به گزارش مشرق، فیلم سینمایی «زن و بچه» ساخته سعید روستایی، یکی از آثار کنجکاوی‌برانگیز سینمای ایران به‌شمار می‌رود که در بخش مسابقه اصلی جشنواره فیلم کن ۲۰۲۵ به نمایش درآمده است.

این دومین حضور روستایی در معتبرترین رویداد سینمای جهان است. او که پیش‌تر با فیلم «برادران لیلا» وارد کن شد این‌بار دست به خلق ملودرامی زنانه زده که گفته می‌شود موضوعات مرتبط با نوجوانان نیز در آن وجود دارند و تصویری متفاوت از زن ایرانی به دست می‌دهد.

فیلم «زن و بچه» فقط یک اکران را در کن پشت سر گذاشته و هنوز عموم مخاطبان و منتقدان با آن مواجه نشده‌اند؛ اما گفته می‌شود که در این فیلم، زن دیگر آن نقش سنتی و منفعلانه همیشگی را ندارد و برعکس، به نمادی از خشم فروخورده، اعتراض و مقاومت در برابر ساختارهای اجتماعی مردسالار مبدل می‌شود.

واقعیت آن است که حضور لحظه‌ آخری «زن و بچه» در بخش مسابقه کن 2025، خودش فی‌نفسه یک موفقیت مهم برای سینمای ایران محسوب می‌شود؛ زیرا راه یافتن به بخش رقابتی این جشنواره اصلا کار ساده‌ای نیست و منجر به مطرح شدن نام ایران در سطح جهان می‌شود. بااین‌حال، سخت می‌توان گفت که این فیلم شانس چندانی برای دریافت نخل طلا یا جوایز اصلی ندارد. نقدهای منتشر شده هم ذوق‌زدگی خاصی را در بین صاحب‌نظران سینمای جهان بازنمایی نمی‌کنند.

معرفی فیلم و داستان

فیلم «زن و بچه» داستان زندگی مهناز (با بازی درخشان پریناز ایزدیار) را روایت می‌کند؛ زنی پرستار، بیوه و مادر دو فرزند که در تهران زندگی می‌کند. مهناز با وجود همه دشواری‌ها، سعی دارد زندگی‌اش را سر و سامان دهد و آینده‌ای بهتر برای خود و فرزندانش بسازد. پسر نوجوان و سرکش او، علیار و دختر کوچک‌ترش در مرکز دنیای مهناز قرار دارند و هر یک با چالش‌ها و مشکلات خاص خود روبه‌رو هستند. درحالی‌که مهناز در آستانه ازدواج مجدد با حمید (پیمان معادی) راننده آمبولانس، قرار دارد و امید به آرامش و ثبات دوباره دارد، اما زندگی‌شان ناگهان با اخراج علیار از مدرسه به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

این اتفاق کوچک، مانند جرقه‌ای است که زنجیره‌ای از وقایع ناگوار و بحرانی را به راه می‌اندازد و نه‌تنها بنیان خانواده مهناز را لرزان می‌کند، بلکه جهان او را به‌طور کامل زیر و رو می‌سازد. فیلم با دقت و ظرافت تمام، مشکلات و موانعی را که زنان در جامعه‌ای با ساختارهای مردسالار و سنت‌های محدودکننده با آن مواجه‌اند به تصویر می‌کشد. محدودیت‌هایی که تصمیم‌گیری‌ها و آزادی‌های زنان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و بار سنگینی از فشارهای اجتماعی و فرهنگی را به دوش آن‌ها می‌گذارد. پریناز ایزدیار، پیمان معادی، حسن پورشیرازی، سها نیاستی، فرشته صدرعرفایی، مازیار سیدی و سینان محبی بازیگران این فیلم هستند.

جای خالی امید

حضور فیلم «زن و بچه» ساخته سعید روستایی در جشنواره بین‌المللی کن، بار دیگر بحث‌هایی را درباره نگاه این کارگردان به جامعه ایران و نیز موضع‌گیری‌های آشکار و پنهان فرهنگی و سیاسی او برانگیخته است. فیلمی که در ظاهر، به روایت درونیات زنی درگیر با ساختارهای اجتماعی و خانوادگی می‌پردازد، اما در بطن خود، باز هم حامل همان جهان‌بینی تلخ، افسرده‌نما و بحران‌زده‌ای‌ است که به امضای روستایی در سینمای ایران بدل شده است.
سعید روستایی از نخستین آثارش تا به امروز، سینمایی را بنا نهاده که در آن امید، رنگ می‌بازد و مفاهیمی چون خانواده، جامعه، عدالت و حتی عشق، همگی در معرض فروپاشی‌اند. از «ابد و یک روز» تا «متری شیش و نیم» و «برادران لیلا» شخصیت‌های او همیشه در محاصره نیروهای منفی، سرنوشت‌های تلخ و شرایطی هستند که گویی هیچ راه گریزی از آن نیست.
فیلم «زن و بچه» نیز همان‌گونه که از صحبت‌های کارگردان در بیانیه‌اش برمی‌آید، ادامه این مسیر است. او می‌گوید فیلمش درباره زنی است که در برابر جامعه‌ای مردسالار ایستادگی می‌کند؛ اما آیا این «مبارزه» در نهایت به رهایی منجر می‌شود یا فقط چهره‌ای دیگر از شکست و فروپاشی را به تصویر می‌کشد؟ آیا این تصویر دائما مأیوس‌کننده از ایران، بازتاب واقعیت است یا برساخته‌ای است برای تأمین سلیقه جشنواره‌های بین‌المللی که سال‌هاست به «ایران تیره» علاقه‌ای ویژه نشان می‌دهند؟

از اعتراض به حجاب تا دور زدن قانون: تناقض یا بی‌پروایی؟

اما جنجال‌ها تنها محدود به جهان داستانی فیلم نیست. اظهارنظر اخیر سعید روستایی درباره حجاب، بار دیگر نشان داد که او فراتر از ساخت فیلم، درصدد ابراز مواضعی است که با هنجارهای فرهنگی و دینی جامعه ایران زاویه‌ای آشکار دارد. او در مصاحبه‌ای با مجله «ورایتی» اعلام کرده است که «حجاب انتخاب من نیست» و به ‌صراحت ابراز تمایل کرده که فیلم‌هایش را بدون نمایش حجاب بسازد.

این سخن، اگرچه ممکن است برای بخشی از مخاطبان خارجی جذاب باشد، اما به‌ وضوح با واقعیت حقوقی و فرهنگی جامعه‌ای که در آن فیلم ساخته می‌شود در تضاد است. این در حالی است که در خود فیلم «زن و بچه» زنان با حجاب ظاهر شده‌اند و مجوز رسمی ساخت نیز از نهادهای مربوطه اخذ شده است. چگونه می‌توان هم‌زمان مدعی اجبار و سرکوب بود و درعین‌حال، پروژه‌ای را به سرانجام رساند که بدون مجوز امکان تولید نداشت؟ آیا این‌ یک تناقض است یا نوعی ژست روشنفکری که در خارج از کشور به ‌راحتی فروش می‌رود؟

از جشنواره تا سیاست: خط باریک میان هنر و تبلیغ

انجمن فیلمسازان مستقل ایرانی (IIFMA) فیلم «زن و بچه» را «تبلیغاتی» خوانده و روستایی را به همکاری با نهادهای دولتی متهم کرده است. در مقابل، محمد رسول‌اف از روستایی دفاع کرده و از «فشار سانسور» سخن گفته است. روستایی نیز در پاسخ، با تأکید بر «استقلال مالی» فیلم و «فشارهای پشت صحنه»، خود را از اتهام وابستگی به دولت مبرا می‌داند. این بحث‌ها، صرف‌نظر از صحت یا نادرستی هر یک از ادعاها، نشان می‌دهد که فیلم «زن و بچه» وارد میدان سیاست فرهنگی شده و صرفا اثری هنری نیست.
در این میان، نباید از نظر دور داشت که چه بخواهیم و چه نه، مخاطب جهانی این آثار، فیلم‌های ایرانی را نه صرفا به‌عنوان روایت‌های هنری، بلکه به‌عنوان تصویری از جامعه ایران دریافت می‌کند. اگر این تصویر همواره تلخ، بحران‌زده و بدون افق باشد، آیا به ‌مرور ذهنیت جامعه جهانی از ایران، به نسخه‌ای تیره و اغراق‌شده تقلیل نمی‌یابد؟

فیلم «زن و بچه» نمونه‌ای دیگر از سینمایی‌ است که نه فقط به آینده امیدی ندارد، بلکه گذشته و حال را نیز با نگاهی گزنده و سیاه‌نما به تصویر می‌کشد. اگر این نوع سینما، تنها تلاشی برای بازتاب دردهای جامعه باشد، باید پذیرفت که یک‌جانبه‌نگری، خود نوعی بی‌عدالتی است و اگر این سیاه‌نمایی، بهانه‌ای برای تطهیر در نگاه جشنواره‌ها باشد، آن‌گاه پرسشی جدی پیش می‌آید: سهم ما از سینما، فقط اندوه و بدبختی است؟ و سهم مخاطب جهانی، فقط تصویر زنی سرکوب‌شده در تاریکی؟ سینمای ایران، بیش از هر چیز، نیازمند تعادل است: میان نقد و امید، میان واقعیت و رؤیا و اگر قرار است تلخی روایت شود، باید در کنار آن، جرعه‌ای از امکان، رهایی و اصلاح نیز جاری باشد. مصاحبه روستایی هم در کن انتقادبرانگیز بود ؛ آنجا که گفت چیز خوبی نمی بیند که بسازد. مصداق بدگویی از کشور جلوی غریبه.

چندصدایی در بین منتقدان

طبق جدول امتیازدهی هیأت داوران جشنواره کن، فیلم «زن و بچه» موفق به کسب میانگین امتیاز ۱.۹ از ۴ شده است. این امتیاز نشان‌دهنده واکنش‌های متفاوت و نظرات متضاد منتقدان نسبت به اثر است و حکایت از عدم اجماع کامل در میان داوران دارد. به عبارت دیگر، فیلم با وجود نقاط قوتی که ممکن است داشته باشد، نتوانسته رضایت کامل یا فراگیر را جلب کند و نظرات مثبت و منفی در مورد آن به‌طور نسبتا برابر تقسیم شده‌اند. در مقابل، فیلم‌هایی مانند «رستاخیز» با میانگین امتیاز ۲.۴ از ۴ جایگاه بهتری در نظر داوران پیدا کرده‌اند و به وضوح از نظر کیفیت و تأثیرگذاری نسبت به «زن و بچه» جلوتر ارزیابی شده‌اند.

از سوی دیگر، امتیاز فیلم «زن و بچه» در وب‌سایت IMDb نیز جالب توجه است. این فیلم در آغاز نمایش جهانی خود موفق به کسب امتیاز ۷.۹ از ۱۰ شده است که علی‌رغم نقدهای متفاوت و متناقضی که منتقدان ارائه داده‌اند، نشان‌دهنده نظارت متناقض و در مجموع متوسط تماشاگران عادی است. این تفاوت بین نظرات داوران جشنواره و واکنش مخاطبان عمومی می‌تواند بیانگر این باشد که فیلم در جذب و تأثیرگذاری بر مخاطب عام موفق‌تر عمل کرده است، حتی اگر از نظر فنی یا هنری در دیدگاه تخصصی داوران نقاط ضعف یا ابهاماتی داشته باشد. به‌طور کلی، این اختلاف امتیازها، بازتابی از تنوع سلایق و برداشت‌های متفاوت از یک اثر هنری است که در عرصه سینما امری طبیعی محسوب می‌شود.

منبع: صبح نو