به گزارش مشرق، «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه که به‌منظور شرکت در مراسم اربعین امام حسین (ع) به کربلا سفر کرده است، با حضور در برنامه «جریان» شبکه یک به پایان دیدگاه‌های دستگاه دیپلماسی درباره موضوعات مختلف پرداخت.

مقاومت ایران در جنگ تحمیلی همبستگی شیعیان را بیشتر کرد

وزیر امور خارجه با اشاره به حضور چندساله خود در راهپیمایی اربعین درباره ویژگی‌های راهپیمایی امسال و پس از جنگ تحمیلی علیه ایران گفت: امسال حضور ایرانی‌ها اگر از سال‌های گذشته بیشتر و با قوت بیشتری نباشد، قطعاً کمتر نیست. همان علاقه و اشتیاق گذشته، بلکه با انگیزه‌های بیشتری شرکت کرده‌اند. در مسیر، بارها با ایرانیان برخورد کردم که با محبت ابراز لطف و همه توصیه یا سفارش می‌کردند که «محکم بایستید»، «قوی باشید»، «خدا پشت و پناهتان باشد»، «ما پشت شما و پشت رهبری هستیم، یک وقت پشت رهبری را خالی نکنید.» این‌ها نشان می‌دهد انگیزه مردم نه تنها کم نشده، بلکه بیشتر هم شده است.

عراقچی ادامه داد: از سوی دیگر، مردم و مسئولان عراق نیز هم درباره جنگ ۱۲ روزه یاد می‌کردند و می‌گفتند که با نگرانی و در عین حال با اشتیاق، اخبار را دنبال می‌کردند.

از چندین نفر شنیدم که گفتند؛ مقاومت شما و موشک‌هایی که ایران می‌زد، دل ما را شاد می‌کرد و احساس غرور می‌داد. در طول جنگ، مواضعی که دولت، علما، مرجعیت و مردم عراق گرفتند بی‌سابقه بود و آن‌ها از مردم ایران حمایت و تهاجم رژیم صهیونیستی و آمریکا را محکوم می‌کردند. این شوق و شور را در بین مردم به وضوح می‌توان دید؛ گویی همبستگی و نزدیکی بیشتری شکل گرفته و رگ شیعه‌گری به جوش آمده، به‌ویژه در این ایام اربعین.

وی با اشاره به اینکه اربعین امتداد عاشوراست؛ گفت: عاشورا با یک حجم عظیمی از مردم به اربعین می‌رسد و یک مانور بزرگ برگزار می‌کند. این مانور هر سال بوده و امسال هم با همان عظمت است و شاید هیچ راهپیمایی یا تجمعی در دنیا به این عظمت وجود نداشته باش و این نوعی قدرت‌نمایی شیعه است و شیعه بعد از جنگ ۱۲ روزه همچنان در میدان است. این نشان‌دهنده نگاه عاشورایی و کربلایی به این جنگ است. دشمنان ما واقعاً از درک این موضوع عاجزند؛ شما باید امام حسین(ع) را بفهمید تا بفهمید که شیعه با خون و ایثار پیش می‌رود. این‌طور نیست که با شهادت یک فرمانده یا یک فرد از شیعه، حرکت متوقف شود. بله، فقدان هر فردی ضربه است، اما همین شهادت‌ها و ریخته شدن خون‌هاست که باعث حرکت رو به جلو، انگیزه بیشتر، و شور و شوق افزون‌تر می‌شود.این‌ها شعار نیست و واقعاً حقیقت مکتب شیعه و مکتب مقاومت همین است.

به عنوان کارشناس روابط بین‌الملل تصور نمی‌کنم جنگ نزدیک باشد

وزیر امور خارجه در پاسخ به این پرسش که آیا کسی درباره وقوع و زمان وقوع جنگ از شما سوالی می‌پرسد گفت: صادقانه عرض کنم، در این دو روز اربعین، کسی از من این سؤال را نپرسید. اما در تهران، زیاد می‌پرسند. تقریباً هرجا که فرصتی برای طرح سؤال باشد، این موضوع مطرح می‌شود. نمی‌توان انکار کرد که جامعه نسبت به این سؤال بی‌تفاوت نیست.

عراقچی با بیان اینکه باید پاسخ درستی به مردم داده شود که نه باعث ترس و اضطراب شود و نه بی‌تفاوتی و بی‌خیالی؛ گفت: احتمال جنگ همیشه برای هر کشوری وجود دارد اما دشمنان ما تلاش می‌کنند با ایجاد یک فضای روانی، ما را در ترس از جنگ نگه دارند تا بدون آنکه بجنگند، اثرات روانی جنگ را تحمیل کنند. باید مراقب این فضاسازی‌ها بود و اجازه نداد که افکار عمومی را در حالت تردید، بلاتکلیفی، التهاب و اضطراب دائمی قرار دهند. این، بخشی از جنگ روانی است و باید با آن مقابله کرد.

وی ادامه داد: پیش از جنگ ۱۲ روزه، بر اساس شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی، این حس را داشتم که جنگ می‌تواند قریب‌الوقوع باشد؛ حتی در همان روزهای پایانی مذاکرات. اما امروز این حس را ندارم. بر اساس مشاهداتم از وضعیت منطقه، شرایط بین‌المللی، وضعیت داخلی و آمادگی نیروهای مسلح، چنین تصوری ندارم. البته ممکن است اشتباه کنم و در نهایت این تصمیم کلان کشور است. به عنوان کسی که نزدیک به ۴۰ سال در حوزه روابط بین‌الملل بوده‌ام، تصور نمی‌کنم جنگ نزدیک باشد. با این حال، این به معنای انکار ضرورت آمادگی نیست. نیروهای مسلح باید همواره آماده باشند، دولت نیز باید برای هر شرایط احتمالی آمادگی کامل داشته باشد. آمادگی، بهترین عامل جلوگیری از جنگ است.

رئیس دستگاه دیپلماسی با اشاره به اینکه آمادگی به معنای خواست جنگ نیست؛ گفت: آمادگی برای جنگ عامل بازدارنده است و دشمن را از جنگ منصرف می‌کند. کیفیت جنگ از مباحثی است که باید در محیط‌های نظامی انجام شود اما باید مراقب ترفندهای جدید بود و یک ضرب‌المثل نظامی می‌گوید؛ «هیچ‌وقت نباید فقط با درس‌های آخرین جنگ برای جنگ بعدی آماده شد.» هر جنگی درس‌های خودش را دارد که باید آموخت، اما جنگ بعدی الزاماً همان شکل را ندارد. باید مراقب ترفندهای جدید بود؛ چه نظامی، چه روانی، چه اقتصادی و چه سیاسی.

اروپا، صلاحیت صحبت و به کارگیری هیچ بخشی از برجام از جمله اسنپ بک را ندارد

وزیر امور خارجه درباره فعال سازی اسنپ بک از سوی اروپا با اشاره به اینکه کسی وجود «اسنپ‌بک» را در برجام انکار کرده باشد، گفت: کلمه «اسنپ‌بک» به‌صراحت در متن نیامده، اما سازوکار آن وجود دارد. نه تنها وجود دارد، چون خود جمهوری اسلامی قبلاً اسنپ‌بک کرده است. «اسنپ‌بک» یعنی اگر یک طرف برجام از اجرای تعهداتش خودداری کند و طرف مقابل از بازگرداندن او به اجرای تعهدات ناامید شود، می‌تواند به حالت قبل از برجام برگردد. ما هم این کار را انجام دادیم. بعد از خروج آمریکا از برجام، جلساتی داشتیم. آن زمان اروپایی‌ها از ما خواستند که در برجام بمانیم و گفتند تحریم‌های آمریکا را جبران می‌کنند و منافع لغو تحریم‌ها را به شکل دیگری برای ما فراهم می‌کنند. ما مدتی به آنها فرصت دادیم، اما نتوانستند انجام دهند.

عراقچی ادامه داد: بعد از آن، رفتیم سراغ همین سازوکار اسنپ‌بک در پاراگراف ۳۶ برجام که به ما اجازه می‌داد تعهدات خود را به‌صورت کلی یا جزئی کاهش دهیم. ما ابتدا بخش جزئی را اجرا کردیم؛ به این صورت که هر دو ماه بخشی از تعهداتمان را کاهش می‌دادیم. تا این‌که بعد از حدود پنج دوره دوماهه — یعنی تقریباً ۱۰ ماه — همه تعهداتمان را در برجام متوقف کردیم و عملاً به شرایط قبل از برجام بازگشتیم. حتی از قبل از برجام هم فراتر رفتیم. چطور برگشتیم به قبل از برجام؟ چون تمام زیرساخت‌های هسته‌ای لازم برای بازگشت را حفظ کرده بودیم. وقتی تصمیم گرفتیم غنی‌سازی ۲۰ درصد را که در برجام متوقف شده بود، دوباره آغاز کنیم، این کار در کمتر از ۲۴ ساعت انجام شد. وقتی هم تصمیم به غنی‌سازی ۶۰ درصد گرفتیم، در حدود ۲۴ ساعت توانستیم آن را اجرا کنیم. دلیلش این بود که زیرساخت‌ها را کامل نگه داشته بودیم.

وی گفت: برای طرف مقابل، اسنپ‌بک یعنی بازگشت به قبل از توافق — یعنی قبل از برجام — و اعمال مجدد تحریم‌هایی که داشتند. تحریم‌های آنها سه دسته بود: تحریم‌های آمریکا، تحریم‌های اروپا، و تحریم‌های شورای امنیت. آمریکا که با خروجش از برجام، تحریم‌ها را خودش برگرداند و اصلاً بحث اسنپ‌بک در مورد آمریکا منتفی بود. درباره اروپایی‌ها، بازگرداندن تحریم‌های خودشان کار سختی نیست؛ با یک جلسه شورای اتحادیه اروپا این کار را می‌کنند. اما برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت، باید قطعنامه‌های قبلی که لغو شده بود، دوباره فعال شود. این نیاز به یک قطعنامه جدید دارد و برای صدور قطعنامه جدید، باید بقیه اعضای دائم شورای امنیت را راضی کنند. برای اینکه گرفتار این مشکل نشوند، یک شیوه خاص ابداع کردند تا بتوانند این کار را انجام دهند. این توضیح فنی، در همین حد شاید گویا باشد، ولی در واقع نیازمند بحث مفصل‌تری است.

رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: این‌ها تا ۲۸ مهر فرصت دارند که این کار را انجام بدهند؛ چون قطعنامه ۲۲۳۱ که الان حاکم بر برنامه هسته‌ای ایران است، در تاریخ ۲۸ مهر به‌صورت خودکار ملغی می‌شود. وقتی ملغی شود، اختیار «اسنپ‌بک» هم از آن‌ها گرفته می‌شود. اینجا یک بحث وجود دارد. ما به اروپایی‌ها می‌گوییم که شما به دلیل عدم پایبندی به برجام و مواضع اخیرتان که گفتید «غنی‌سازی صفر» و عملاً مانند آمریکا موضع گرفتید. این یعنی دیگر عضو برجام به حساب نمی‌آیید، چون در برجام، غنی‌سازی ما به رسمیت شناخته شده و ۳.۶۷ درصد در برجام پذیرفته شده است. اگر شما می‌گویید «غنی‌سازی صفر»، پس برجام را قبول ندارید.

عراقچی ادامه داد: بر همین اساس، من یک نامه چند صفحه‌ای به شورای امنیت، رئیس شورای امنیت و اعضای آن نوشتم و در آن، همه گفته‌های آن‌ها و استدلال‌های حقوقی را آوردم تا نشان بدهم که این سه کشور اروپایی دیگر عضو برجام محسوب نمی‌شوند و لذا قدرت اجرای اسنپ‌بک را ندارند. البته آن‌ها هم می‌توانند مقابله کنند و راه‌هایی را در شورای امنیت انتخاب کنند. به لحاظ حقوقی، یک چالش بین ما و سه کشور اروپایی وجود دارد. چین و روسیه در این موضوع، مواضعشان با ما یکسان است. در حقیقت، ایران، چین و روسیه در شورای امنیت با سه کشور اروپایی بر سر این مسئله درگیر یک چالش حقوقی هستند که آیا آن‌ها حق اسنپ‌بک دارند یا نه. نظر ما این است که آن‌ها حق ندارند، و اگر هم انجام دهند، مشروعیتی ندارد.

وی با اشاره به اینکه اخیراً بحثی مطرح شده که می‌خواهند آن را تمدید کنند؛ گفت: به نظر ما، وقتی کسی حق اجرا ندارد، حق تمدید هم ندارد. برجام که هست، ولی ما اجرا نمی‌کنیم. عملاً فقط ما، چین و روسیه باقی می‌مانیم. یک بحث حقوقی هم وجود دارد که آیا اگر این سه کشور اروپایی رسماً خارج نشدند، ولی در عمل مانده‌اند، می‌توانند همچنان اسنپ‌بک را اجرا کنند یا نه. آن‌ها استنادشان به برجام نیست، بلکه به قطعنامه ۲۲۳۱ است. ادعا می‌کنند این قطعنامه اختیار اجرای اسنپ‌بک را به آن‌ها می‌دهد، فارغ از اینکه برجام باشد یا نباشد.

عراقچی افزود: این مسئله پیچیدگی‌های حقوقی زیادی دارد. ما چند سال است که با چین و روسیه جلسات کارشناسی مکرر درباره این موضوع داریم. البته وقتی کار به شورای امنیت کشیده شود، تصمیم‌گیری نهایی در آنجاست و ایران عضو شورای امنیت نیست؛ این موضوع کار ما را سخت‌تر می‌کند. این چالش تا آخر ماه اوت — یعنی حدود ۱۵ روز دیگر — ادامه دارد. اما یک نکته مهم را باید اضافه کنم: اسنپ‌بک اگر انجام شود، قطعاً چیز بدی است و ما هیچ تردیدی نداریم که تا آخرین لحظه برای جلوگیری از آن تلاش خواهیم کرد.

وی تصریح کرد: با این حال، جامعه ما درباره اسنپ‌بک برداشت اغراق‌شده‌ای دارد؛ مثل همان نگرانی بی‌مورد درباره جنگ. بسیاری فکر می‌کنند با اسنپ‌بک، تحریم‌های اقتصادی بسیار بیشتری برمی‌گردد. در حالی که تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا که اکنون وجود دارد، از تحریم‌های شورای امنیت بسیار گسترده‌تر است. اگر قطعنامه‌های شورای امنیت و تحریم‌های آن برگردد، چیز زیادی به تحریم‌های فعلی اضافه نمی‌شود. قطعنامه‌های شورای امنیت تحریم نفتی یا بانکی ندارد. بیشتر تحریم‌های این قطعنامه‌ها، «لیست‌محور» هستند؛ یعنی فقط برخی افراد و شرکت‌ها را در فهرست تحریم قرار می‌دهد. این را با اطلاع می‌گویم. می‌توان افرادی را که به قطعنامه‌ها و تحریم‌های اقتصادی مسلط هستند دعوت کرد تا توضیح دهند که چیزی بیشتر از وضعیت فعلی اضافه نخواهد شد.

عراقچی خاطرنشان کرد: ممکن است اجرای آن کمی کار را سخت‌تر کند، اما مهم‌ترین پیامدش بازگشت تحریم تسلیحاتی است. این یک خسارت است. همچنین بازگشت به فصل هفتم منشور سازمان ملل و معرفی ایران به عنوان «تهدید علیه صلح و امنیت بین‌الملل» می‌تواند تبعات حقوقی و سیاسی بدی داشته باشد و این‌ها باید با آن مقابله شود. فعلاً فرض بر این است که باید جلوی اجرای آن گرفته شود. ابزارهای مختلفی برای این کار وجود دارد و ما در حال همکاری با چین و روسیه هستیم. اگر نشد و نهایتاً آن‌ها انجام دادند، ابزارهایی برای واکنش داریم که در زمان مناسب اعلام خواهد شد.

ارمنستان تأکید دارد که تمام خط قرمزهای ایران را رعایت کرده است

رئیس دستگاه دیپلماسی درباره رویدادهای حوزه قفقاز هم گفت: طبیعی است که الان ابعاد این قضیه کاملاً روشن نیست. اما آنچه ظاهر امر نشان می‌دهد و آنچه ارمنی‌ها به ما گفته‌اند، چون اصرار دارند ما را توجیه کنند، آقای پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، به رئیس‌جمهور ما زنگ زد. وزیر خارجه آن‌ها با من تماس گرفت. معاون وزیر خارجه‌شان را به تهران فرستادند. توضیحات کامل دادند. آنچه اتفاق افتاده با آنچه قرار بود اتفاق بیفتد — و اسمش «تغییر ژئوپلیتیک منطقه» گذاشته شده بود — زمین تا آسمان فرق دارد. نمی‌گویم آنچه الان قرار است انجام شود، باعث نگرانی نیست، چرا که نگرانی‌هایی دارد که عرض می‌کنم.

عراقچی گفت: وقتی بحث «زنگزور» شروع شد، اصل ماجرا تصرف استان سیونیک ارمنستان و ایجاد یک اتصال سرزمینی بین نخجوان و سرزمین اصلی آذربایجان بود. ایده این بود که این استان گرفته شود. بعد، ما نگرانی‌های جدی ابراز کردیم. سپس صحبت از ایجاد یک کریدور شد؛ کریدوری به عرض ۵ تا ۱۰ کیلومتر که این دو منطقه را به هم وصل کند و تحت حاکمیت ارمنستان نباشد، بلکه تحت حاکمیت آذربایجان باشد. آن زمان ما نگرانی‌های ژئوپلیتیک جدی داشتیم. نیروهای مسلح ما پشت مرز مستقر شدند و حضور نظامی برقرار کردیم. اما آذربایجان به ما اطمینان داد که چنین ایده‌هایی مطرح نیست. الان همه آن ایده‌ها تبدیل شده به یک جاده که یک شرکت آمریکایی — ثبت‌شده در ارمنستان و تحت قوانین و صلاحیت قضایی ارمنستان — آن را می‌سازد. این جاده تحت حاکمیت ارمنستان است. هیچ نیروی آمریکایی در نزدیکی ما مستقر نمی‌شود و همه خط قرمزهای ایران رعایت شده است.

وی ادامه داد: این فقط یک شرکت خصوصی مهندسی آمریکایی است؛ نه امنیتی و نه نظامی. هیچ نیروی آمریکایی همراه آن نیست و تأمین امنیتش با خود ارمنستان است. حتی شرکت‌های امنیتی خصوصی آمریکایی را هم اجازه نمی‌دهند وارد شوند. آن‌ها این ادعا را دارند و ما نگرانی‌های خود را مطرح کرده‌ایم، اما به ما اطمینان داده‌اند. با این حال، ما مراقبت خود را داریم.
وی درباره اظهارات علی اکبر ولایتی در این زمینه گفت: ایشان استاد ما در وزارت امور خارجه و مشاور رهبری هستند. اما فکر می‌کنم در این موضوع باید بیشتر گفت‌وگو کنیم تا دقیق‌تر روشن شود چه اتفاقی در حال رخ دادن است. من مثل همان بحث «فضای روانی» در مورد جنگ و اسنپ‌بک، اینجا هم احساس می‌کنم دست‌هایی در کار است که مدت‌هاست می‌خواهند روابط ما با آذربایجان را تخریب کنند. نمی‌گویم حضور یک شرکت مهندسی آمریکایی هیچ نباید باعث نگرانی باشد اما اینکه گفته شود «ما با ناتو همسایه شده‌ایم» یا «توسط آمریکا محاصره شده‌ایم»، درست نیست. باید واقعی نگاه کنیم، ببینیم چه اتفاقی دقیقاً در حال رخ دادن است و نگرانی‌های خود را واقعی و متکی بر شواهد بیان کنیم.

عراقچی افزود: موضع ما این بوده که از صلح بین ارمنستان و آذربایجان استقبال می‌کنیم. این موضع همیشگی ما بوده و حتی خودمان تلاش کرده‌ایم بین این دو کشور صلح ایجاد کنیم. اما همواره اضافه کرده‌ایم که هرگونه حضور خارجی — به هر شکلی — می‌تواند پیامدهای منفی برای صلح و ثبات منطقه داشته باشد. این موضع را به ارمنستان هم گفته‌ایم. موضع روس‌ها هم دقیقاً مشابه ماست، البته کمی ملایم‌تر. ولی آن‌ها هم نسبت به حضور آمریکایی‌ها نگرانی دارند و این نگرانی را بیان کرده‌اند.