صعود قیمت دلار ادامه دارد؛ مشخص نیست که اینک چرا قیمت دلار در اقتصاد ایران سراسیمه به سمت بالا می‌رود؟ آیا این روند عادی است؟ چرا دولت نمی‌تواند روند صعودی و نوسانی قیمت دلار را کنترل کند؟ چرا هیچ‌ یک از ابزارهای دولت کارا نیست؟

به گزارش مشرق ، در بازار سکه و ارز نیز مثل همه‌ی بازارها آنچه تعیین‌کننده است، میزان عرضه و تقاضا و عواملی است که می‌تواند روی عرضه و تقاضا اثرگذار باشد و مجموعه‌ی این عوامل تعیین‌کننده‌ی نرخ ارز است. شرایط عرضه‌ی ارز و صادرات نفت و صادرات کالاهای غیرنفتی در میزان درآمدهای ارزی نسبت به گذشته مؤثر می­باشد و هر نوع کاهش در عرضه‌ی ارز باعث می‌شود قیمت ارزهای خارجی بالا برود و پول ملی ما تضعیف شود.
 
رابطه‌ی نرخ ارز با واردات، رابطه‌ی معکوس و منفی است؛ یعنی با افزایش نرخ ارز، قیمت کالاهای وارداتی بالا می‌رود. این موضوع به صورت مستقیم بر هزینه‌های آن دسته از کالاهای وارداتی که به عنوان نهاده‌ی تولید استفاده می‌شوند، تأثیر می‌گذارد یعنی هزینه‌ی تمامی کالاهای وارداتی از جمله مواد اولیه، کالاهای سرمایه‌ای و کالاهای واسطه‌ای افزایش یافته و در نتیجه هزینه‌ی تولید بالا رفته و قیمت کالاها افزایش می‌یابد. برخی مطالعات انجام شده در کشور گویای آن هستند که صنایع مختلف کشور از حداقل 10 تا 70 درصد به مواد اولیه‌ی خارجی وابستگی دارند و از این منظر افزایش نرخ ارز به معنای افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و ایجاد زمینه برای بروز تورم است.
 
اگر در شرایط تورمی، دولت نرخ اسمی ارز (معادل ریالی بهای ارز، در زمان‌های مختلف) را به صورت دستوری تثبیت نماید، در این صورت نرخ واقعی ارز (نرخی است که کاهش ارزش پول و قدرت خرید آن یا به عبارتی اثرات تورم، در آن لحاظ شده باشد) کاهش یافته و این کاهش نرخ واقعی ارز در کوتاه‌مدت تا زمانی که تداوم یابد، اثر اندکی بر کاهش تورم خواهد داشت؛ اما روشن است که این تثبیت نرخ ارز، به دلیل افزایش روزافزون تقاضا برای ارز و کمبود منابع ارزی، بادوام نیست و دولت در نهایت مجبور خواهد شد که به افزایش یک‌باره‌ی نرخ ارز اقدام کند.
 
در نتیجه این تعدیل ناگهانی، تورم در کوتاه‌مدت افزایش قابل توجهی خواهد داشت، به نحوی که اثر کاهش تورم در دوره‌ی قبل از آن را خنثی خواهد کرد. در صورتی که تعیین دستوری نرخ ارز پایین‌تر از نرخ تعادلی بازار تداوم یابد، از راه تضعیف تولید و کاهش نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم را افزایش خواهد داد.
 
افزایش نرخ اسمی ارز همراه با سطح عمومی قیمت‌ها به نحوی که نرخ واقعی ارز ثابت بماند، عامل ایجاد تورم در اقتصاد کشور نیست؛ بنابراین، سیاست‌گذاران اقتصادی باید توجه داشته باشند که کاهش نرخ واقعی ارز، یک ابزار مناسب برای کنترل و مهار نرخ تورم به صورت پایدار نیست. واقعیت‌های تجربی اقتصاد ایران در دهه‌ی 80 که طی آن نرخ واقعی ارز کاهش یافت، اما نرخ تورم در سطح بالایی باقی ماند، این امر را تأیید می‌کند که کاهش نرخ واقعی ارز نمی‌تواند در بلندمدت اثر قابل توجهی بر نرخ تورم داشته باشد.
 
در نظام شناور بدون مداخله (توسط عرضه و تقاضای ارز در بازار آزاد تعیین می‌شود) بیشتر بودن نرخ تورم داخل در مقایسه با تورم در کشورهای شریک تجاری (بر اساس نظریه‌ی برابری قدرت خرید، نرخ ارز تابعی از نسبت شاخص قیمت داخل به خارج یا نسبت تورم داخل به خارج است)، با تقلیل ارزش پول داخلی و افزایش ارزش پول شرکای تجاری باعث افزایش صادرات کشور و کاهش واردات می‌شود و تراز جاری پرداخت‌های خارجی را بهبود می‌بخشد. افزایش صادرات تولید داخل را بالا می‌برد و اشتغال در داخل را افزایش می‌دهد. کاهش واردات نیز باعث افزایش مصرف کالاهای داخلی شده و همین اثر مثبت را بر نرخ رشد، تولید ملی و اشتغال می‌گذارد.
 
در سال‌های اخیر، مداخله‌ی دولت در بازار ارز باعث ارزش بیش از واقع و مصنوعی ریال در برابر سایر پول‌ها شده است. قاچاق کالا و واردات کالاهای رقیب تولید داخلی نیز باعث ورشکستگی بسیاری از تولیدکنندگان و بستن بسیاری از واحدهای تولیدی شده است.

 
در نظام نرخ ارز شناور، با مداخله (که همان نرخ ثابت ارز می­باشد توسط بانک مرکزی یا دولت اعلام می‌گردد) که شناور کثیف خوانده می‌شود. دولت به خاطر برخی ملاحظه‌های اقتصادی در بازار ارز مداخله می‌کند. به عنوان مثال ارزش پول داخلی را با وجود ‌اینکه به خاطر بیشتر بودن نرخ تورم داخل از خارج باید کاهش یابد، ثابت نگاه می‌دارد. ارزش بیش از حد پول داخل باعث می‌گردد که به خاطر کاهش نیافتن ارزش پول داخلی واردات ارزان و صادرات گران شود. اثر مداخله‌ی دولت در بازار ارز بدین شکل، قدرت رقابت صادرکنندگان و صادرات را کاهش و به دلیل افزایش نیافتن قیمت واردات، تقاضا برای واردات را افزایش می‌دهد.
 
بدین ترتیب، خالص صادرات که تفاوت بین صادرات و واردات می‌باشد، کاهش یافته و باعث کاهش درآمد ملی می‌شود. در سال‌های اخیر، مداخله‌ی دولت در بازار ارز باعث ارزش بیش از واقع و مصنوعی ریال در برابر سایر پول‌ها شده است. قاچاق کالا و واردات کالاهای رقیب تولید داخلی نیز باعث ورشکستگی بسیاری از تولیدکنندگان و بستن بسیاری از واحدهای تولیدی شده است. ارز باید براساس نظام شناور مدیریت شده‌ی ارزی تعیین شود. زمانی که نرخ ارز افزایش می‌یابد، در بخش‌هایی تقاضا برای آن کاهش یافته و در نهایت منحنی عرضه و تقاضا در یک نقطه به یک‌دیگر می‌رسند که آن نقطه‌ی بهینه است. در این میان نقش بانک مرکزی هم قابل اهمیت است.
 
هیچ دوره‌ای نداشتیم که نوسان قیمت ارز تا ایـن انـدازه شـدید شده بـاشد و قیمـت‌ها به صـورت مدام بالا و پایـین بروند همیـشه براساس نیاز بودجه و اینکه نفت مهم‌ترین منبع دولت و کل نظام است، دستوری نـرخ ارز را تعیین می­کنند. پس هیچ دیدگاه اقتصادی مشخصی روی این تعیین نرخ نیست.
 
مهم‌ترین متغیری که به لحاظ نظری از تغییر ارزش پول ملی متأثر می‌شود، تراز پرداخت‌های خارجی اقتصاد است. در ارزیابی اثر کاهش ارزش پول ملی بر تراز پرداخت‌ها 4 نگرش شامل نظریه‌ی کشش‌ها، نظریه‌ی جذب، نظریه‌ی پولی و رویکرد هزینه مطرح شده است. هر کدام از نظریه‌های یاد شده بر مبنای فروض و پیش‌شرط‌هایی بنا شده‌اند که وجود و یا عدم وجود آن‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، چرا که اگر پیش فرض‌های یک نظریه در اقتصادی برقرار نباشد، نتایج مورد انتظار نیز تحقق نخواهند یافت.
 
از جمله‌ی این فروض - استقلال صادرات از واردات - ثبات سطح قیمت‌ها، تولید و ظرفت تولیدی - ثبات شرایط پولی (نرخ بهره) - وجود برابری قدرت خرید - تحرک کامل کالا و دارایی (آزادی حساب سرمایه و تجارت) و عدم وجود اشتغال کامل هستند که شرایط اقتصاد ایران با فرضیات یاد شده سازگاری ندارد؛ بنابراین استدلال که کاهش ارزش پول ملی باعث افزایش صادرات و در نهایت بهبود تراز پرداخت‌ها می‌شود حتی به لحاظ نظری نیز از پشتوانه‌ی لازم برخوردار نیست.
 
مجموعه‌ای از عوامل درونی (اتخاذ سیاست‌های پولی و بانکی) و بیرونی (مانند تحریم‌های خارجی) در تعیین نرخ ارز تأثیرگذارند که هر کدام از این عوامل به نوبه‌ی خود بر بخشی از متغیرهای بازار تأثیر می‌گذارند. برای بررسی سازوکار مدیریت نرخ ارز در اقتصاد ایران، ابتدا باید ساختار بازار ارز و عوامل اصلی تعیین نرخ ارز بررسی شود. در بازار ارز ایران، صادرات نفتی به عنوان مهم‌ترین بخش صادرات ایران، اصلی‌ترین منبع کسب درآمدهای ارزی است.
 
مجموعه‌ای از عوامل درونی (اتخاذ سیاست‌های پولی و بانکی) و بیرونی (مانند تحریم‌های خارجی) در تعیین نرخ ارز تأثیرگذارند.
 
البته باید توجه داشت که درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت به طور مستقیم به بازار ارز عرضه نمی‌شود، بلکه عرضه آن به بازار ارز از مسیر اعمال سیاست ارزی می‌باشد. سیاست ارزی نیز از راه مدیریت عرضه‌ی ارز توسط 2 مرجع اصلی شامل مقام‌های دولت و بانک مرکزی اعمال می‌شود؛ البته باید توجه داشت که در مجموع بانک مرکزی نسبت به دولت از قدرت مانور کمتری برای مدیریت عرضه‌ی ارز برخوردار است. در واقع اهداف اصلی مدیریت نرخ ارز در شرایط فعلی اقتصاد کشور شامل بهبود تراز تجاری غیرنفتی و بهبود وضعیت تولید و اشتغال است.
 
بنا بر سازوکار موجود، مسیر اصلی تغییر سیاست ارزی ایران در شرایط فعلی، بیش و پیش از آنکه به سیاست‌های بانک مرکزی در مدیریت ذخایر ارزی وابسته باشد، به سیاست‌های دولت در مدیریت حساب ذخیره‌ی ارزی وابسته است. جهت افزایش نرخ واقعی ارز، دولت باید از گسترش هزینه‌های خود جلوگیری کرده و با انباشت درآمدهای نفتی در حساب ذخیره‌ی ارزی، از تزریق بیش از حد آن به اقتصاد خودداری نماید.
 
در این صورت، اگر بانک مرکزی به روند فعلی افزایش ذخایر ارزی خود ادامه دهد، آنگاه با کاهش عرضه‌ی ارز در بازار، نرخ واقعی ارز در مسیر صعودی قرار خواهد گرفت. .در غیر این صورت، اگر دولت به روند فعلی هزینه کردن درآمدهای نفتی ادامه دهد و درآمدهای نفتی همچنان در سطوح بالایی باقی بماند، نرخ واقعی ارز با کاهش مواجه خواهد شد که این امر می‌تواند هزینه‌های بزرگی را برای عملکرد اقتصاد ایران، به خصوص تولید و اشتغال در بر داشته باشد.
 
بیشترین علت این نابسامانی‌ها در سیاست‌های پولی و بانکی نهفته است. سیاست‌های پولی که این روزها بانک مرکزی در پیش گرفته و مرتباً اعلام می‌کند، ظاهراً مبارزه با تورم و کاهش نقدینگی است و آنچه بخش‌های تولیدی مطرح کرده‌اند و از نامساعد بودن وضع خود گزارش می‌دهند، کمبود منابع مالی و نیاز به نقدینگی است. در این میان مجلس نگران تشدید رکود است و از سوی دیگر بانک مرکزی با مهار نقدینگی به دنبال مبارزه با تورم است.
 
اگر بانک مرکزی به روند فعلی افزایش ذخایر ارزی خود ادامه دهد، آنگاه با کاهش عرضه‌ی ارز در بازار، نرخ واقعی ارز در مسیر صعودی قرار خواهد گرفت. .در غیر این صورت، اگر دولت به روند فعلی هزینه کردن درآمدهای نفتی ادامه دهد و درآمدهای نفتی همچنان در سطوح بالایی باقی بماند، نرخ واقعی ارز با کاهش مواجه خواهد شد
 
به نظر می‌رسد دو سیاست غیر همسو در مبارزه با مشکلات فعلی اقتصادی توسط قوه‌ی مجریه و قوه‌ی مقننه مطرح است و هر کدام از منظر مسئولیت‌های خود به دنبال حل مشکل هستند، پاره‌ای تصمیم‌های دولت نظیر قصد به اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها یا برخی سیاست‌های مالی و بودجه‌ای در جهت افزایش نقدینگی است و اینجاست که کار مشکل شده و بانک مرکزی نمی‌داند چه کاری انجام دهد؛ چرا که این بانک از یک طرف می‌خواهد با تورم مبارزه کرده تا ارزش پول ملی را حفظ کند و سیاست کاهش نقدینگی را دنبال می‌کند و از سوی دیگر تسلیم نظرهای دولت در رشد نقدینگی است و نقدینگی هم با رشدی پیوسته حال آهسته یا شتابان در حال افزایش است.
 
در شرایط حاضر سیاست‌های بانک مرکزی ضمن آنکه باید ناظر بر تمامی احوال اقتصاد ملی باشد در عین حال باید به روند ساختار اقتصاد هم کمک کند، مشروط بر آنکه دولت هم از مسیر اصلاح سیاست‌ها و کمک به تأمین مالی از راه امکانات خود یک جهت‌گیری همسو با بانک مرکزی داشته باشد، نه آنکه دولت به دنبال اجرای سیاست‌های مالی خود به طور تمام و کمال باشد و بانک مرکزی هم درگیر مبارزه با تورم یا رکود.
 
دولت در جریان کامل مشکلات بازار ارز قرار دارد که از جمله‌ی این مشکلات نبود ارتباط بانک‌های دنیا با بانک‌های ایرانی است همچنین اعتبارات اسنادی و واردات کالا از روش معمول در درون بانک‌ها انجام نمی‌شود و به عبارتی ورود کالا بدون انتقال ارز افزایش یافته است به همین دلیل تقاضا برای افزایش ارز به صورت فیزیکی زیاد شده است.
 
اگر این سیاست‌ها متناسب با شرایط اقتصادی و واقع‌گرایانه تعیین شود و آرمانی و دستوری نباشد می‌تواند نوسانات بازار ارز و سکه را کنترل کند. آرامش بازار بستگی به قوی شدن اقتصاد دارد. تقویت پول ملی بستگی به مثبت بودن تراز و پرداخت خارجی، نبود کسری بودجه، کوچک‌سازی دولت و کاهش هزینه‌های این بخش، صرف پس‌اندازهای بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری و حفظ اشتغال موجود، رقابتی شدن بازار و واقعی شدن قیمت‌ها دارد. تنها نرخ ارز نیست که بازار را به آرامش برمی‌گرداند.
 
از سوی دیگر به دلیل مشکلات بانک‌های ایرانی با بانک‌های خارجی امکان انجام حواله‌های ارزی وجود ندارد و این موارد مشکلات ارزی بازار را تشدید می‌کند؛ بنابراین وقتی دولت می‌بیند از راه سیستم بانکی، ارز بازرگانی مبادله نمی‌شود و این امر در صرافی‌ها صورت می‌گیرد باید صرافی‌ها را تقویت کند اما دولت به جای این کار با محدود و طبقه‌بندی کردن صرافی‌ها برخی از آن‌ها را ضمن محرومیت از خدمات ارزی در خصوص ارز مسافرتی نیز محدود می‌کند.
 
در حالت عادی تغییر ناگهانی قیمت‌های کلیدی بازار به ویژه ارز برای اقتصاد مضر است. اقتصاد زمانی می‌تواند با قطعیت در مسیر رشد قرار بگیرد که متغیرهای کلیدی آن هر روز تغییر نکند. استفاده از هر روش اصلاحی در شرایط تغییر مستمر قیمت‌ها و وجود بی‌ثباتی هیچ‌گاه موفق نخواهد بود. تنها توجیه این اقدام این است که دولت با افزایش نرخ مرجع می‌تواند درآمدهایی کسب کند تا کسری بودجه‌ی خود را کاهش دهد. این دیدگاه، رویکرد خوبی نیست. به خاطر اینکه اگر بیکاری یا تورم گسترش پیدا کند، آنگاه درآمدهای حاصله‌ی دولت نیز باید صرف امور دیگر جبرانی مانند تورم و اشتغال‌زایی شود.
 
بخش تولیدی ما رقابت‌پذیری قیمتی، فنی، مدیریتی و نهادی لازم را ندارد. اگر هزینه‌های تولید ما از ناحیه‌ای بالا برود، بنگاه‌ها باید بتوانند خود را تعدیل کنند در صورتی که این ظرفیت در بخش تولید ما وجود ندارد. از این رو بنگاه‌های ما نسبت به افزایش هزینه‌های تولید حساس هستند. اگر شرایط رقابت سالم وجود داشته باشد؛ در صورت افزایش هزینه‌های انرژی یا نرخ ارز، تولیدکنندگان و بنگاه‌های کشور می‌توانند ساختار فنی خود را تعدیل کنند ولی صنعت داخلی ما در حال حاضر این قدرت را ندارد.
 
در شرایط بی‌ثباتی هزینه‌ها بسیاری از بنگاه‌ها برعکس عمل می‌کنند یعنی به جای تعدیل هزینه‌ها، بیشتر یا قیمت را بالا می‌برند و به تورم دامن می‌زنند یا تعطیل می‌کنند. این اتفاق به دلیل آن است که درصد بالایی از واردات کشور به مواد اولیه، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای اختصاص دارد. از طرف دیگر ما نمی‌توانیم با افزایش نرخ ارز مرجع، شکاف بین نرخ رسمی و نرخ بازار آزاد را کاهش دهیم به‌خصوص اگر در شرایط تحریم صادرات و درآمدهای نفتی ما کاهش بیابد، فشار بر روی نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند و در چنین شرایطی اگر بخواهیم نرخ ارز مرجع بالایی را انتخاب کنیم تا این شکاف را از بین ببرد طبیعتاً این نرخ باید نرخ بالایی باشد که معلوم نیست چه بر سر تولید، تورم و انتظارهای تورمی خواهد آورد.
 
بعد از مرحله‌ی جدید تشدید تحریم‌ها، ایران وارد «شرایطویژه» شده و در چنین وضعیتی، «تک نرخی سازی بازار ارز» نباید مهم‌ترین هدف پیش رویما در این بازار قرار گیرد؛ بلکه در شرایط تشدید تحریم‌ها، مهم‌ترین هدفباید تأمین ارز خارجی کافی برای واردات کالاهای پایه و ضروری و کنترل تورمباشد.
 
به بیان دیگر، تک نرخی کردن بازار ارز، زمانی معنا دارد که دیگر بازارها هم به خوبی فعالیت خود را ادامه دهند. هدف کلیدی بانک مرکزی در شرایط تحریمی، باید اطمینان از این امرباشد که ارز خارجی کافی برای کشور جهت ادامه یافتن واردات کالاهای پایه و استراتژیکوجود دارد، آن هم با قیمتی مناسب، به نحوی که خطر بروز «تورم مارپیچی» به حداقلبرسد. در شرایط ویژه‌ی موجود، اتخاذ سیاست تک نرخی کردن ارز، یعنیفروش همه‌ی ارزهای بانک مرکزی با نرخ بازار آزاد، به صورت بالقوه می‌تواند بار تأثیرتحریم‌ها را تشدید کرده و حتی ممکن است فرار سرمایه از کشور را افزایش دهد؛ وضعیتیکه می‌تواند تورم را بیشتر تشدید کند.
 
واقعیت این است که وقوع تحریم‌ها نخستین تأثیری که به دنبال داشت این بود که فروض اولیه و ابتدایی و روشن بازار را دست‌خوش تغییرات اساسی کرد است و رابطه‌ی منطقی را که میان عرضه و تقاضا باید وجود داشته باشد، دچار اعوجاج نمود. تراز تجاری، وصول مطالبات ارزی از خریداران بین‌المللی و.... از جمله مواردی بوده و هستند که تحت تأثیر بحران اقتصادی بین‌المللی سال‌های پایانی دهه‌ی 90 و  نقش آفرینی مهمان ناخوانده و بدشگون تحریم، دچار مشکلاتی شده‌اند.
 
واقعیت این است که تغییر در یکی از عوامل تأثیرگذار در بازار، روابط بین ‌سایر عوامل را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر بنا بر قوانین علمی و مطالعات مربوط به آشفتگی ( (CHAOS THEORYو قانون حرکت بال پروانه، تغییر در سیاست‌های اقتصادی ارزی بر سایر متغیرها که ممکن است در ظاهر ارتباطی هم با نرخ ارز ندارند، تأثیرات فراوانی بگذارد. بنابراین تحریم‌ها به عنوان عامل بیرونی تا حدودی بر سایر عوامل درونی اقتصاد ما تأثیر گذاشته و روابط آن‌ها را دست‌خوش تغییراتی کرده است.
 
آنچه بیش از پیش و حتی از نرخ برابری ارز مهم‌تر است، جلوگیری از نوسان شدید در نرخ‌ها و بازگرداندن ثبات به این نرخ است چرا که متقاضیان خرد ارز در واکنشی ناخودآگاه به نوسانات پی در پی به بازار هجوم می‌آورند. تجار و بازرگانان نیز از ناحیه‌ی این نوسانات دچار ضررهای هنگفتی می‌شوند، بنابراین هدف اصلی باید بازگرداندن ثبات به بازار ارزها و جلوگیری از نوسان شدید باشد.
 
عوامل دیگری غیر از صادرات و واردات که باعث نوسان نرخ ارز می‌شود:
 
1. افزایش قیمت‌ها نسبت به قیمت‌های خارجی؛
 
اگر به علت تورم، قیمت کالاهای داخلی بیشتر از قیمت کشورهای دیگر افزایش یابد، در نتیجه صادرات کاهش و واردات افزایش می‌یابد.
 
2. تغییرات در درآمدها؛
 
افزایش در درآمد باعث می‌شود تقاضای واردات زیاد گردد و برعکس.
 
3. تغییرات در نرخ بهره؛
 
اگر نرخ بهره در کشور افزایش یابد، خارجیان تمایل دارند که پول خود را نزد بانک‌های ما بسپارند در نتیجه عرضه‌ی ارز افزایش می‌یابد و نرخ آن کاهش می‌یابد.
 
4. تغییرات در دیدگاه کشورهای دیگر نسبت به سرمایه‌گذاری در کشور ما؛
 
احتمال وقوع بحران و یا عوامل دیگر که سرمایه‌گذاری را تهدید می‌کند باعث کاهش عرضه‌ی ارز می‌شود.
 
 نوسان‌های ناشی از عوامل یاد شده باعث مداخله‌ی دولت می­گردد که در کوتاه مدت می­تواند از سیاست‌های پولی و در بلندمدت از سیاست‌های مالی استفاده کند.
 
- سیاست‌های پولی
 
1. استفاده از ذخیره: اگر تقاضای ارز بالا رود دولت ارز مورد نیاز را از ذخیره‌ی خود به بازار تزریق می‌کند و برعکس؛
 
2. استقراض از خارج یا صندوق بین‌المللی پول؛
 
3. افزایش نرخ بهره: خارجیان را به سپردن پول خود نزد بانک‌های کشور یا خرید پول رایج مملکت تشویق می‌کند؛
 
4. کاهش در حجم نقدینگی: دولت با کاهش نقدینگی از تقاضای ارز می‌تواند بکاهد.
 
- سیاست مالی
 
1. استفاده از سیاست ضدتورمی: افزایش مالیات یا کاهش هزینه‌ی دولت؛
 
2. استفاده از سیاست حمایت از عرضه کننده‌ی کالا؛
 
3. ایجاد محدودیت در واردات.
 
به طور کلی می‌توان از مباحث یاد شده این طور نتیجه‌گیری کرد:
 
دلایل افزایش نرخ ارز
 
بانک مرکزی بنا به دلایلی قابل قبول و گاه غیرقابل قبول به بازار ارز تزریق نمی‌کند که این اقدام بانک مرکزی به عنوان یکی از عوامل افزایش نرخ ارز در بازار قلمداد می‌شود. ریشه‌ی دیگر افزایش نرخ ارز در بازار مربوط به مسائل سیاسی و امنیتی است، جوّ روانی حاکم بر بازار ارز را از دیگر ریشه‌های افزایش نرخ ارز در بازار می‌دانند. در بخش تقاضا برای ارز هم عواملی که می‌تواند مؤثر باشد بخشی به انتظارات تقاضاکنندگان برمی‌گردد.
 
اگر تولیدکننده‌ی ما انتظار داشته باشد در آینده قیمت ارز بیشتر از امروز باشد طبیعی است تقاضای فردای خود را به امروز موکول می‌کند و امروز بر میزان تقاضا افزوده می‌شود. با توجه به افزایش تقاضا برای خرید ارزهای خارجی، بخشی از مردمی که می‌خواهند قدرت خریدشان حفظ شود به جای اینکه در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند و در بازار بورس سهام خریداری کنند، به سمت خرید ارز می‌روند.
 
بانک مرکزی بنا به دلایلی قابل قبول و گاه غیرقابل قبول به بازار ارز تزریق نمی‌کند که این اقدام بانک مرکزی به عنوان یکی از عوامل افزایش نرخ ارز در بازار قلمداد می‌گردد. ریشه‌ی دیگر افزایش نرخ ارز در بازار مربوط به مسائل سیاسی و امنیتی است.
 
سیاست‌های دولت این اطمینان را به مردم و تولیدکنندگان نمی‌دهد که در آینده ارز مورد نیاز آن‌ها را تأمین کند و چون این نگرانی و دغدغه وجود دارد، تقاضا برای ارز مرتب افزایش می‌یابد و از سویی عرضه‌ی ارز کم می‌شود، طبیعی است در این شرایط قیمت‌ها بالا خواهد رفت. تورم مضراتی دارد ولی این مضرات از سویی به دلیل تأخیر در رشد دست‌مزدها متناسب با قیمت‌هاست و از سوی دیگر به شکل کاهش ارزش پس‌اندازهای آحاد مردم و تمایل نداشتن به سرمایه­گذاری بروز می‌کند. افزایش ناگهانی هزینه‌های تمام شده در پی اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها بدون اصلاح نرخ ارز به شیوه‌ی مناسب، موجب ایجاد موج بزرگی از ورشکستگی صنایع داخلی و به دنبال آن موج بزرگی از بیکاری خواهد شد که ممکن است موجب نارضایتی عمومی و ناآرامی‌های اجتماعی شده و تبعات برگشت ناپذیری داشته باشد.
 
گفتنی ا‌ست همواره نوسانات نرخ ارز و نرخ تورم هم جهت هستند. به عبارت دیگر با افزایش نرخ ارز، نرخ تورم نیز افزایش می‌یابد که این امر به عنوان یک محدودیت جدّی در مورد رشد صادرات مطرح می‌‌باشد و می‌تواند تمام آثار مثبت افزایش نرخ برابری ارز بر صادرات را زایل نماید؛ همچنین بین نرخ ارز و سطح عمومی قیمت‌ها رابطه‌ی دو طرفه وجود دارد، یعنی با افزایش نرخ ارز، سطح عمومی قیمت‌ها افزایش می‌یابد و با افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، نرخ ارز بالا می‌رود.
 
از طرفی افزایش نرخ برابری ارز منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی می‌شود. برای مثال 10 درصد افزایش نرخ برابری ارز منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی به میزان 0.45 درصد می‌شود. بدیهی است در شرایطی که با افزایش نرخ ارز، صادرات افزایش نیابد و تولید ناخالص داخلی نیز کاهش یابد، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و ارتقای سطح اشتغال امکان‌پذیر نخواهد بود.
 
گروهی به هر دلیل بر این باورند که نرخ برابری ریال با انواع ارز را باید در حد ممکن کاهش داد، زیرا این کار به سود اقتصاد کشور است. در مقابل گروه دیگری بر این باورند که چنانچه نرخ برابری ریال با انواع ارز کاهش یابد صادرات و صادرکنندگان کشور با مشکل روبه‌رو خواهند شد و همچنین مختصر درآمد ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی نیز از دست خواهد رفت.
 
براساس مباحث تئوریک، در صورتی کاهش ارزش پول ملی می‌تواند به افزایش صادرات و کاهش واردات منجر گردد که کشش‌های تقاضای خارجیان برای صادرات و تقاضای داخلی برای واردات بزرگ‌تر از یک باشد. به عبارت دیگر از دیدگاه‌ صادرات با حساس و پر کشش بودن کالای صادراتی و به لحاظ واردات با حساس بودن مصرف کنندگان داخلی با افزایش قیمت کالاهای وارداتی مواجه باشیم. بر این اساس کالایی پرکشش است که از دیدگاه مصرف کننده دارای کیفیت برتر و قابلیت رقابت با سایر کالاهای جانشین باشد.
 
در حالی که پایه‌های تولید و صنعت کشور رقابتی نباشد و بازاریابی‌های مطلوب و پایدار صورت نگیرد، کالاهای صادراتی کشور کشش و حساسیت لازم در بازار تقاضای مصرفی جهان را نخواهد داشتدر نقطه‌ی مقابل، واردات از حساسیت تقاضای پایینی در داخل برخوردار بوده است، یعنی مصرف کنندگان نسبت به بالا رفتن قیمت کالاهای وارداتی چندان حساس نیستند؛ بنابراین در اثر سیاست کاهش ارزش پول ملی، اگر چه به قیمت کالاهای وارداتی افزوده شده، ولی جامعه به نسبت این افزایش قیمت چندان به کاهش میزان واردات روی نیاورده است. در واقع بیشترین استفاده کنندگان از این سیاست، قاچاقچیان برون مرزی بوده‌‌اند که کالاهای کمتری ولی به قیمت بیشتر وارد نموده‌اند.
 
دلیل دیگر رشد نیافتن ارزش صادرات علی‌رغم کاهش ارزش پول ملی به وابسته بودن کالاهای صادراتی به تجهیزات و ماشین‌ها و کالاهای واسطه‌ای وارداتی مربوط است به طوری که هر چه سهم این تجهیزات و ماشین‌های وارداتی در کالاهای صادراتی بیشتر باشد به دلیل افزایش قیمت وارداتی این قبیل کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای، قیمت کالاهای صادراتی نیز افزایش یافته و سیاست کاهش ارزش پول ملی را با شکست مواجه می‌نماید.
 
در شرایط کنونی بیش از نیمی از منابع درآمدی دولت به نرخ ارز و درآمدهای نفتی وابسته است. براین اساس گروهی معتقدند که چنانچه نرخ ارز از یک حدی پایین‌تر تعیین شود، منجر به بروز کسری بودجه می‌شود؛ اما از آنجایی که افزایش نرخ ارز دارای آثار منفی بر دیگر متغیرهای کلان اقتصاد است. تنظیم سیاست‌های ارزی با نگرش بودجه‌ای منطقی نیست.
 
در عین حال شواهد تجربی در اقتصاد ایران نشان می‌دهد که افزایش نرخ ارز به دلیل آثار سوء آن روی رشد اقتصادی و تورم به عدم تحقق مقاصد بودجه‌ای می‌انجامد و مشکل کسری بودجه را رفع نمی‌کند. چراکه سیاست افزایش نرخ برابری ارز در کوتاه مدت باعث کاهش کسری بودجه‌ی دولت می‌گردد، ولی به تدریج و در بلند مدت کسر بودجه حتی از وضعیت نخستین نیز بیشتر خواهد شد. زینب عابد؛ کارشناس ارشد برنامه‌ریزی سیستم‌‌های اقتصادی

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha

نظرات

  • انتشار یافته: 50
  • در انتظار بررسی: 0
  • غیر قابل انتشار: 8
  • الشرح ۰۳:۰۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    در کنار هر سختی ودشواری ،آسانی وخیری وجود دارد. افزایش قیمت ارز ضررها ومزایاهایی دارد. همه در ابعاد زیان وضرر سخن میگویندومینویسند. دوست ودشمن ،دانا ونادان ،در منفی گویی گوی سبقت در پیش گرفته اند. اما راه پیشرفت اقتصاد کشور ،از مسیر واقعی کردن قیمتهاو دستمزدها میگذرد.افزایش تولید داخلی واشتغال ورونق اقتصادی وصادرات وکاهش صادرات و.....ثمره افرایش نرخ ارز است .انشاءالله بامدیریت صحیح ضررها را کاهش دهیم و مزایا را افزایش.
  • ۰۳:۱۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    یعنی خواسته و نتوانسته؟!!!!!!!
  • ۰۳:۵۸ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    این موضوع نه تنها مردم و صنایع کشور را در تنگنا گذاشته است . بلکه تاثیر بسیار مخربی بر سیاست خارجی و موضوع اتمی ایران دارد. پس از عقب نشینی تلویحی نتانیاهو در سخنرانی سازمان ملل و اعلام اشتون برای از سر گیری مذاکرات . حوادث چند روز اخیر بازار ارز و سقوط ارزش پول ملی باعث شد تا غربی ها لحن شان را تغییر دهند و امروز اعلام کنند در نظر دارند تحریم ها را تشدید کنند و از گزینه نظامی صحبت کنند. واضح است که بی کفایتی و ندانم کاری یک عده معدود از مسئولان باعث شد که دشمن لحن خود را تغییر دهد. این مشکل فقط به وسیله مجلس و مجمع تشخیص حل می شود که اختیار بانک مرکزی را از دولت گرفته و مدیران لایق در راس آن قرار دهند. این یک موضوع مهم و حیاتی است. ا
  • امیر ۰۶:۲۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    زمانی که رئیس جمهور سازمان برنامه و بودجه رو منحل کرد باید این روزها رو می دیدین! نه حالا که اقتصاد مملکت ...! خوشحالم که در هیچ دوره ای ...
  • علیرضا ۰۷:۵۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    برای این نتوانسته که نان در بحران، بل بشو بازی، موج سواری و شانتاژسازی، صحنه گردانی و غواصی در آب گل آلود است.
  • محمد ۰۸:۲۶ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    این که گفتی یعنی چه .....
  • ۰۹:۱۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    از برکات دولت خدمتگذاره!!!!!!!
  • محمود ۰۹:۲۴ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    وقتی سال گذشته ناگهان بازار سکه و ارز متلاتم شد . برخی مجلسیان و خیانت پیشگان حرفه ای (برخی کارشناس نماها ) به دولت فشار اوردند تا نرخ سود بانکی را افزایش دهد تا بتواند با تورم و گرانی مقابله نماید . دولت هم اشتباه کرده و به توصیه اونها عمل کرد ولی نتیجه معکوس گرفت .... اینبار برنامه طراحی شده این است تا با دستکاری عوامل داخلی بازار سکه و ارز مجددا اشفته شده تا دولت تمام ذخایر ارزی و مسکوکات طلای خود را وارد بازار نماید تا بتواند با این گرانی ها مقابله نماید . ودر نتیجه با فروش رفتن ذخایر ارزی و طلای ذخیره شده . به جای اونها ریال حاصل از فروش اینها وارد بازار شده و در نتیجه تورم چند صد درصدی دمار از روزگار مردم دراورد . زهی خیال باطل . اینبار دولت فشارها را تحمل میکند ولی به ملت خیانت نمیکند .
  • ۱۰:۱۵ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    وزرای اقتصادی دولت و رئیس بانک مرکزی باید استیضاح شده و پس از برکناری به دادگاه جهت محاکمه معرفی شوند تورم و گرانی و کاهش روزانه ارزش پول ملی بدست اینها تحقق یافته و در برابر ملت مسئول هستند /
  • ۱۰:۱۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    چرا دولت نتوانسته قیمت دلار را کاهش دهد؟ جواب: /// است!
  • ۱۰:۲۸ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    جدی گفتی؟؟ اوه اوه
  • ۱۰:۵۰ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    اقا این افزایش وبازی با ارز دست خود دولته شک نکنید
  • محسن حسني ۱۰:۵۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    دولت خودش دست داره در گراني ها و نمي خواهد كنترل كند . دلار را رئيس جمهور مي خواست به زير 1000 تومان برساند ولي شد 3000 تومان ماشالله به اين دولت خد متگذار
  • محمد ۱۰:۵۹ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    زبونت رو گاز بگیر نکنه میخوای بگی م.. .جدی که نگفتی اوه اوه
  • ۱۱:۰۵ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    چرا ؟ میشه توضیح بدی؟
  • ۱۲:۴۱ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    چون نخواسته!!!مگر شعار دولت (ما میتوانیم)نبود؟؟؟پس میتواند ولی نمیخواهد.
  • ۱۲:۴۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    ما که نفهمیدیم شاید هم این مطلب برای بالاتر از دکترا بود .
  • ۱۲:۴۸ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    شما تو ايران هستيد
  • ۱۳:۰۱ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    دولت کریمه هست دیگه....!
  • طباطبا یی ۱۳:۲۸ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    شما 100درصد جزء تاجران هستید که دارند با دمشان گردو میشکو نند
  • سید ۱۳:۳۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    یکی از عوامل موثر در بوجود آمدن شرایط فعلی بکارگیری از اهرم دولتی در کنترل قیمت ها است ، در صورتیکه خود بازار تنظیم کننده سطح توازن خواهد بود و این کار دولت در چند قیمتی ارز باعث ایجاد رانت و سفته بازی در بازار ارز گردیده است ، یک مقایسه ساده در کشور افغانستان که دارای ثبات در هیچ عرصه ائی ( سیاسی ، امنیتی ، اقتصادی ) نمی باشد ، ما شاهد یک ثبات در ارزش پول آن کشور می باشیم زیرا خود بازار تعیین کننده ارزش پول است ، ولی از یک چیز نمی توان غافل ماند که بیشترین در آمد دولت به دلار و هزینه اش به ریال است ، که در این شرایط بیشترین سود عاید دولت می گردد.
  • حب مسکو ۱۳:۳۶ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    کارل پوپر در تحلیل ریشه یابی وقوع پدیده های اجتماعی قائل به نقش داشتن اشخاصی است که بیشترین نفع را از وقوع آن می برند بنظر شخصی ام بیشترین نفع را در این پدیده فقط دولت می برد1-کاهش حجم نقدینگی بالاخص با توجه به حجم پیشین و بودجه تزریقی مهر ماندگار 2- جبران کسری شدید بودجه و کسری اعتبار مهر ماندگار 3- اثبات قرار گرفتن در وضعیت شعب ابی طالب و فرافکنی در قبال مسئولیت ها و تدابیر اقتصادی دولت 4-تضعیف وجهه سپاه با توجه به اینکه مسئولیت مقابله با اخلال بازار ارز به سپاه واگذار شده است 5-پیاده سازی مدل کاهش یوان در برابر دلار چین در ایران 6- تخریب وجهه اصولگرایان در انتخابات آینده 7- بری کردن خود از اقدامات سال گذشته در حوزه ارز و....
  • علی ۱۴:۵۰ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    بله به عقیده امثال شما همیشه کار کار دشمن و عواملشه انگار خودمون همه چوب خشکیم
  • ۱۸:۲۴ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۰
    0 0
    تنها باید گفت عجل لولیک الفرج
  • محمد ۰۸:۱۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    اگر به فیلم دونگی نگاه کنید متوجه می شوید چه کسی مقصر است خائن های اقتصادی می دونید چکار کردید؟ با هزار مصیبت کم کم داشت پول ایران در کشور های منطقه رایج می شد در همه آنها می شد پول ایران را خرج کرد حالا وضعیت چونه؟ سربازان گمنام صاحبالامر پیدا کنید سرنخ ها را معرفی کنید این خائن هارا دل ملت و رهبری راشاد کنید
  • علی ۱۰:۲۶ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    چون خودش میخواد بالا بره
  • فرشاد ۱۳:۰۸ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    به نطر من کار خود دولته و تا نقدینگی 400 هزار میلیارد تومنی بازارو شدیدن کاهش نده قیمت ارزو پایین نمیاره ، با این نوسان شدید ارز هم می خواد کسی ریال دستش نباشه و همه ریالاشونو یه جا خرج کنن و در نهایت یه باره همه ارزشو که الان داره ذخیره می کنه می ریزه تو بازار ، که با این کار کلی سود می کنه که این سود در واقع پول سرمایه گذارای ارز و طلاست که ازشون می گیره و با کاهش نقدینگی و سود کلان دولت زیان ارز و سکه داران قضیه قبل از انتخابات تموم میشه
  • ۱۳:۴۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    کی به فکر مردم و نظامه یک عده خائن دست به کار شدند و برنامه ریزی کردن با گران کردن افسار گسیخته ارز و سکه اوضاع مملکت را به هم بریزند ، هم ثروت خودشان را در این اشفته بازار چند برابر می کنند ، و هو خوب نوکری اجنبی را می کنند شاید هم منظورشان این است که در این شرایط بحرانی تنها راه و چاره مذاکره با امریکاست
  • عباس ۱۳:۵۱ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    چه ربطی داشت. وقتی میخوای نظر بدی با چند نفر مشورت کن
  • عباس ۱۳:۵۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    چشم رییس کل
  • عباس ۱۳:۵۶ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    حالا ما شک کردیم. با استدلال قوی بقیه رو با خودت هم نظر کن
  • عباس ۱۳:۵۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    شما هم استدلال بیار تهمت زدن راحت ترین کاره
  • ۱۶:۰۰ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    می خواد با این کار کسری بودجه خودشو جبران کنه البته من این کامنتو ننوشتم
  • ۱۸:۵۸ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    کرم از خود درخته
  • کنج کاو ۲۰:۵۹ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    آقای طبا طبا یی مگه تاجرهم دم داره به حق چیزهای نشنیده
  • ناجور ۲۱:۰۱ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    آخه اون موقع کسانی داخلش بودن ؟
  • مثتقل ۲۱:۱۱ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    هر کسی که سیمش وصل نباشه همینه ؟
  • فاطمه ۲۱:۱۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    آقا ظهور کنه تا مشکلات ارزی حل بشه؟
  • ۲۱:۱۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    نه کار کار ایادی دشمن .یا ستون پنجم
  • مهران ۲۱:۲۴ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    خارجیها خیلی ما ایرانیها را دوست دارند بخاطر همین حدود 150 فرستنده تلویزیون فارسی زبان پخش می کنند با فیلم های ... آموزش آرایش وخبرهای.... وحالا بودجه کم آوردن ؟بخاطر همین دلار بما گران میفروشن تا خرج فرستنده ها جفتو جوربشه. اینم یک کاره دیگه!
  • آشنا ۲۱:۲۶ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    شک بین یک و دو باطله.
  • ریز بین ۲۱:۳۰ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    ریال های در دست آقا زاده ها تبدیل به دلار می شه ؟
  • آشنا ۲۱:۳۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    ما می توانیم ولی آقا زاده ها نمی گذارند ؟
  • راهنما ۲۱:۳۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    خوب برو درس بخوان ؟
  • راز دار ۲۱:۳۵ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    چشماتو واز کن کارهای انجام داده را ببین ؟ خرابکاری هارا رقبا انجام میدهند.
  • کمال گنجهای ۲۱:۳۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    آقای مهاجرانی شما نیستی ؟
  • نگهبان برج ۲۱:۳۹ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۱
    0 0
    از کجا برج میلاد ؟
  • ۰۱:۳۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۲
    0 0
    وبازهم بهمنی: حبابه میاد پایین !
  • پیشگو ۱۱:۳۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۵
    0 0
    هم شما هایی که کامنت گذاشتین از مرحله پرت هستید اخه پول ایران چقدر میرزه خدا وکیلی با پول ایران به کدوم کشور میتونید سفر کنید پشتوانه پولی ما چیه صنعت ماست؟!!! همش شده نفت بفروش جنس بخر از کشورهای دیگه دلار 10 هزارتومان هم مفته
  • محمد IR ۱۱:۰۴ - ۱۳۹۷/۰۶/۱۲
    0 0
    سلام به نظرم من به جای کی مقصراست کی نیست باید فکر چاره باشن چه جور از این بهران گذشت...ایران عزیز دوستت دارم

این مطالب را از دست ندهید....

فیلم برگزیده

برگزیده ورزشی

برگزیده عکس