موضوع کتاب ياد شده، مصاحبه‌اي است با داريوش شايگان که در آن داوري‌ها و اظهار نظرهاي او درباره اشخاص و مفاهيم و مکتب‌هاي فلسفي و سياسي آمده است. ميرزايي ضمن تاکيد بر «تنوع موضوع و مضمون کتاب»، نگاهي انتقادي به سخني از سخن‌هاي شايگان دارد و آن را درخور نقد مي‌داند.
در کنار نقدهاي ميرزايي، ترجمه نقدها و اظهار نظرهاي بيگانگان درباره چند کتاب آمده است. همانند «دکتر ژيواگو، زيباترين داستان عاشقانه» نوشته آيزايا برلين، درباره رُمان معروف «دکتر ژيواگو» اثر باريس پاسترناک. برلين مي‌نويسد: اين رُمان «چنان احساساتم را برانگيخت که پيش از آن، و پس از آن، هيچ کتابي چنين اثري بر من نگذاشت» (ص 368). به همين گونه است نوشته «آرثر دانتو» درباره داستان «قلعه حيوانات» جورج اورول.
ميرزايي نوشته‌هاي خود درباره چهره‌هاي ادبي، هنري و سياسي را هم در اين کتاب گردآوري کرده است. اين نوشته‌ها که همراه با بازگويي خاطرات و يادهاي دور و نزديک، درباره کساني است همانند نادر ابراهيمي که «ابوالمشاغل» (نام کتابي از ابراهيمي) بود و بسيار نويس يا نوشته‌اي دلنشين است، درباره زنده‌ياد محمدبهمن بيگي و کوشش‌هاي ماندگار و توان‌فرساي او براي باسواد کردن کودکان عشاير. به همين گونه است آنچه ميرزايي درباره مرتضي مميز، احمدرضا احمدي، توران ميرهادي، روشن وزيري، فريدون آدميت و پرويز دوايي نوشته است.
مقاله‌هاي کوتاه و بلند اين بخش به همين جا پايان نمي‌پذيرد و خواننده مي‌تواند نوشته‌اي را بيابد که درباره عزت‌الله جان ملکي ـ ورزشکار ـ است و «فريادي از اعماق» نام دارد يا بايگاني‌هاي «کا. گ. ب» را درباره نويسندگان شوروي پيشين مرور کند يا «مرگ پايان کبوتر نيست» متن سخنراني ميرزايي را بخواند که درباره حسين عظيمي است.
علي ميرزايي در پيشگفتار مجموعه مقالات «ظهور و سقوط سپهبد حاج علي رزم آرا؛ و چند مقاله ديگر»، اين کتاب را بخشي از«کارنامه بيست و پنج ساله» خود در حوزه مطبوعات، کتابداري و اطلاع‌رساني و مديريت امور فرهنگي مي‌داند، اما تاکيد مي‌کند که لازم است خواننده، زمان نوشتن مقاله‌ها را از نظر دور ندارد.
چاپ نخست کتاب «ظهور و سقوط سپهبد حاج علي رزم آرا؛ و چند مقاله ديگر» نوشته علي ميرزايي در 506 صفحه، با شمارگان هزار نسخه و به بهاي 12 هزار تومان به تازگي توسط نشر نگاره آفتاب چاپ و پخش شده و در دسترس علاقه‌مندن قرار گرفته است.
