به گزارش گروه دفاع و امنيت مشرق به نقل از مهر، درياچه خزر به عنوان بزرگترين درياچه دنيا همواره نقش بزرگي را در ساختار ژئوپلتيک منطقه ايفا کرده است، اين درياچه به تنهايي نزديک به 40 درصد مجموع مساحت درياچه هاي دنيا را شامل مي شود و از سوپريور دومين درياچه دنيا پنج برابر بزرگتر است و حتي از مجموع خليج فارس و درياي عمان وسعت بيشتري دارد. اين منطقه از جهان از نظر فعاليتهاي بازرگاني، کشاورزي، دريانوردي، موقعيت استراتژيکي و بهره برداري از منابع منطقه نفت و گاز و استفاده از ماهيگيري اهميت زيادي دارد.
پس از فروپاشي روسيه کشورهاي روسيه، آذربايجان، ايران، قزاقستان و ترکمنستان به صورت همسايگان اين منطقه در آمدند، نظامي گري و مسائل نفتي و استفاده از ذخائر سطحي و بستر اين دريا همواره مورد توجه اين کشورها بوده است.

صنعت دريايي علاوه بر تضمين امنيت، نقش اقتصادي زيادي براي ايران دارد

بدون شک توجه به صنعت دريايي وشکوفايي اقتصاد دريايي دراين منطقه براي جمهوري اسلامي ايران بسيار مهم بوده و علاوه بر تضمين امنيت داراي نقش اقتصادي زيادي است.
درياي خزر بزرگترين درياچه بسته جهان است که به مانند يک آبگيرلب شور بسته پذيراي انواع متعدد موجودات آبزي و گونه هاي متنوع و متفاوت ماهيان است.
نفت و گاز نيز از منابع سرشار درياي خزر به شمار مي رود، اين منابع ذخايري بسيار قابل توجه هستند که دنيا به آنها نياز دارد و ين بخش مثبت قضيه است از سوي ديگر تعادل مناسبي ميان نفت و گاز وجود دارد اما عوامل ديگر کمي چالش برانگيزتر هستند.
نخستين مساله محصور بودن برخي از کشورهاي حوزه خزر در ميان خشکي است و آذربايجان، ترکمنستان و قزاقستان داراي اين وضعيتند وحتي اين مسئله به نحوي درخصوص روسيه نيزداراي مصداق است، البته ايران درقسمت جنوب به دريا دسترسي دارد.
اما همه کشورهاي ديگر درميان خشکي محصور شده اند و براي انتقال محصولات خود به بازار به خطوط انتقال طولاني نياز دارند، اما داشتن اين خطوط انتقال طولاني برارزش نفت يا گاز در سرچاهي که از زمين بيرون مي آيد، تاثيرمنفي مي گذارد.
چالش ديگر درمنطقه آن است که هنوز در زمينه بهينه سازي مشترک صادرات محصول و به کارگيري منافع حاصل همکاري هاي فرامرزي کافي وجود ندارد.

کشورهاي حوزه درياي خزر بايد بطور کامل از مزاياي منابع هيدرو کربن استفاده کنند

نکته ديگر آن است که هنوز دلايل بسياري براي عدم ثبات و اختلافات سياسي وجود دارد، اينها مسايلي است که بايد رفع شود تا کشورهاي حوزه درياي خزر بتوانند به طور کامل از مزاياي بسيار برجسته منابع هيدرو کربن استفاده کنند.
ماهيان درياي خزر و حوزه آبريز آن مشتمل بر 78 گونه و 49 زيرگونه است که در کل به 17 خانواده مربوط مي شود، ماهيان استخواني درياي خزر اکثرا جزء ذخاير و منابع ساحلي محسوب شده بدين جهت از ذخاير بسيار بالايي برخوردار نيستند و به راحتي تحت تاثير فشار صيد و صيادي تغييرات و نوسانات شديدي را نشان مي دهند.
خاويار و ماهيان خاوياري گونه هاي منحصر به فرد آبزيان درياي خزر را تشکيل مي دهند که از ارزش صادراتي بسيار بالايي برخوردار هستند. هيچ ترديدي وجود ندارد که منابع حوزه درياي خزر از حجم واقعا زيادي برخوردارند و دراستانداردهاي کاري مي گنجند.
درياي خزر از ديدگاه بسياري از کارشناسان و دست اندرکاران امور صنعتي و اقتصادي از توان بسيار بالايي برخوردار است و اين مسئله توجه بسياري از کارشناسان اقتصادي ساير کشورها را نيز به خود جلب کرده است.
فروپاشي اتحاد شوروي و ظهور کشورهاي ساحلي جديد در حاشيه درياي خزر سبب شد بيش از پيش پهنه آبي منحصر به فرد درياي خزر تحت تاثير آلاينده هاي متعدد و متنوع قرارگيرد، حساسيت و شکنندگي محيط زيست درياي خزر به جهت بسته بودن محيط آن و انباشته شدن آلاينده هاي مختلف به نوعي درياي خزر را با بحران اکولوژيک روبرو کرد.

نگذاريم درياي خزر به دريايي مرده بدل شود

پس از فروپاشي شوروي? شتاب برخي از کشورهاي ساحلي اين دريا براي بهره برداري هاي اقتصادي به گونه ايست که طبق شواهد موجود در آينده اي نه چندان دور انواع موجودات دريايي و پرندگان مهاجر در معرض تهديد انقراض قرار خواهند گرفت و درياي خزر به دريايي مرده بدل خواهد شد.
عضو هيئت علمي گروه علوم سياسي دانشگاه گيلان با اعلام اينکه پتانسيلهاي موجود دراين منطقه به چندين بخش اساسي تقسيم مي شود، گفت: وضعيت ژئوپلتيک بسيار مناسب، دسترسي به بازارهاي آسياي ميانه و همجواري با چندين کشور، بافت فيزيکي مناسب و وجود قابليت ايجاد صنايع بزرگ و مادر درمنطقه، کاهش هزينه هاي جابجايي و تردد به وسيله شناورهاي دريايي، نزديکي به بنادر مهم و استراتژيک کشورهاي همجوار از قبيل بندر باکو و بندر آستارا خان روسيه و... ، وجود ذخايرغني ماهيان خاوياري و آبزيان با ارزش دريايي، وجود منابع سرشار نفت و گاز از جمله ظرفيتهاي در اين منطقه است.
رضا سيمبر در ادامه به مقوله توسعه روند نظامي گري در کشورهاي حاشيه خزر اشاره کرد و افزود: يکي از معضلاتي که بعد از فروپاشي شوروي کمونيستي همواره در ايجاد امنيت حوزه خزر مطرح بود، بحث نظامي شدن اين منطقه است.
وي ادامه داد: ازآنجائي که کليه مسايل اين حوزه همچون محيط زيست? ماهيگيري? نفت و مساله نظامي شدن اين دريا، از يکسو مشکلاتي به هم مربوط و پيوسته و از سوي ديگر مبتلا به تمامي دولتهاي ساحلي بوده و اقدامات اطمينان ساز مهمترين بخش ايجاد امنيت در اين حوزه است.
به هر حال کشورهاي اين منطقه در استفاده از درياي خزر دچار نوعي تقابل منافع هستند و بسياري از آنها با ايجاد پيمانهاي امنيتي پاي سايرقدرتهاي بزرگ را به اين منطقه باز کرده اند.
شرايط کشورهاي منطقه هم درخصوص مسائل نظامي حائز اهميت است به طور مثال ترکيه در اين منطقه داراي منافع غيرقابل انکاري است و در اين زمينه همواره از هم پيمانان خود دفاع مي کنند، همچنين بخش جنوبي قفقاز و درقسمت غربي درياي خزر? چالشهاي موجود چچن و داغستان و مشکلات مربوط به مسلمانان اين منطقه را نيز بايد مورد نظر قرارداد.

هنوز در اقصي نقاط منطقه عوامل بسياري براي ايجاد نا آرامي هاي بالقوه وجود دارد

بنابراين اگرچنين ادامه دهيم، هنوز در اقصي نقاط منطقه عوامل بسياري براي ايجاد نا آرامي هاي بالقوه وجود دارند که همه آنها قابل رفع هستند، البته اين کار به درايت? زمان و ثبات و توسعه اقتصادي نياز دارد.
نظامي شدن روابط پنج کشور ساحلي در اين حوزه منجر به رقابتهاي تسليحاتي فشرده و سپس حضور نظاميان بيگانه دراين محيط مي شود و دراين ميان تجربه خليج فارس بسيار موثر است.
بطور قطع ايران وروسيه نقش بسيار موثرتري دراين راستا ايفا خواهند کرد زيرا روسيه تنها آبراه دسترسي به آبهاي آزاد جهان از طريق رودخانه هاي ولگا و ولگا-دن است.
بنابراين يکي از مهمترين دغدغه هاي چهار کشورديگر ورود تسليحات سنگين دريايي از اين راهها به درياي خزر است اما نبايد فراموش کرد که دراين ميان دو مولفه اساسي يعني گرايش قزاقستان و آذربايجان به انجام مانورهاي مشترک نظامي با غرب دراين دريا و حتي اعطاي پايگاه نظامي به ناتو توسط آذربايجان و اظهار علاقه نسبت به آموزش نيروهاي خود ازسوي نظاميان غربي براين مشکل افزوده است.
دراين چارچوب اولين پيش شرط اساسي در راستاي ايجاد امنيت منطقه اي توافق جمعي پنج کشورساحلي در رسيدن به اين ديدگاه خواهد بود که با ورود نيروهاي نظامي امنيت منطقه اي توافق جمعي پنج کشورساحلي در رسيدن به اين ديدگاه که با ورود نيرو هاي نظامي غيربومي به منطقه نه تنها امنيت اين حوزه تامين نمي شود بلکه پيچيدگي هاي رواني – امنيتي اين منطقه افزايش يافته تنها دستاورد آن ايجا بستر مناسب براي رقابت نيروهاي فرامنطقه اي است.
دراين خصوص وضعيت کشورايران به دليل قرارگرفتن دردو منطقه استراتژيک خليج فارس و درياي خزر و حضور نيرو هاي بيگانه قابل تامل است، به لحاظ پيشينه حقوقي نيز تفاهمنامه 1813 و نيز 1828 ميلادي موضوع حضور نيروهاي نظامي خارجي را به صراحت محکوم کرده اند و همين امر در معاهدات 1300 و 1329 هجري شمسي نيز تکرار شده است.
به يقين نهادينه شدن روابط سياسي? اقتصادي و امنيتي در اين حوزه مستلزم گذشتها و همگرايي هاي فراواني است که تعيين رژيم حقوقي درياي خزر يکي از آنهاست، به لحاظ ارتباط تنگاتنگ اين امر با بخشهاي حمل ونقل? محيط زيست? شيلات و نفت و گاز به نظر مي رسد راهبردي ترين شکل همگرايي اوليه? ايجاد سيستم اقناعي رسيدن به " توافق هاي حداقلي " و پرهيز از " مطالبات حداکثري " است.

لزوم افزايش قدرت نظامي جمهوري اسلامي ايران بر تقويت صنايع دريايي در منطقه خزر

مشکل اساسي در بحث شناورهاي نظامي ورود آنها به منطقه درياي خزر است، روسيه از طريق رود ولگا و ولگا- دن توانايي عبور شناورهاي رزمي را به اين منطقه دارد و حتي قادر به ساخت شناورهاي بزرگ در بندر آستارا خان است و به اين مسئله ورود شناورهاي متعلق به جمهوري اسلامي ايران به درياي خزر از طريق رودخانه هاي متعلق به روسيه ناممکن است و لازم است تا در خصوص افزايش قدرت نظامي جمهوري اسلامي در اين بخش به تقويت صنايع دريايي در منطقه خزر پرداخته شود.
در حال حاضر پتانسيلهاي مهم دريايي همچون کارخانجات کشتي سازي و صنايع فرا ساحل صدرا، دانشگاه دريايي امام خميني(ره)، دانشکده نيروي دريايي سپاه (چالوس)، کارخانه کشتي سازي وصنايع نفتي پرگاسيران، کارخانه تعمير وکشتي سازي شهيد تمجيدي (وزارت دفاع)، کارخانه کشتي سازي اروندان، کارخانه صنايع دريايي فجر، مرکز تعميراتي نيروي دريايي ارتش ( انزلي و نوشهر) وکارگاههاي تعميراتي نيروي دريايي سپاه در منطقه خزر مشغول به فعاليت هستند و مي توانند زمينه ساز توسعه ناوگان دفاعي و تجاري در منطقه خزر باشند.
وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در دوازهمين همايش صنايع دريايي در زيباکنار رشت با اشاره به جايگاه استراتژيک درياي خزر برلزوم غير نظامي ماندن اين دريا تاکيد کرد.
سردار احمد وحيدي با بيان اينکه دريا مي تواند در ايران محور توسعه باشد،‌ ادامه داد: براي رسيدن به اين مهم بايد الزاماتي از جمله توجه جدي تر به صنايع دريايي، ترويج مصرف غذاهاي دريايي، شيلات و تعاملات تجاري در اين حوزه بيشتر رعايت شود.
وي همچنين بر لزوم داشتن نقشه راه در حوزه صنايع دريايي تاکيد کرد و گفت: در مقايسه با کشورهاي همسايه با وجود اينکه زير ساختهاي خوبي در بخش تعميرات کشتي وجود دارد اما ضعف ‌هاي متعددي در اين زمينه نيز به چشم مي خورد.
وزير دفاع در ادامه خطر نشان کرد: گسترش کشتي سازي در کشورهاي همسايه بسيار قابل توجه است از اينرو بايد نسبت به اين قضيه حساس بود و ظرفيتهاي موجود را به موقع فعال کرد.
معاون وزير صنايع و معادن و رئيس سازمان گسترش و نوسازي صنايع و معادن ايران نيزدراين همايش گفت: توسعه صنايع دريايي سياستهاي اجرايي کلاني را مي‌ طلبد.
سيد مجيد هدايت همچنين با بيان اينکه از مهمترين بخشهاي صنايع دريايي " صنعت ساخت و تعمير کشتي " است، افزود: صنعت کشتي ‌سازي داراي مزيتي نسبي براي کشور است که رشد و شکوفايي آن سبب رشد و توسعه صنايع جانبي متعدد و رشد و شکوفايي اقتصاد کشور مي‌ شود.سرمايه گذاري براي توسعه صنايع دريايي در شناورسازي و صنايع فرا ساحل ضروريست
به هر حال درياي خزر و منابع سرشار و بي پايان اين منطقه حساس لزوم توجه بيشتر سرمايه گذاري و توسعه صنايع دريايي را بخشهاي شناورسازي و صنايع فرا ساحل مشخص مي سازد. نفت و گاز صنايع شيلات ( ماهيان خاوياري )? توسعه همکاري کشورهاي منطقه اي و افزايش مبدلات کشورهاي شمال - جنوب لزوم توجه به صنايع دريايي را در اين منطقه اجتناب ناپذير ساخته است.
حضور قدرتمند جمهوري اسلامي در منطقه درياي خزر منوط به برنامه ريزي مداوم و سرمايه گذاري منطقي و طولاني مدت در بخشهاي مرتبط با صنايع دريايي است.
همزمان با فروپاشي شوروي چشم انداز همکاري ابعاد نويني از مفهوم همکاريهاي چند جانبه را در سطح منطقه اي پديدار شده است، ماهيت تغييرات جهاني امروز مستلزم همکاريهاي چندجانبه در دست يافتن به اهدافي است که از توانايي يک دولت يا گروه کوچکي از دولتها خارج است و اين مسئله در خصوص منطقه درياي خزر از نمود بيشتري برخوردار است.