گروه بین الملل مشرق - مذاکرات ژنو 2 اگرچه هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما حرف و حدیث های زیادی پیرامون آن وجود دارد. سفرهای دوره ای اخضر ابراهیمی، نماینده سازمان ملل در امور سوریه، به کشورهای منطقه نیز در راستای هماهنگی های همین مذاکرات ارزیابی شده است. البته هنوز موضوعات زیادی مورد اختلاف آمریکا و روسیه است که باید پیش از آغاز مذاکرات حل و فصل شود. پذیرش طرح خلع سلاح شیمیایی از سوی دولت سوریه، موضع این دولت را در آستانه مذاکرات به شدت تقویت نموده و از سوی دیگر، اختلافات شدید مخالفان، تشتت زیادی را در جبهه معارض ایجاد کرده است. در گفتگو با آقای هادی محمدی، کارشناس مسائل خاورمیانه به بررسی وضعیت دولت و مخالفان سوری در آستانه مذاکرات ژنو 2 پرداخته ایم.
در آستانه مذاکرات ژنو 2 موضع دولت سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟
در شرایط کنونی، دولت سوریه با پشت سر گذاشتن مهم ترین مؤلفه های تهدید چه در میدان نظامی و چه در میدان سیاسی، در یک نقطه عطف قرار دارد و پس از پذیرش طرح خلع سلاح شیمیایی، از احتمال حمله نظامی و جنگ جلوگیری کرد و وضعیت خود را به شدت بهبود بخشید. موضوع خلع سلاح شیمیایی، یک موضوع چالشی میان بازیگران منطقه ای و بین المللی و حتی داخلی سوریه بود. اما برای برون رفت از تهدید حمله نظامی، طرح خلع سلاح شیمیایی سوریه توسط آقای کری مطرح شد و از سوی روس ها مورد استقبال قرار گرفت و دولت سوریه نیز اجرای آن را پذیرفت. هنگامی که بازرسی ها آغاز شد، علیرغم اینکه تیم بازرسی سازمان ملل متحد بنابر فشار کشورهای غربی در مناطقی که تروریست ها از سلاح شیمیایی استفاده کرده بودند، حضور پیدا نکردند و گزارشی هم از این مناطق تهیه نکردند، قرائن و شواهد نشان داد که گروه های تروریستی نه تنها از سلاح شیمیایی، بلکه از سلاح بیولوژیک نیز استفاده کرده اند.
آمریکایی ها و اسرائیلی ها در ابتدا این طرح را یک دستاورد بزرگ برای خود می دانستند، اما بعد متوجه شدند که اقتدار دولت سوریه با تکیه بر یک سلاح بازدارنده قدیمی، یعنی سلاح شیمیایی نیست، بلکه ابزارهای بازدارنده و قدرتمند دیگری در اختیار دولت سوریه است. مؤلفه های تهدید در سوریه طی سه سال گذشته روند فرسایشی داشته و دولت و ارتش سوریه از اسفندماه گذشته، مسیر و روند تحولات در میدان نبرد را به شدت به نفع خود تغییر داده اند و امروز در نقطه ای هستند که بهترین شرایط نظامی را دارند و توازن نظامی به شدن به نفع سوریه تغییر کرده است. به نحوی که می توان گفت که حرکت به سمت مذاکرات ژنو 2 نتیجه این تغییر توازن به نفع دولت سوریه است.
شما به صحنه نظامی اشاره کردید، در صحنه سیاسی وضعیت دولت سوریه به چه شکلی است؟
در صحنه سیاسی نیز به دلیل اختلاف نظرها و رویکردها میان کشورهای حامی تروریست ها، دست برتر را برای دولت سوریه فراهم کرده است. از سوی دیگر، تعداد کشورهای مخالف دولت سوریه که در 2 سال گذشته، به بیش از 130 کشور می رسید، از یک سال گذشته تا کنون از شمار انگشتان دو دست تجاوز نکرده است و جبهه مخالف سوریه در یک شرایط ضعف و فرسایش شدید قرار گرفته است. در نهایت می توان این گونه جمع بندی کرد که طی یک سال گذشته، مؤلفه های نظامی، امنیتی و سیاسی کاملاً به نفع دولت سوریه تغییر کرده است. در واقع، دولت سوریه هم از برگزاری و هم از عدم برگزاری نشست ژنو 2 سود خواهد برد و پیروز به حساب می آید.
وضعیت گروه های مخالف و کشورهای حامی این گروه ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
همانظور که اشاره کردم، جبهه مخالف سوریه به شدت دچار تشتت هستند و واگرایی شدیدی بین بازیگران مختلف مشاهده می شود. این واگرایی میان آمریکا و عربستان، ترکیه و عربستان، قطر و عربستان به حدی است که اصل برگزاری نشست ژنو 2 با تردیدهای جدی روبروست. گروه های تروریستی فعال در سوریه هم که در سه دسته کلی قابل تقسیم هستند، دچار اختلافات درونی هستند و همین اختلافات، به پیروزی های ارتش سوریه در میدان نبرد نظامی کمک شایانی کرده است. گروه داعش که شاخه القاعده عراق و شام است و به عربستان وابسته است، برای به شکست کشاندن ژنو 2 تلاش می کند. جبهه النصره و برخی دیگر از گروه های سلفی هم در شرایط انفعال و درگیری با گروه داعش به سر می برند. دسته سوم هم مجموعه های ارتش آزاد هستند که آنها نیز در بدترین شرایط قرار دارند و برخی از نیروهای این مجموعه هم در حومه دمشق، خود را تسلیم ارتش سوریه کرده اند.
یکی از نمودهای ایجاد اختلاف در جبهه کشورهای مخالف دولت سوریه، جداشدن قطر از محور معارضه و نزدیک شدن این کشور به دمشق است. تحلیل شما از رفتار قطر در طول تحولات سوریه چیست؟
قطر به عنوان یک کشور ذره ای، قابلیت اجرای دکترین و راهبرد مشخصی را ندارد و تنها ماجراجویی این کشور در سوریه اتفاق افتاده و همین ماجراجویی، آمریکا را نیز در صحنه سوریه دچار مشکل کرده است. نقش آفرینی قطر در صحنه سوریه به گونه ای بود که غربیها نیز احساس نگرانی کردند. سال گذشته در همین ماه ها بود که آمریکا 50 میلیون دلار به ارتش آزاد و ائتلاف دوحه کمک مالی کردند و هنگامی که قرار بود گزارش این کمک مالی ارائه شود، مشخص شد که قطری ها 25 میلیون دلار از این کمک ها را در اختیار جبهه النصره قرار داده اند که همین مسئله سبب نگرانی آمریکا شد. لذا رفتار ماجراجویانه قطر موجب شد تا فضا تغییر کند و قطر از گردونه تحولات جاری در سوریه خارج شود.
عامل دیگر در این زمینه، رقابت پنهان میان عربستان و قطر بود، به نحوی که عربستان نمی توانست بپذیرد که قطر به عنوان یک کشور کوچک حاشیه خلیج فارس، نقش این چنینی در تحولات منطقه بر عهده بگیرد. این در حالی است که تحولات کنونی نشان می دهد که عربستان نیز مانند قطر از توان و بنیه کافی برای مدیریت تحولات سوریه را ندارد و با برخورد تحکم آمیز آمریکا روبرو شده است. لذا عربستان که مخالف هرگونه راه حل سیاسی برای بحران سوریه بود، مجبور شد تا راه حل سیاسی موردنظر آمریکا را بپذیرد. در واقع آمریکا برای جلوگیری از خسارات بیشتر، به رویکرد سیاسی روی آورده است و هم پیمانان منطقه ای خود را نیز مجبور به پیروی از این رویکرد کرده است.
به نظر می رسد که برگزاری مذاکرات ژنو 2 هنوز قطعی نشده است، چه ابهاماتی در مسیر این مذاکرات وجود دارد؟
باید توجه داشته باشیم که اساساً برگزاری مذاکرات ژنو 2 هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد. آقای اخضر ابراهیمی طی روزهای گذشته اعلام کرد که اگر گروه های مخالف در نشست ژنو شرکت نکنند، این نشست با شکست روبرو خواهد شد و امکان انعقاد آن وجود نخواهد داشت. عربستان سعودی تلاش می کند تا گروه های تروریستی را به عنوان نمایندگان جریان مخالف دولت سوریه، راهی نشست ژنو 2 کند و از سوی دیگر، دولت سوریه نیز حضور گروه های تروریستی را نمی پذیرد. لذا مسئله نمایندگی گروه های معارض یکی از موضوعات مورد اختلاف میان آمریکا و روسیه است و قرار است که این موضوع در ملاقات آتی آقای کری و لاورورف مورد بحث قرار بگیرد.
نقش جمهوری اسلامی در تحولات سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟ حضور جمهوری اسلامی در مذاکرات پیش رو را تا چه اندازه در موفقیت این مذاکرات مؤثر می دانید؟
جمهوری اسلامی ایران یکی از بازیگران فعال و مؤثر در صحنه تحولات سوریه است و هم پیمانی میان ایران و سوریه سبب شده است تا این کشور از بحران نجات پیدا کند و در شرایط خوبی قرار بگیرد. بدیهی است که حل بحران در سوریه نیازمند حضور و نقش آفرینی ایران است. در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز مقامات آمریکایی و انگلیسی بر این نکته تأکید کردند که حضور ایران در نشست ژنو 2 می تواند تأثیرگذار باشد ولی این را موکول به این کردند که ایران باید در مسیر مورد نظر غربی ها حرکت کند و آقای بشار اسد را مجاب کند که از قدرت کناره گیری کند.
شانتاژ کشورهای غربی در این زمینه نیز برای این است که از قدرت ایران در جهت منافع خود استفاده کنند که این موضوع البته با مخالفت مقامات جمهوری اسلامی ایران روبرو شده است. واقعیت این است که ایران بازیگر اصلی و تعیین کننده در تحولات سوریه است و نادیده گرفتن ایران به معنای عدم جدیت طرف های غربی برای حل و فصل بحران سوریه است. جمهوری اسلامی ایران نشان داده است که اگر در کنار هر بازیگری قرار بگیرد، آن بازیگر به نقطه شکست نمی رسد و همه بازیگران منطقه ای نیز این واقعیت را می دانند. در تحولات سوریه نیز حضور جمهوری اسلامی در کنار این کشور سبب تغییر معادلات شد و همین مسئله علت پرخاش عصبانیت کشورهای غربی و متحدان منطقه ای آنان است.
در آستانه مذاکرات ژنو 2 موضع دولت سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟
در شرایط کنونی، دولت سوریه با پشت سر گذاشتن مهم ترین مؤلفه های تهدید چه در میدان نظامی و چه در میدان سیاسی، در یک نقطه عطف قرار دارد و پس از پذیرش طرح خلع سلاح شیمیایی، از احتمال حمله نظامی و جنگ جلوگیری کرد و وضعیت خود را به شدت بهبود بخشید. موضوع خلع سلاح شیمیایی، یک موضوع چالشی میان بازیگران منطقه ای و بین المللی و حتی داخلی سوریه بود. اما برای برون رفت از تهدید حمله نظامی، طرح خلع سلاح شیمیایی سوریه توسط آقای کری مطرح شد و از سوی روس ها مورد استقبال قرار گرفت و دولت سوریه نیز اجرای آن را پذیرفت. هنگامی که بازرسی ها آغاز شد، علیرغم اینکه تیم بازرسی سازمان ملل متحد بنابر فشار کشورهای غربی در مناطقی که تروریست ها از سلاح شیمیایی استفاده کرده بودند، حضور پیدا نکردند و گزارشی هم از این مناطق تهیه نکردند، قرائن و شواهد نشان داد که گروه های تروریستی نه تنها از سلاح شیمیایی، بلکه از سلاح بیولوژیک نیز استفاده کرده اند.
آمریکایی ها و اسرائیلی ها در ابتدا این طرح را یک دستاورد بزرگ برای خود می دانستند، اما بعد متوجه شدند که اقتدار دولت سوریه با تکیه بر یک سلاح بازدارنده قدیمی، یعنی سلاح شیمیایی نیست، بلکه ابزارهای بازدارنده و قدرتمند دیگری در اختیار دولت سوریه است. مؤلفه های تهدید در سوریه طی سه سال گذشته روند فرسایشی داشته و دولت و ارتش سوریه از اسفندماه گذشته، مسیر و روند تحولات در میدان نبرد را به شدت به نفع خود تغییر داده اند و امروز در نقطه ای هستند که بهترین شرایط نظامی را دارند و توازن نظامی به شدن به نفع سوریه تغییر کرده است. به نحوی که می توان گفت که حرکت به سمت مذاکرات ژنو 2 نتیجه این تغییر توازن به نفع دولت سوریه است.
شما به صحنه نظامی اشاره کردید، در صحنه سیاسی وضعیت دولت سوریه به چه شکلی است؟
در صحنه سیاسی نیز به دلیل اختلاف نظرها و رویکردها میان کشورهای حامی تروریست ها، دست برتر را برای دولت سوریه فراهم کرده است. از سوی دیگر، تعداد کشورهای مخالف دولت سوریه که در 2 سال گذشته، به بیش از 130 کشور می رسید، از یک سال گذشته تا کنون از شمار انگشتان دو دست تجاوز نکرده است و جبهه مخالف سوریه در یک شرایط ضعف و فرسایش شدید قرار گرفته است. در نهایت می توان این گونه جمع بندی کرد که طی یک سال گذشته، مؤلفه های نظامی، امنیتی و سیاسی کاملاً به نفع دولت سوریه تغییر کرده است. در واقع، دولت سوریه هم از برگزاری و هم از عدم برگزاری نشست ژنو 2 سود خواهد برد و پیروز به حساب می آید.
وضعیت گروه های مخالف و کشورهای حامی این گروه ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
همانظور که اشاره کردم، جبهه مخالف سوریه به شدت دچار تشتت هستند و واگرایی شدیدی بین بازیگران مختلف مشاهده می شود. این واگرایی میان آمریکا و عربستان، ترکیه و عربستان، قطر و عربستان به حدی است که اصل برگزاری نشست ژنو 2 با تردیدهای جدی روبروست. گروه های تروریستی فعال در سوریه هم که در سه دسته کلی قابل تقسیم هستند، دچار اختلافات درونی هستند و همین اختلافات، به پیروزی های ارتش سوریه در میدان نبرد نظامی کمک شایانی کرده است. گروه داعش که شاخه القاعده عراق و شام است و به عربستان وابسته است، برای به شکست کشاندن ژنو 2 تلاش می کند. جبهه النصره و برخی دیگر از گروه های سلفی هم در شرایط انفعال و درگیری با گروه داعش به سر می برند. دسته سوم هم مجموعه های ارتش آزاد هستند که آنها نیز در بدترین شرایط قرار دارند و برخی از نیروهای این مجموعه هم در حومه دمشق، خود را تسلیم ارتش سوریه کرده اند.
یکی از نمودهای ایجاد اختلاف در جبهه کشورهای مخالف دولت سوریه، جداشدن قطر از محور معارضه و نزدیک شدن این کشور به دمشق است. تحلیل شما از رفتار قطر در طول تحولات سوریه چیست؟
قطر به عنوان یک کشور ذره ای، قابلیت اجرای دکترین و راهبرد مشخصی را ندارد و تنها ماجراجویی این کشور در سوریه اتفاق افتاده و همین ماجراجویی، آمریکا را نیز در صحنه سوریه دچار مشکل کرده است. نقش آفرینی قطر در صحنه سوریه به گونه ای بود که غربیها نیز احساس نگرانی کردند. سال گذشته در همین ماه ها بود که آمریکا 50 میلیون دلار به ارتش آزاد و ائتلاف دوحه کمک مالی کردند و هنگامی که قرار بود گزارش این کمک مالی ارائه شود، مشخص شد که قطری ها 25 میلیون دلار از این کمک ها را در اختیار جبهه النصره قرار داده اند که همین مسئله سبب نگرانی آمریکا شد. لذا رفتار ماجراجویانه قطر موجب شد تا فضا تغییر کند و قطر از گردونه تحولات جاری در سوریه خارج شود.
عامل دیگر در این زمینه، رقابت پنهان میان عربستان و قطر بود، به نحوی که عربستان نمی توانست بپذیرد که قطر به عنوان یک کشور کوچک حاشیه خلیج فارس، نقش این چنینی در تحولات منطقه بر عهده بگیرد. این در حالی است که تحولات کنونی نشان می دهد که عربستان نیز مانند قطر از توان و بنیه کافی برای مدیریت تحولات سوریه را ندارد و با برخورد تحکم آمیز آمریکا روبرو شده است. لذا عربستان که مخالف هرگونه راه حل سیاسی برای بحران سوریه بود، مجبور شد تا راه حل سیاسی موردنظر آمریکا را بپذیرد. در واقع آمریکا برای جلوگیری از خسارات بیشتر، به رویکرد سیاسی روی آورده است و هم پیمانان منطقه ای خود را نیز مجبور به پیروی از این رویکرد کرده است.
باید توجه داشته باشیم که اساساً برگزاری مذاکرات ژنو 2 هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد. آقای اخضر ابراهیمی طی روزهای گذشته اعلام کرد که اگر گروه های مخالف در نشست ژنو شرکت نکنند، این نشست با شکست روبرو خواهد شد و امکان انعقاد آن وجود نخواهد داشت. عربستان سعودی تلاش می کند تا گروه های تروریستی را به عنوان نمایندگان جریان مخالف دولت سوریه، راهی نشست ژنو 2 کند و از سوی دیگر، دولت سوریه نیز حضور گروه های تروریستی را نمی پذیرد. لذا مسئله نمایندگی گروه های معارض یکی از موضوعات مورد اختلاف میان آمریکا و روسیه است و قرار است که این موضوع در ملاقات آتی آقای کری و لاورورف مورد بحث قرار بگیرد.
نقش جمهوری اسلامی در تحولات سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟ حضور جمهوری اسلامی در مذاکرات پیش رو را تا چه اندازه در موفقیت این مذاکرات مؤثر می دانید؟
جمهوری اسلامی ایران یکی از بازیگران فعال و مؤثر در صحنه تحولات سوریه است و هم پیمانی میان ایران و سوریه سبب شده است تا این کشور از بحران نجات پیدا کند و در شرایط خوبی قرار بگیرد. بدیهی است که حل بحران در سوریه نیازمند حضور و نقش آفرینی ایران است. در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز مقامات آمریکایی و انگلیسی بر این نکته تأکید کردند که حضور ایران در نشست ژنو 2 می تواند تأثیرگذار باشد ولی این را موکول به این کردند که ایران باید در مسیر مورد نظر غربی ها حرکت کند و آقای بشار اسد را مجاب کند که از قدرت کناره گیری کند.
شانتاژ کشورهای غربی در این زمینه نیز برای این است که از قدرت ایران در جهت منافع خود استفاده کنند که این موضوع البته با مخالفت مقامات جمهوری اسلامی ایران روبرو شده است. واقعیت این است که ایران بازیگر اصلی و تعیین کننده در تحولات سوریه است و نادیده گرفتن ایران به معنای عدم جدیت طرف های غربی برای حل و فصل بحران سوریه است. جمهوری اسلامی ایران نشان داده است که اگر در کنار هر بازیگری قرار بگیرد، آن بازیگر به نقطه شکست نمی رسد و همه بازیگران منطقه ای نیز این واقعیت را می دانند. در تحولات سوریه نیز حضور جمهوری اسلامی در کنار این کشور سبب تغییر معادلات شد و همین مسئله علت پرخاش عصبانیت کشورهای غربی و متحدان منطقه ای آنان است.
