امیر کیومرث حیدری جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دفاع و امنیت مشرق با اشاره به موفقیت های سالهای اخیر این نیرو در طراحی و ساخت انواع سلاح های سبک و سنگین گفت: خودکفایی و خوداتکایی نیروهای مسلح، مورد تأکید امام(ره) و مقام معظم رهبری بوده و مواردی چون تانک ذوالفقار به‌عنوان نمونه‌هایی بارز و مهم در این زمینه محسوب می‌شوند.

وی با تأکید بر اینکه بسیاری از ابتکارات و نوآوری‌های نیروی زمینی ارتش در مرحله تولید انبوه قرار دارد، به سلاح مهم اخگر اشاره کرد و افزود: این سلاح به دست جهاد خودکفایی نزاجا طراحی و نمونه رزمی آن برای تولید انبوه آماده شده است.

حیدری با اعلام اینکه تولید انبوه این سلاح مهم را در دستور کار داریم و این روند با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته احتمالاً از مهرماه شروع خواهد شد، خاطرنشان کرد: تولید انبوه این سلاح با مشارکت نیروی زمینی و وزارت دفاع انجام خواهد شد.

این فرمانده ارشد ارتش جمهوری اسلامی ایران در خصوص بخش هایی که قرار است به این سلاح مجهز شوند نیز گفت: برنامه ما این است که یگان‌های کماندو و تکاوری نزاجا را به این سلاح مجهز کنیم.

به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، با سخنان فوق مشخص می شود که تیربار 6 لوله چرخان «اخگر» که دارای قابلیت‎های رزمی بی‎نظیری است توسط متخصصان کشورمان برای تولید انبوه آماده شده و در وهله اول برای تجهیز واحدهای زمینی با آن اقدام خواهد شد. از اینرو در مطلب پیش رو به تاریخچه این نوع سلاح‎ها، قابلیت‎ها و مزایای آن نسبت به تیربارهای تک لوله می‎پردازیم.

پیشینه تیربارهای چند لوله چرخان به اختراع دکتر «گتلینگ» در سال 1860 بازمی‎گردد که اولین نمونه از تیربار چندلوله خود را ساخت در حالی که چرخش لوله‎ها در آن با نیروی دست انجام می‎شد.


این سلاح در همان اول کار به نواخت تیر 200 گلوله بر دقیقه رسید که بسیار بیشتر از تفنگ‎های موجود در سازمان ارتش‎های آن دوران بود. به مرور با تکمیل این اختراع هرچند نواخت تیرهای بالاتر تا 800 الی 900 گلوله بر دقیقه نیز به دست آمد اما تیربار گتلینگ نیز سنگین و پیچیده‎تر شد.

بعدها با ساخت تیربارهایی که با فشار گاز باروت به قابلیت شلیک خودکار رسیده بودند دوران افول تیربارهای چند لوله گتلینگ فرا رسید. این سلاح‎های جدید، نواخت تیری در حدود گتلینگ‎ها یا بیشتر از آن داشتند در حالی که بسیار سبک‎تر و در عین حال دارای پیچیدگی کمتر بودند. در نتیجه، اختراع تیربار چند لوله چرخان هرچند در برخی نقاط دنیا در حال تکمیل بود اما نمونه‎های تولید شده و عملیاتی آن به موزه‎ها فرستاده شد.

پس از جنگ جهانی دوم ارتش آمریکا اعلام کرد به توپی با کالیبر متوسط اما با نواخت تیر بسیار بالا برای نبردهای هوایی نیاز دارد. شرکت «جنرال الکتریک» پس از برنده شدن در این قرارداد در هنگام مروری بر کارهای گذشته به یاد مسلسل‎های گتلینگ افتاد. با قرض گرفتن یک نمونه ساخت 1903 از موزه و تأمین توان مورد نیاز آن از یک منبع توان خارجی(احتمالاً الکتریکی) و اصلاحاتی جزئی این سلاح به نواخت تیر 5هزار گلوله بر دقیقه رسید.

پس از یک دوره مفصل طراحی و آزمایش، توپ 6 لوله «ام-61 ولکان» با کالیبر 20 میلیمتر مورد پذیرش نیروی هوایی ارتش آمریکا قرار گرفته و از قضا از تیربارهای خود آقای گتلینگ هم معروف‎تر و پراستفاده‎تر شد.
 

توپ 20 میلیمتری 6 لوله ام-61 ولکان که در جنگنده‎های اف-4 و اف-14 نیروی هوایی ارتش کشورمان وجود دارد و خلبانان ایرانی پیروزی‎های هوایی متعددی را با آن در جنگ تحمیلی 8 ساله عراق علیه ایران کسب کردند امروزه پرکاربردترین نمونه از این نوع سلاح‎ها در بین هواپیماهای جنگی غربی است.


نمونه‎ای 6 لوله با کالیبر کوچک‎تر 7.62 میلیمتر نیز از روی آن توسعه یافت که به «مینی‎گان» مشهور شد. «ام-134 مینی‎گان» از یک موتور الکتریکی برای ایجاد دوران لوله‎های خود بهره می‎برد که از مرسوم‎ترین روش‎ها در سلاح‎های امروزی طرح گتلینگ است. این سلاح به نواخت تیر 2هزار تا 4هزار تیر بر دقیقه و برد 1000 متر دست می‎یابد و جرم آن کمی کمتر از 48 کیلوگرم بوده و سرعت خروج گلوله‎ها از لوله آن 853 متر بر ثانیه است.
 

ام-134 در بسیاری از واحدهای هوایی مانند بالگردها و هواپیماهای گشتی و تهاجم زمینی، خودروها و ادوات زمینی و نیز شناورهای دریایی آمریکا و به مرور در کشورهای دیگر به کار گرفته شد. کارایی این سلاح در برابر نیروهای زمینی به قدری بود که پس از رؤیت قدرت آتش آن دشمنان خصوصاً در عملیات‎های کمین علیه واحدهای خودرویی از ادامه درگیری صرف نظر می‎کردند.

حتی نقل شده است در موارد بسیاری ماکتی از آن روی واحدهای زمینی که از این سلاح برخوردار نبودند نصب می‎شد تا دشمن را از شروع درگیری منصرف کند!

امروزه مزیت‎های تیربارها و توپ‎های طرح گتلینگ که به کمک استفاده از فناوری‎های جدید و رفع اشکالات طرح‎های اولیه ماندگار شده‎اند سبب شده تا نمونه‎های متنوعی از آنها با کاربرد سطح به سطح، هوا به هوا و سطح به هوا در کشورهای مختلف توسعه یابد. هرچند اصول عملکردی همه آنها یکسان است اما تفاوت‎هایی مثلاً در نحوه تأمین توان، آنها را هم متمایز می‎سازد.

دو روش تأمین توان این سلاح‎ها استفاده از منبع خارجی الکتریکی، نیوماتیکی، هیدرولیکی یا منبع داخلی مانند لگد شلیک و فشار گاز برگشتی حاصل از شلیک‎های قبلی است.

به طور کلی می‎توان مزیت‎های سلاح‎های طرح گتلینگ را در موارد زیر دانست:

این سلاح‎ها امکان اجرای شلیک پرحجم را آن هم برای مدت طولانی‎تر نسبت به تیربارهای تک لوله دارند زیرا اولاً سهم تعداد گلوله شلیک شده از هر لوله در این سلاح‎ها بسیار کمتر از یک تیربار تک لوله برای همان تعداد شلیک است و البته لوله‎های سلاح طرح گتلینگ در حین چرخش مقداری هم خنک می‎شوند.

در نتیجه بر خلاف تیربارهای معمولی که از شلیک با نرخ بالا در مدت طولانی به دلیل گرم شدن لوله عاجز هستند این سلاح‎های چند لوله می‎توانند بدون رسیدن به بیشینه حد تحمل حرارت لوله‎ها برای مدت بیشتری با نرخ آتش بالا شلیک کنند.

 

دوم: سه عمل اصلی بارگذاری گلوله، اجرای آتش و تخلیه پوکه در آنها به طور همزمان در لوله‎های مختلف اجرا می شود یعنی در حالی که یکی از لوله‎ها در حال شلیک است، لوله دیگری در حال بارگذاری بوده و لوله دیگری فرایند تخلیه را طی می‎کند. همین قابلیت در یک بازه زمانی مشخص منجر به شلیک تعداد بیشتری گلوله نسبت به سلاح تک لوله‎ای نیز می‎شود زیرا در سلاح تک لوله، سه عمل فوق باید پشت سر هم اجرا شود.

به گزارش مشرق، مزیت دیگر این سلاح‎ها حل مشکل مهمات معیوب و عملکرد نامناسب شامل کامل نسوختن باروت(پیشران) موجود در فشنگ، ایراد در بارگذاری آن یا تخلیه پوکه است. در سلاح تک لوله معیوب بودن مهمات یا به از کار افتادن سلاح منجر شده یا آن را از اجرای حد نهایی عملکرد خود باز می‎دارد.

اما سلاح چند لوله به دلیل اجرای جداگانه فرایندهای سه گانه در لوله‎های مختلف سلاح به راحتی فشنگ معیوب را از دور خارج می‎کند در حالی که سایر لوله‎ها به شلیک خود ادامه می‎دهند و در صورت معیوب بودن تأمین کننده مهمات هر یک از لوله‎ها در یک سلاح 6 لوله، تنها 16.67 درصد از نواخت تیر کاهش می‎یابد بر خلاف سلاح تک لوله که در این حالت به طور کامل از کار می‎افتد.

این سلاح‎ها حجم آتش چندین تیربار یا توپ با کالیبر مشابه را یکجا تولید می‎کنند. همچنین می‎توانند با بهره‎گیری از قابلیت تغییر نرخ آتش خود و افزایش آن برای درگیر شدن با یک هدف سریع، احتمال اصابت در اولین سری شلیک را افزایش داده یا در مصرف مهمات برای انهدام اهدافی با سرعت کمتر یا اهداف ثابت صرفه جویی کنند.
 

هر چند این سلاح ها امروزه پرکاربرد هستند اما در کشورهای معدودی ساخته می شوند که به طور عمده شامل آمریکا، روسیه، چین و چند کشور اروپایی است. کشورمان ایران نیز چند سالی است که نمونه های مهندسی و آزمایشی تیربار چند لوله طرح گتلینگ خود را با نام «اخگر» رونمایی کرده است که توسط متخصصان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران(نزاجا) ساخته شده و به زودی به تولید انبوه می‎رسد.
 

این سلاح ایرانی که تا کنون روی خودروهای تاکتیکی و پرتحرک کوچک مانند «رنجر» و «سمندر» که آنها هم توسط جهاد خودکفایی نزاجا طراحی و ساخته شده‎اند مشاهده شده دارای کالیبر 7.62 میلیمتر و 6 لوله بوده، بیشینه نواخت تیر این سلاح 4هزار تا 5هزار گلوله بر دقیقه و برد نهایی آن بیش از 1000 متر عنوان شده است. به نظر می‎رسد توان حرکت چرخشی لوله‎های آن از یک موتور الکتریکی تأمین می‎شود.

به گزارش مشرق، با به‌کارگیری انبوه این سلاح که نه‌تنها کارایی بالایی علیه نفرات و خودروهای سبک دشمن دارد بلکه می‎تواند به طور محدود در نقش پدافند هوایی نیز ظاهر شود توان دفاعی واحدهای زمینی کشورمان به طور چشمگیری افزایش می‎یابد.

بدیهی است با تجهیز این سلاح به سامانه هدفگیری اپتیکی و کنترل از راه دور که برای تیربارهای 12.7 میلیمتری روی تانک‎ها و نفربرهای ایرانی دیده شده کارایی آن به مراتب افزایش می‎یابد زیرا هم دقت شلیک افزایش یافته و هم می‎توان اهداف را در مسافت دورتر از برد مؤثر چشمی هدف‌گیری کرد.
 

همانطور که در سایر کشورهای دنیا نیز دیده می‎شود این سلاح امکان یکپارچه شدن با بالگردهای تهاجمی و ترابری و نیز قایق‎های تندرو و شناورهای گشتی را به راحتی دارد که به افزایش تأثیر عملیات هجومی این واحدها در میدان نبرد ضمن افزایش توان دفاع از خود در برابر واحدهای دشمن منجر می‎شود.

همچنین باید در نظر داشت ساخت کامل، تولید و به کارگیری سلاح 6 لوله اخگر مقدمه خوبی برای توسعه نمونه‎ای با کالیبر بزرگتر برای دفاع هوایی خصوصاً جهت استفاده در شناورهای دریایی است. واضح است برخورداری رزمندگان اسلام از سلاح‎هایی که دشمن نیز به عمق تأثیر آن واقف است موجب تغییر محاسبات او در عرصه نبردهای زمینی خواهد شد و این توان آتش بی‎نظیر اخگرهای ایرانی در ترکیب با تحرک بالای خودروهای تاکتیکی متنوع تولید شده، تیر مؤثر دیگری در کمان سربازان این مرز و بوم است.