به گزارش سرویس جهان مشرق، در یک تغییر چشمگیر در روابط ترکیه و اسرائیل، آنکارا در اواخر ماه اوت، تعلیق کامل تجارت با اسرائیل، بستن بنادر خود به روی کشتی‌های اسرائیلی و اعمال محدودیت در فضای هوایی خود برای پروازهای دولتی اسرائیل را اعلام کرد.

اگرچه این اقدام به طور رسمی به عنوان اعتراض به «نسل‌کشی» اسرائیل در غزه عنوان شد، تحلیلگران استدلال می‌کنند که فراتر از یک واکنش اخلاقی است. در عوض، این اقدام نشان‌دهنده افزایش فشارهای داخلی بر رهبری ترکیه، محاسبات سیاسی پیچیده و نگرانی‌های امنیتی مرتبط با سوریه و نقش اسرائیل در آنجا است. این تصمیم پس از جلسه اضطراری پارلمان ترکیه اتخاذ شد که برای بحث در مورد حمله اسرائیل به غزه — جایی که غیرنظامیان، کشتار جمعی و گرسنگی سیستماتیک را تحمل کرده‌اند — برگزار شده بود.

این اعلامیه همزمان با اعلام بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مبنی بر به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارمنی‌ها توسط امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۱۵ بود؛ اقدامی که در آنکارا به عنوان تحریکی حساب‌شده برای شرمسار کردن ترکیه تلقی شد.

در حالی که بسیاری از کشورها این رویدادها را به عنوان نسل‌کشی به رسمیت می‌شناسند، ترکیه این اصطلاح را رد می‌کند؛ این کشور با استناد به هرج و مرج دوران جنگ و تلفات سنگین خود در آن برهه، ضمن انکار نابودی سیستماتیک، مفهوم به رسمیت شناختن جنایات را می‌پذیرد.

فرکان حلیت اوغلو، کارشناس امنیت بین‌الملل در مؤسسه خاورمیانه، به پایگاه خبری «العربی الجدید» گفت:

"تصمیم آنکارا نشان دهنده "توازن دقیق بین ملاحظات بشردوستانه و منافع سیاسی" است. از لحاظ تاریخی، ترکیه در حمایت از امور بشردوستانه، چه در فلسطین و چه در مکان هایی که از نظر جغرافیایی کم‌تر با آن مرتبط هستند، مانند وضعیت مسلمانان اویغور در چین، مواضع قوی اتخاذ کرده است. "

اما با وجود این دعاوی(که بازتاب تبلیغات رسمی دولت ترکیه است) او همچنین استدلال می کند که تصمیم آنکارا را نمی توان از جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیک گسترده‌تر آن جدا کرد. ترکیه گسترش نفوذ منطقه‌ای اسرائیل را تهدیدی مستقیم برای ثبات غرب آسیا و منافع استراتژیک خود در سوریه و شرق مدیترانه می داند. حلیت اوغلو به عملیات نظامی اسرائیل در سوریه از زمان سقوط بشار اسد، بمباران لبنان و تلاش برای ضمیمه‌کردن کرانه غربی اشغالی اشاره کرد.

در جلسه اضطراری، وزیر امور خارجه ترکیه، هاکان فیدان، گفت که تعلیق تجارت و بسته شدن بندرها، اعتراض به آنچه که او آن را "نسل کشی" و "سیاست گرسنگی" اسرائیل در غزه توصیف کرد، بود. او اعلام کرد:

" نسل‌کشی اسرائیل یکی از تاریک‌ترین فصل های تاریخ بشر است. این جنایات در مقابل چشم جهان، در بی توجهی آشکار به ارزش‌های انسانی و قوانین بین المللی انجام شده است. "

پیامدهای اقتصادی

بر اساس وزارت تجارت ترکیه، تجارت دوجانبه با اسرائیل بین ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و ۲ مه ۲۰۲۴ در مقایسه با همان دوره در سال قبل، ۳۲ درصد کاهش یافته است. صادرات ترکیه ۳۰ درصد کاهش یافت در حالی که واردات از اسرائیل ۴۳.۴ درصد کاهش نشان داد. در دسامبر ۲۰۲۳، وزیر تجارت ترکیه، عمر بولات، اعلام کرد که حجم تجارت بیش از نیمی کاهش یافته است، که نشان می دهد روابط تجاری به جای قطع ناگهانی، رکودی تدریجی را تجربه می کند.

مشاور سابق کابینه ترکیه، کاهیت توز، به عرب جدید گفت که اسرائیل بیشترین ضرر را از این رکود خواهد داشت که به ۶ تا ۷ میلیارد دلار می رسد. در تجارت سالانه، نفع اسرائیل بسیار بیشتر از ترکیه بوده است.

واردات از اسرائیل در بخش‌های تجهیزات نظامی و فناوری متمرکز بود که مقامات ترکیه مدعی هستند که اکنون در داخل این کشور با کیفیت بالاتر تولید می شود و کاهش وابستگی به رژیم صهیونی را در این زمینه رقم می زند.

توز اضافه کرد که اسرائیل بیشتر به محصولات ترکیه وابسته است و نگرانی‌هایی را در مورد افزایش قیمت ها به ویژه در مواد غذایی ایجاد می کند. تاثیر کامل این کاهش مراودات هنوز دیده نشده است، اما شاخص های اولیه نشان می دهد که ترکیه روی ظرفیت تولید و بازارهای جایگزین خود حساب کرده است، در حالی که اسرائیل با چالش‌های جدی در زنجیره‌های تامین محلی مواجه است.

همین باعث می شود که این گسست بین دو دولت، یک تصمیم استراتژیک با عواقب اقتصادی باشد که فراتر از جریان های تجاری است.

آیا اسرائیل اکنون تهدیدی برای ترکیه است؟

به باور اوغلو، تشدید موضع ترکیه "دیگر تنها بر اساس دلایل انسانی یا اخلاقی نیست، بلکه بر اساس تغییرات استراتژیک عمیق‌تر مرتبط با امنیت ملی ترکیه و تشدید رقابت منطقه ای، به ویژه در سوریه و شرق مدیترانه است ". وزیر خارجه ترکیه با تکرار دیدگاهی مشابه، هشدار داد که اجازه دادن به اسرائیل برای ادامه "حمله‌های بی پروا در فلسطین، به ویژه در غزه" نه تنها به فلسطینی‌ها آسیب می رساند بلکه "خطر آتش زدن کل منطقه را به دنبال دارد. "

تاثیر کامل این کاهش مراودات هنوز دیده نشده است، اما شاخص های اولیه نشان می دهد که ترکیه روی ظرفیت تولید و بازارهای جایگزین خود حساب کرده است، در حالی که اسرائیل با چالش‌های جدی در زنجیره‌های تامین محلی مواجه است. همین باعث می شود که این گسست بین دو دولت، یک تصمیم استراتژیک با عواقب اقتصادی باشد که فراتر از جریان های تجاری است.

توز با این نظر موافق بود و به عرب جدید گفت که آنکارا اکنون اسرائیل را نه تنها به عنوان یک رقیب سیاسی بلکه به عنوان "تهدید مستقیم برای امنیت منطقه ای خود"می بیند.

وی به تلاش‌های اسرائیل برای تکه تکه کردن سوریه از جمله ارتباط با گروه های اقلیت مانند دروز سویدا، اشاره کرد و مدعی شد که در نقطه مقابل، ترکیه اصرار دارد از وحدت ارضی سوریه محافظت کند و مرز جنوبی خود را در برابر گروه های کرد و تغییرات جمعیتی ایمن کند. این دعوی فیدان در حالی است که هر اهل نظری نیک می داند که ترکیه در کنار دولت‌هایی مثل قطر و عربستان، نقش مهمی در فرسایش حاکمیت ملی سوریه و سقوط دولت قانونی این کشور ایفاء کرد که منجر به وضعیت فاجعه‌بار کنونی برای حاکمیت ملی این کشور شده است.

فارغ از این مساله، کاهیت توز یک نکته‌ی کلیدی گفت:

" ترکیه به این نتیجه رسیده است که اسرائیل فقط منطقه را بی ثبات نمی کند - بلکه خود ترکیه را هدف قرار می دهد. این یک تهدید گذرا نیست، بلکه یک تهدید وجودی است. "

وی افزود که مانورهای اسرائیلی در شرق مدیترانه برای حذف ترکیه از پروژه‌های گاز منطقه‌ای، همراه با حمایت آن از یک "دولت تروریستی" کرد در شمال شرقی سوریه، نشان می دهد که این اصطکاک از سیاست به «امنیت سخت» رسیده است.

ترکیه مدت‌هاست که به دنبال موقعیت خود به عنوان یک مرکز(هاب) انرژی منطقه‌ای است و پروژه‌های خط لوله را برای آوردن گاز خلیج فارس از طریق قلمرو خود به اروپا و کاهش وابستگی به روسیه ترویج می دهد. اما اسرائیل که اغلب توسط واشنگتن حمایت می شود، با حمایت از خودمختاری و فدرالیسم کردها در سوریه و عراق با این جاه طلبی‌ها مخالفت کرده است - اقداماتی که تداوم ارضی مورد نیاز برای خطوط لوله را تضعیف می کند و خطر جدایی‌طلبی کردها در مرزهای ترکیه را افزایش می دهد. آنکارا این را به عنوان تلاش برای طراحی یک محوطه خصمانه در کنار خاک خود می بیند.

آنکارا اکنون اسرائیل را نه تنها به عنوان یک رقیب سیاسی بلکه به عنوان "تهدید مستقیم برای امنیت منطقه ای خود"می بیند. توز به تلاش‌های اسرائیل برای تکه تکه کردن سوریه از جمله ارتباط با گروه های اقلیت مانند دروز سویدا، اشاره کرد.

تشدید بی سابقه‌ی شکاف ترکیه با اسرائیل ماه هاست که در حال گسترش است. پس از شروع جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، آنکارا تجارت را ۳۰ درصد کاهش داد. در آوریل ۲۰۲۴، صادرات ۱۰۱۹ مورد در ۵۴ بخش را ممنوع کرد. تا ۲ مه ۲۰۲۴، تمام تجارت - از جمله ترانزیت و مبادلات منطقه آزاد-متوقف شد.

این تشدید همچنین به فضای هوایی ترکیه نیز گسترش یافت. در نوامبر ۲۰۲۴، نخست وزیر اسرائیل از حقوق پرواز در مسیرهای هوایی ترکیه محروم شد و او را مجبور کرد حضور خود را در اجلاس پلیس در آذربایجان لغو کند. همین اتفاق در ماه مه ۲۰۲۵ رخ داد، زمانی که یک پرواز دیگر نتانیاهو از رسیدن به باکو منع شد.

یوسف کاتی اوغلو، عضو حزب عدالت و توسعه و تحلیلگر به پایگاه خبری «العربی الجدید» گفت:

" آخرین گام شامل تمام هواپیماها و کشتی های مرتبط با اسرائیل، از جمله هواپیماهای تجاری است. این ادامه‌ی شکاف اقتصادی است، که منعکس کننده یک موضع سیاسی و اخلاقی جامع است. "

کاتی اوغلو تصریح کرد که آن‌چه این تشدید را متمایز می کند، نه تنها شدت آن، بلکه زمینه سیاسی و محبوب آن است. با افزایش کشتار اسراییل در غزه، فشار در داخل ترکیه برای اقدام واقعی فراتر از لفاظی افزایش یافت و دولت را به اتخاذ مواضع سخت‌تر و واضح‌تر برای رضایت مخاطبان داخلی خود سوق داد. او استدلال کرد که تغییر پویایی منطقه‌ای نیز نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرده است. تنش فزاینده در سوریه و اقدامات اسرائیل برای گسترش نفوذ خود در سراسر منطقه پس از ۷ اکتبر، ترکیه را مجبور کرد تا نقش خود را دوباره ارزیابی کند و اسرائیل را به عنوان یک بازیگر بی ثبات کننده که دیگر نمی تواند نادیده گرفته شود، در نظر بگیرد. برای اوغلو، این لحظه نشان‌دهنده‌ی یک گسست کامل از سوابق پیشین است:

"ما با یک چشم‌انداز متفاوت سوریه، ائتلاف‌های منطقه‌ای جدید و یک رئیس جمهور کم‌تر پاسخگو در آمریکا روبرو هستیم، در حالی که نتانیاهو جنگ را تنها راه خود برای بقا از نظر سیاسی می داند. این امر چشم انداز کاهش تنش را پیچیده می کند و تشدید بی سابقه ترکیه را اجتناب ناپذیر می کند. "

وی افزود که موضع آنکارا نباید یک‌جانبه باقی بماند:

"این باید به فشار جمعی از نهادهای بین المللی و منطقه ای مانند سازمان همکاری اسلامی، شورای همکاری خلیج فارس و بریکس تبدیل شود تا آتش بس را اجرا کند و تعادل را در منطقه بازگرداند. "

فراتر از این تحولات، حمله‌ی تروریستی هفته‌ی گذشته‌ی رژیم اسراییل به دوحه‌ی قطر و نقض آشکار حاکمیت ملی یک کشور ثالث به بهانه‌ی ترور مقامات مقاومت فلسطین، زنگ خطر را برای همه‌ی کشورهای منطقه، و به ویژه ترکیه، به صدا درآورده است. وزیر انرژی اسرائیل، «الی کوهن»، هدف قرار دادن رهبران حماس در استانبول ترکیه را محتمل دانسته است.

برخی تحلیل‌ها نیز ترکیه را به عنوان هدف بعدی اسرائیل پیش‌بینی کرده‌اند و پیامدهای چنین درگیری‌ای را فاجعه‌بار توصیف می‌کنند. همه قراین دال بر آن است که استمرار بازی «دو-سره» ی تاکنونی آنکارا در قبال اسراییل، یعنی مواضع شفاهی شدید و غلیظ گرفتن و در عین حال، داشتن روابط پنهانی حتی در سطح امنیتی، دیگر امکان‌پذیر نیست و خطر مافیای تبهکار حاکم بر تل‌آویو حتی حاکمیت دولت‌های سازشکاری چون ترکیه و قطر را نیز مستقیما تهدید می کند.