به گزارش مشرق، خبرنامه دانشجويان ايران نوشت: تصويري که سينما در مورد يک پديده، داستان و سوژه در ذهن ما مي‌کشد بسيار دقيق‌تر از تصوير ارائه شده توسط يک رمان است. بي‌شک براي کساني که فيلم «مريم مقدس» را ديدهاند، تصويري که با فکر کردن به حضرت مريم(س) در ذهنشان نقش مي‌بندد تصوير دختري‌است که در اين فيلم نشان داده مي‌شود. در مورد فضاي آن زمان نيز همين داستان را داريم؛ نشان دادن عظمت ملک حضرت سليمان با تکنيک‌ها و ابزارهايي که تاکنون در سينماي داخلي استفاده مي‌کرديم، امکان‌پذير نيست که نمونه‌هاي زيادي از فيلم‌هاي ديگر داريم که با کيفيت بسيار پايين توليد و با عدم استقبال مخاطبان هم مواجه شد و از ذکر نام آن‌ها خودداري مي‌کنيم. ملک سليمان اولين فيلم ديجيتال ايران است و شما با ديدن آن از روي صفحه تلويزيون و رايانه به اوج کار حرفه‌اي آن پي نخواهيد برد؛ بنابراين در سينمايي که صددرصد فيلم‌هاي آن توليد ايران هستند، ملک سليمان تکنيکي‌ترين و جذاب‌ترين و احتمالاً پرفروش‌ترين فيلم سال خواهد شد.
-------------------------------------------------------
ملک سليمان "Kingdom of Solomon"
محصول: 1388 - ايران
کارگردان: شهريار بحراني
تهيه‌کننده: مجتبي فرآورده - بنياد سينمايي فارابي
فيلمنامه‌نويس: شهريار بحراني
بازيگران: امين زندگاني، ژاله علو، محمود پاک نيت، حسين محجوب، مهدي فقيه، ارژنگ اميرفضلي، عليرضا کمالي‌نژاد، الهام حميدي، سيد جواد طاهري، سيامک اطلسي، باقر صحرارودي، سيروس صابر و محمد جواد بخشي‌زاده
مدت: 110 دقيقه
صدابردار: بهروز معاونيان
صداگذار: کيسون چانگ
مدير هنري و طراح صحنه و لباس: حميد قديريان
چهره‌پرداز: سعيد ملکان
جلوه‌هاي ويژه: لئو لو
فيلمبردار: حميد خضوعي ابيانه
تدوينگر: محمدرضا موئيني
موسيقي: چان کونگ وينگ
مدير توليد: فرهاد کي‌نژاد
صدا: دالبي ديجيتال – DTS
توزيع‌کننده: کاريز پارسه
پخش ايران: سازمان توسعه سينمايي سوره
-------------------------------------------------------
نديدن پيشرفت‌هايي که ما در سال‌هاي اخير در حوزه‌هاي مختلف علمي داشته‌ايم واقعاً بدور از انصاف است. همين پيشرفت‌ها را در عرصه انيميشن و سينما ببينيد! اينکه ما از برخي از نمونه‌هاي مشابه خارجي عقب هستيم به جاي خود، اما نمونه‌هاي موفق زيادي هم داريم.
وقتي فيلم ملک سليمان را به عنوان اولين فيلم ديجيتال ايران نام مي‌بري، مي‌گويند تمام جلوه‌هاي ويژه آن کار هاليوود است و... اما بد نيست بدانيد که بخش قابل توجهي از جلوه‌هاي ويژه اين فيلم زير نظر لئو لو و در داخل کشور انجام شده است. هر چند اين اخبار اميدوارکننده است، اما ما بايد به سرعت خود را با پيشرفت‌هاي تکنيکي سينما هماهنگ کنيم.
5 ميليارد داري بهم...
از همان ابتداي ساخت فيلم، بعضي‌ها شروع کردند به جنجال‌آفريني که چرا پول بيت‌المال بايد خرج چنين فيلمي بشود و چرا اين پول را به ما نمي‌دهند و از اين جور دعواها و بازي‌هاي رسانه‌اي! عدد و رقم‌هاي مختلفي را هم به زبان مي‌آوردند، مثل 10 ميليارد تومان يا حتي بيشتر. که اين کارها صداي تهيه‌کننده فيلم را هم درآورد:
«بودجه‌اي که براي فيلم ملک سليمان هزينه شد پنج ميليارد تومان است و بخش عمده‌اي از فضاسازي‌هايي که درباره بودجه فيلم انجام مي‌گيرد به اين دليل است که دولت قرار است بودجه سنگيني را به سينما ترزيق کند و دوستان تلاش مي‌کنند کف قيمت‌ها را بالا ببرند.» (نشست مطبوعاتي ملک سليمان در حاشيه جشنواره فيلم فجر)
البته بودجه‌اي که براي اين فيلم صرف شده است در مقايسه با نمونه‌هاي مشابه، رقم چشمگيري نيست و سينماي ما به اين پروژه‌هاي بزرگ سينمايي (Big Production) واقعاً نياز دارد. اين ارقام در مقايسه با سريال‌هاي ايراني‌اي که در خارج از کشور! ساخته مي‌شود نيز ناچيز است.
بحث اصلي وجود يک سرمايه‌گذار غير دولتي است؛ زيرا سينمايي که با سوبسيد رشد کند، به محض آنکه اين سوبسيد قطع شود، سقوط خواهد کرد. به نظر شما آيا فروش اين فيلم موفقيت‌آميز خواهد بود؟ آيا بخش خصوصي براي ساخت قسمت‌هاي دوم و سوم اين فيلم سرمايه‌گذاري خواهد کرد؟ آيا ملک سليمان پر فروش‌ترين فيلم امسال خواهد شد؟
فيلم ديجيتال حرفه‌اي
ملک سليمان با استفاده از فناوري‌هاي پيشرفته در طراحي و پردازش تصاوير سينمايي ( CGIوDI ) توليد شده است و مي‌توان گفت از اولين تجربه‌هاي حرفه‌‌ايي فيلمسازي ديجيتال در سينماي ايران است.
«توليد اين فيلم، تلاشي براي بومي‌کردن روش‌ها و دستاوردهاي فني فيلمسازي و ارتباط سينماي ايران با اين فناوري‌ها است که اين رويه مي‌تواند در استانداردسازي و معرفي ظرفيت‌ها و قابليت‌هاي کمي و کيفي سينماي ايران به جهان نيز، موثر باشد... در سال 1384 که ساخت «ملک سليمان» را شروع کرديم، جلوه‌هاي ويژه در ايران پيشرفت چنداني نداشت؛ به همين علت مي‌خواستيم کسي را انتخاب کنيم که بتواند تجربه خود را به ايران منتقل کند. (مجتبي فرآورده در حاشيه بيست و هشتمين جشنواره فيلم فجر)
شروع ساخت يک فيلم پرحاشيه
پيشنهاد ساخت اين فيلم در زمان معاونت سينمائي محمد مهدي حيدريان داده شده بود و توليد اين فيلم از روز 14 تير سال 86 همزمان با سالروز ولادت حضرت زهرا(س) در رستم آباد گيلان آغاز شد.
گروه سازنده راهي شهريار شدند تا بخش‌هاي مربوط به شهر اريحا را در دکوري واقع در اين شهر جلوي دوربين ببرند و سپس به شمال کشور باز‌گشتند تا در دکورهاي شهر بندري زبولون، فيلمبرداري را ادامه دهند. توليد «ملک سليمان» در شهرستان تالش (دکور شهر ساحلي زبولون) ادامه يافت و از اوائل ارديبهشت 88 نيز پروژه «ملک سليمان» در دکور شهر اورشليم واقع در شهريار ادامه يافت.
نکته ديگر اينکه فيلم از زمان مأموريت رسالت حضرت سليمان نبي(ع) شروع مي‌شود و در آغاز تشکيل و استقرار حکومت توسط وي به پايان مي‌رسد. حکومتي که گفته مي‌شود در «ملک سليمان2» به آن پرداخته خواهد شد و قرار است آن را بخش خصوصي بسازد، نه بنياد فارابي. البته نکته جالب اينجاست که ملک سليمان اولين فيلم تاريخي ـ مذهبي است که پيش‌فروش خارجي شده است.
شهريار بحراني کيست
در سال 1330 در تهران به دنيا آمد و ليسانس پويانمايي دارد. وي سازنده آثاري چون مريم مقدس، حمله به H3، دنياي وارونه، گذرگاه، هراس و آب را گل نکنيم است. بحراني از اولين کساني است که به دنبال خلق جلوه‌هاي ويژه تازه بوده و استفاده از نماي شيشه‌اي براي انفجار يک پل در فيلم گذرگاه جزو اولين کارهاي او مي‌باشد.
از پشت صحنه چه خبر
«لئو لو»ي هنگ کنگي طراح جلوه‌هاي ويژه ملک سليمان است. او در کارنامه هنري خود طراحي جلوه‌هاي ويژه فيلم شاخص آنگ لي «ببر غران اژدهاي پنهان» را دارد که براي اين فيلم نامزد اسکار شد و جايزه بريتيش آکادمي را دريافت کرد. لئو لو کار جلوه‌هاي ويژه فيلم را همزمان در ايران، هنگ کنگ و چين انجام داده است.
صداگذار و آهنگساز «ملک سليمان» هم هنگ کنگي هستند. صداگذاري به شيوه دالبي توسط کينسون تسانگ در هنگ کنگ انجام شده و موسيقي نيز توسط پانک چان در همان کشور ساخته شده است.
تهيه‌کننده «ملک سليمان» در مورد عوامل ديگر اين فيلم گفته است: حدود 1300 نفر پرسنل در اين فيلم کار مي‌کردند. موسيقي فيلم توسط ارکستر فيلار مونيک پکن و با حدود 150 نفر نواخته شده است. حدود 100 نفر اکيپ ثابت در فيلم کار مي‌کردند و حدود 27 هزار نفر روز سياهي لشگر هنرمند سر صحنه داشتيم. علاوه بر اين به نقاط گوناگوني سفر داشتيم و تمام نقاط زيباي ايران را فيلمبرداري کرده‌ايم. (نشست نقد و بررسي فيلم «ملک سليمان» در سينما هويزه مشهد)
خوب است بدانيد که دکورهاي عظيم در منطقه بادخيز شهريار، ساخت مکانيکي برخي از وسايل و اجزاي صحنه، طراحي موجودات افسانه‌ايي، طراحي و اجراي فضاها و ساختمان‌هاي فيلم در فضاي مجازي، ايجاد سايت تخصصي پردازش تصاوير در داخل کشور و ضرورت انجام پاره‌اي از امور فني در مرحله پس از توليد در خارج از ايران از جمله فعاليت‌هاي صورت گرفته در اين پروژه است.
جشنواره 27 يا 28
قبل از جشنواره بيست و هفتم خيلي‌ها منتظر اين فيلم بودند اما با مشکلاتي که به‌وجود آمد اين فيلم به جشنواره نرسيد؛ مشکلاتي که خيلي هم بد نشد!
شهريار بحراني: «نسخه‌ايي که قرار بود براي جشنواره سال قبل ارايه شود به دليل مقارن شدن انجام مراحل نهايي فيلم با تعطيلات آخر سال مسيحي از يک سو و همچنين سال نو چيني، عملاً براي بهار سال جاري آماده نمايش شد. اين در حالي است که يک سکانس از فيلم براي کوتاه شدن زمان انجام خدمات فني با نظر تهيه‌کننده محترم، کنار گذاشته شده بود، البته پس از بازبيني نسخه اوليه و با توجه به فرصت پيش‌رو تا جشنواره سال جاري، تصميم گرفته شد سکانس مذکور مجدداً در فيلم گنجانده شود. اين اقدامات اکنون صورت گرفته و در حال نهايي شدن است و شاهد نمايش اين فيلم در بيست و هشتمين جشنواره فيلم فجر در سال جاري خواهيم بود.»
فرآورده توضيحات تکميلي هم در مورد اين مشکلات مي‌دهد و با بيان يک سال زماني که صرف پيش‌توليد ساختار دکور 18 هزار متر مربعي فيلم شده است، به سفرهايي که به هنگ کنگ و چين داشته‌اند نيز اشاره مي‌کند.
مستند يا تخيل
آنچه که ما از داستان‌هاي ديني به صورت مکتوب داريم، تصويري کلي از آن‌ها به همراه جزئياتي است که به فهم کلي ماجرا کمک مي‌کند و در ديگر موارد جزئي براي تصويرسازي لاجرم بايد از تخيل استفاده کنيم؛ اما ما تا کجا در اين تخيل و داستان‌پردازي مجاز هستيم؟!
شهريار بحراني درباره تحقيقات صورت گرفته براي ساخت اين فيلم مي‌گويد: «با حقيقاتي که کرديم فيلم ما هيچ نقطه تاريکي ندارد و کار بر اساس منابع تاريخي تورات و نوشته‌هايي که از آن زمان باقي مانده، فيلمنامه‌اش به نگارش درآمد».
حميد قديريان نيز اين‌گونه به اين سوال پاسخ مي‌گويد: «در اين فيلم براساس گزارش‌هاي تاريخي و فرهنگ يهود و تمدن‌هاي آن دوره طراحي صحنه و لباس شکل گرفت اما سند مشخصي وجود ندارد و بيشتر مسايل حدس و گمان است... تلاش ما بر اين بوده تا براساس واقعيتها پيش برويم اما معتقدم تا حدود زيادي مسئوليت پيشبري اين بخش از کار برعهده تخيل طراح است. در مورد تصويرسازي و جلوه‌هاي ويژه اجنه و شياطين نيز علاوه بر استناد بر واقعيتهاي موجود، سراغ تخيل رفيتم».
قصه قرآني به زبان روز
جايي خوانده بودم که يک نفر به ساخت فيلم‌هايي در مورد پيامبران و امامان گفته بود: «داستان تکراري»! البته منظور از داستان تکراري کاملاً مشخص است، آنچه که ما مثلاً از حضرت يوسف يا حضرت سليمان و ديگر پيامبران پاي منبر يک عالم ديني شنيده‌ايم يا از کتابي آن را خوانده‌ايم؛ اما مسئله چيز ديگري است.
شما قبل از اينکه سريال يوسف پيامبر را ببينيد چه تصوري از حضرت يوسف و حضرت يعقوب داشتيد؟! هر تصوري که از اين دو پيامبر داشته‌ايد يک طرف، تصويري که الان در ذهن شما شکل گرفته است يک طرف ديگر؛ اصلاً اين تصويرسازي در ذهن مخاطب راه رفتن بر لبه تيغ است. مطمئناً بعد از ديدن «ملک سليمان» نيز هر وقت به فکر حضرت سليمان بيافتيد چهره امين زندگاني جلوي چشم شما خواهد آمد. پس چه خوب که اين تصويرسازي‌ها دقيق و حساب‌شده انجام گيرد.
حجت الاسلام اصفهانيان، محقق فيلم ملک سليمان است؛ وي در حاشيه جلسه نقد و بررسي ملک سليمان در مورد ساخت فيلم در مورد انبيا مي‌گويد:
«با توجه به اينکه نگاه سنتي در کشور وجود دارد، مردم پيامبران را تنها به واسطه فقر، زهد و گوشه‌نشيني مي‌شناسند... اگر چارچوب روايي در ساخت فيلم‌هاي انبيا وجود نداشته باشد پازل روايي فيلم با مشکل روبرو مي‌شود... در ساخت فيلم ملک سليمان به چارچوب قرآن توجه شده و سير خط زماني فيلم از دل آيات قرآني استخراج شده است... در حال حاضر يک سير شيطان‌پرستي در جهان و در کشور خودمان شکل گرفته است؛ براي ساخت فيلم‌هاي تاريخي و اسلامي بايد يک فکر صحيح قرآني وجود داشته باشد تا فيلم بتواند با بيننده ارتباط برقرار کند.
داستان مذهبي، ديالوگ، جزئيات تصوير
داستان‌هاي مذهبي زيادي داريم که هنوز در سينما به آن پرداخته نشده است. اصلاً داستان مذهبي هم نگوييم، خيلي از مفاهيم ديني و اسلامي است که هنوز به‌خوبي به تصوير کشيده نشده است. پاي صحبت سينماگران هم که بنشيني دردودل‌هاي زيادي براي تو خواهند کرد؛ از وارد نشدن برخي از کارشناسان مذهبي به حوزه سينما، از ناچاري در استفاده از تخيل در نوشتن فيلمنامه، حساسيت‌هايي که در مورد اين نوع فيلم‌ها وجود دارد و...
کسي منکر اين قضيه نخواهد شد که مفهومي که در قالب هنر به مخاطب ارايه نشود ماندگار نخواهد شد، ان شاء الله که توليدات ديني ما در کنار ديگر توليدات سينمايي به‌خوبي رشد کنند.
قديريان مدير هنري فيلم «ملک سليمان» البته دغدغه ديگري را هم مطرح مي‌کند: «پژوهشگران، يکي از مشکلات در توليد فيلم‌هاي ديني هستند؛ زيرا نوع نگاه را به ما ارائه نمي‌دهند و تنها يکسري از مفاهيم را بيان مي‌کنند، در حالي که اگر نوع نگاه را به کارگردان و يا فيلمنامه‌نويس ارائه بدهيم آن‌ها بهتر مي‌توانند، کار کنند.»
کارگردان اين فيلم نظر جالبي در مورد فيلم مذهبي دارد:
«در فيلم ديني ابتدا خودمان تربيت مي‌شويم و بعد فيلم را مي‌سازيم و طبيعتاً اين نوع فيلم مي‌خواهد رفتارهاي خوب را نشان دهد.»
بازي رايانه‌اي ملک سليمان
ملک سليمان اولين فيلمي نيست که عوامل فيلم تصميم به ساخت بازي آن گرفته‌اند که مدت‌هاست ساخت بازي فيلم «آل» نيز مراحل اوليه خود را طي مي‌کند. اين کار ايده خوبي براي سينماي ايران است؛ هرچند ما در ساخت بازي‌هاي رايانه‌اي هنوز در اول راه هستيم اما با آثاري که اخيراً وارد بازار شده‌اند اميد خوبي براي ادامه اين راه وجود دارد.
مراحل بررسي فني طرح بازي رايانه‌اي «ملک سليمان» در بنياد ملي بازي‌هاي رايانه‌اي انجام شده است.
آيت ا... جوادي آملي و ملک سليمان
«مطلبي که مربوط به ارائه سيره و صورت انبياء الهي(ع) که به صورت فيلم و تصوير در سينما و سيما مطرح است چند عنصر محوري دارد. اولين نکته محوري اين است که فيلم و سينما و يا غير سينما وقتي مي‌تواند آموزنده باشد که پشتوانه عقلي داشته باشد.
اگر به پشتوانه عقلي، معقول محسوس شد، مي‌تواند جامعه حسي را به جامعه عقلي تبديل کند. اگر سخن از جامعه مدني است، اگر سخن از مدينه فاضله است، اگر سخن از جامعه برين است، اگر سخن از ظهور و انتظار است، اگر سخن بر اين است که جامعه خردورز و فرهيخته مي‌تواند منتظر ظهور حضرت ولي عصر ارواحنا فداه باشد، اين حتماً بايد از طبيعت به ماوراءطبيعت يک هجرتي کرده باشد. پس اين قوس صعود، يعني سفر از طبيعت به ماوراءطبيعت وقتي مطلوب توده جامعه است که هنرمندان جامعه از بالا يک پيام را بياورند به گوش جامعه برسانند و دست جامعه را بگيرند و از پايين به بالا ببرند. يعني تا فرهيختگان جامعه قوس نزول نداشته باشند و از عقل به حس نيايند و معقول را محسوس نکنند و طعم عقلانيت را جامعه نچشد، هرگز از حس به عقل سفر نمي‌کنند، آن چه که در ديار غرب و يا در ايران قبل از انقلاب مطرح بود، اين سفر بين راه بود، يعني هنرمندان و فيلمسازان از خيال شروع مي‌کردند به حس، و جامعه را از حس به خيال مي‌رساندند. اگر يک چيزي مبدا والا داشته باشد مي‌تواند مخاطبينش را به بالا ببرد ولي اگر چيزي از خيال نشأت گرفته باشد، نه از عقل، حداکثر کاري که مي‌کند اين است که مخاطب را به مرحل? تخيل برساند نه به مرحله تعقل. (بيانات حضرت آيت الله جوادي آملي در ديدار با عوامل فيلم ملک سليمان 10/7/1384)
اکران عمومي ملک سليمان
همه انتظار اکران عمومي اين فيلم را مي‌کشند؛ حتي آن‌ها که آن را يک بار در جشنواره ديدهاند نيز براي ديدن دوباره اين اثر فاخر لحظه‌شماري مي‌کنند.
ملک سليمان بدون تغيير نسبت به نسخه جشنواره‌اي آن از عيد فطر امسال، در گروه سينمايي استقلال و به‌طور همزمان در چند کشور ديگر اکران خواهد شد.
حاشيه‌هاي نه‌چندان کمرنگ يا ملک سليمان در رسانه‌ها
وقتي حاشيه‌هاي ساخت فيلمي مثل ملک سليمان اين‌قدر پررنگ مي‌شود، پاي مسئولان دولتي را هم براي ديدن اين فيلم به سينما باز خواهد کرد:
«رئيس جمهور شب گذشته به اتفاق وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و جمعي ديگر از اعضاي کابينه به تماشاي فيلم "ملک سليمان" ساخته شهريار بحراني نشست.
محمود احمدي‌نژاد رئيس جمهوري اسلامي ايران، شب گذشته به اتفاق وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، وزير اقتصاد، وزير کشور، جمعي از معاونان و ديگر شخصيت‌ها و خانواده‌هاي مسئولان، همچنين سردار رحيم صفوي دستيار و مشاور عالي فرماندهي معظم کل قوا در سالن نمايش وزارت ارشاد به تماشاي فيلم "ملک سليمان" نشست.»
مجتبي فرآورده از مقايسه فيلم ايراني و خارجي مي‌گويد
«تهيه‌کننده فيلم «ملک سليمان» با بيان اين که براي يافتن نقاط ضعف فيلم آن را با سينماي ايران مقايسه نکنيد، گفت: اين فيلم مانند هر اثر هنري نقاط ضعف و قوتي دارد، اما نبايد آن را با سينماي ايران مقايسه کرد. نه از جهت اين که فيلم خوب يا بدي است، بلکه از اين جنبه که فيلم‌هاي سينمايي ايران صامت است و گوش‌هاي ما به صداهاي عادي بدون توجه به عامل آن عادت کرده است.
وي گفت: در فيلم‌هاي تلويزيوني نيز اين‌گونه است. بنابراين تمام جزئيات فيلم حتي اسب‌ها ايجاد صدا مي‌کنند و به نظر من صدا و موسيقي فيلم «ملک سليمان» يکي از بهترين‌ها است و براي فهميدن جايگاه آن بايد فيلم‌هاي خارجي را با صداي دالبي ديجيتال مشاهده کرد. (نشست نقد و بررسي فيلم «ملک سليمان» در سينما هويزه مشهد)
جنگ بدون خونريزي
کارگردان فيلم «ملک سليمان» تاکيد کرد: در تمام صحنه‌هاي جنگ فيلم سعي کرده‌ايم يک قطره خون نيز ريخته نشود؛ زيرا نمي‌خواستيم جذابيت فيلم متکي بر خونريزي باشد؛ زيرا اين جذابيت‌ها زودگذر هستند. (اخبار جشنواره بيست و هشتم فيلم فجر)
شيطان به تصوير کشيده شد
«شهريار بحراني گفت: شخصيت حضرت سليمان شخصيت استثنائي و برجسته‌اي بود که رو در روي شيطان قرار مي‌گرفت. در ابتداي کار ديديم که اين موضوع مي‌تواند دستمايه ساخت يک فيلم سينمايي شود و در قرآن هم داستان شيريني از آن بيان شده است.
وي در ادامه در خصوص تصوير شيطان گفت: در ابتدا يک تصوير و نماي اصلي از شيطان داشتيم و به يک طرحي از آن رسيديم و در حين تصويربرداري هم آن را تکامل داديم. فيلم ما فيلم مفهوم محور است تا ماجرا محور. پس از پايان کار تصميم گرفتيم نقش شيطان در فيلم کمتر ديده شود و حتي ابتداي يک پلان را که شيطان در آن ديده مي‌شد، حذف کرديم. در قسمت دوم اين فيلم قصد داريم شياطين را نشان بدهيم و نشان بدهيم که علي‌رغم اين که شياطين به تصوير کشيده شده‌اند، بازهم مردم به سمت آن‌ها مي‌روند. (جلسه نقد و بررسي ملک سليمان در جشنواره فيلم فجر)
در پي درخواست حضرت سليمان که از خداوند يک ملک بي‌بديل مي‌خواهد شياطين در سه مرحله در فيلم ديده مي‌شوند، در مرحله اول در شهر اريحا، تنها اثر آن‌ها بر روي مردم قابل مشاهده است و در شهر دوم بصورتي که خودشان مي‌خواهند ديده مي‌شوند و نيمه‌مرئي هستند و در شهر سوم حضرت سليمان از خدا مي‌خواهد دشمنانش ظاهر شوند که اين اتفاق مي‌افتد و ما شيطان را به صورت موجودات داراي جسم مي‌بينيم. (همان)
بايد تجربه کسب کنيم
«فراورده در خصوص استفاده از يک گروه چيني براي همکاري در جلوه‌هاي ويژه فيلم گفت: اين تصور غلطي است که از تجربه ديگران در کارهايمان استفاده نکنيم.» (در حاشيه جشنواره فيلم فجر)
فيلم خوب سرسري ساخته نمي‌شود
«بحراني با بيان اينکه 39 بار فيلمنامه را بازنويسي کرده‌ايم، گفت: فيلنامه 95 صفحه‌اي را به 52 صفحه تبديل و بسياري از ديالوگ‌ها را در مفاهيم خود داستان گنجانديم.» (جلسه نقد و بررسي ملک سليمان)
