به گزارش مشرق، ۴۶۴شست تخصصی کارشناسی جبهۀ انقلاب اسلامی در فضای مجازی و اندیشکدۀ فضای مجازی مرکز مطالعات راهبردی ژرفا با مشارکت دانشکده‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه جامع امام حسین(ع)، ارتباطات و رسانه دانشگاه صداوسیما، دانشکدۀ رفاه، خبرگزاری‌های صداوسیما، فارس، مهر، تسنیم، مهر، میزان، آنا، نورنیوز، پایگاه‌های خبری مشرق، سدید، جهان نیوز و موسسۀ رسانه ای خبر فوری باحضور «دکتر کامیار ثقفی» عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی «ارکان شبکۀ ملی اطلاعات، چالش‌ها و فرصت‌ها» برگزار شد که در خلال آن با گفتگو با ایشان نشستیم.
شبکۀ ملی اطلاعات چیست؟ سیر تحول مسائل آن در ایران چگونه بوده است؟
شبکه ملی اطلاعات نخستین بار در برنامۀ پنجم توسعه مطرح شد ، البته ابتدا صرفاً به تمرکز داده های داخلی در جغرافیای سایبری ایران مطرح بود به این معنا که اطلاعات تولید شده از ایران از رینگ داخلی خارجی نشود. همانطور که می‌دانید قانون برنامۀ پنجم توسعه تا سال ۹۵ تمدید شد و مجداً در سال ۹۶ برنامۀ ششم توسعه بعد از تصویب به شبکۀ ملی اطلاعات اشاره کرد و بیش از هر چیز به کاربردهای این شبکه مطرح شد ، یکی از دلایلی که در برنامۀ ششم توجه جدی به شبکۀ ملی اطلاعات نشد ، وجود شورای عالی فضای مجازی در کشور بود که مجلس به این جمع بندی رسید که این شورا به این مسئله خواهد پرداخت.
رهبر معظم انقلاب بر همین اساس در هر ۲ دورۀ شورای عالی فضای مجازی در پیوست احکام خود به مسئله شبکۀ ملی اطلاعات اشاره کردند و از شورا خواستند تا این مسئله را مورد توجه قرار دهد اگر پروژه های اغماری شبکۀ ملی اطلاعات را هم در نظر بگیریم ، درخواهیم یافت که تقریباً تمام نیازهای کشور در فضای مجازی با شبکۀ ملی اطلاعات رفع خواهد شد.
مباحث مرتبط با شبکۀ ملی اطلاعات در شورای اول و دورۀ استقرار دولت دهم با دقت بیشتری دنبال می‌شد اما با استقرار دولت یازدهم این مباحث کم رنگ شد. همزمان استقرار دولت یازدهم ، آقای مهندس انتظاری ؛ دبیری شورای عالی فضای مجازی را بر عهده گرفتند ، ایشان در دورۀ دبیری خود به ارائه تعریفی جامعه از شبکۀ ملی اطلاعات پرداختند و مواردی به تعریف ابتدایی مجلس اضافه شد از جمله این که در دورۀ مهندس انتظاری الزامات تحقق شبکۀ ملی اطلاعات مشخص شد و بعد از یک ماه به وزارت ارتباطات ابلاغ شد تا اجرا شود ، نکتۀ اصلی این است که پرداختن سند الزامات شبکۀ ملی اطلاعات با توجه به ماهیت وزارت ارتباطات به مسئله سرویس و محتوا توجهی نداشت ، چرا که دستگاه های دیگری در این حوزه مسئولیت دارند.
مرکز ملی فضای مجازی در دورۀ وزارت آقای واعظی خواسته هایی از ایشان برای تحقق شبکۀ ملی اطلاعات مطرح شد از جمله این که سند معماری شبکۀ ملی اطلاعات توسط وزارت ارتباطات تهیه و ابلاغ شود که متأسفانه عامدانه یا سهواً همکاری لازم با مرکز ملی فضای مجازی شکل نگرفت.
بعد از جا به جایی آقای مهندس انتظاری ، دبیر جدید به این نتیجه رسیدند که الزامات باید به صورت جزئی تبیین شوند که طی چهار جلسه شورای عالی فضای مجازی با ۵۴ بند تدوین شد و بار دیگر به وزارت ارتباطات ابلاغ شد که مصادف با شروع وزارت مهندس جهرمی بود. بهمن یا اسفند ماه سال ۹۷ ه.ش گزارش از وزارت ارتباطات به شورا واصل شدکه حدود ۸۵% شبکۀ ملی اطلاعات محقق شد که موجب تعجب ما گردید ، چرا که اندکی قبل و در سال ۹۵ از محقق نشدن شبکۀ ملی اطلاعات گلایه کرده بودند.
برخی تصور می‌کنند که رهبر انقلاب توجهی به مسئله فضای مجازی به صورت عملی ندارند ، شما به عنوان عضو شورا چه پاسخی دارید ؟
این نکته نیز از مصادیق مظلومیت ایشان است که صحبت های ایشان به جامعه منعکس نمی‌شود. ایشان در سال ۹۵ چند مرتبه به مسئله فضای مجازی اشاره کردند از جمله این که در جلسه ای از این فضا به عنوان قتلگاه جوانان و نوجوانان یاد کردند یا در همان سال از ایشان سؤال کردند با توجه به اختلافات موجود دربارۀ حضور در سرویس های خارجی ، تکلیف چیست ؟ ایشان فرمودند که بنا بر رعایت شروطی ، حضور مانعی ندارد ، شروطی از جمله این که خود آسیب نبینیم و اثر نپذیریم و شرایط دفاع از اسلام را داشته باشیم ، شرایط به نحوی پیش نرود که علاوه بر اثرگذار نبودن ، خود فرد هم از مسیر انحراف پیدا کند ، ایشان در مقدمۀ همان مباحث از شکل گیری تمدن جدید بشری و نقش آفرینی شرکت های بزرگ در حکمرانی نوین جهان صحبت کردند ، ایشان به واقع از عملکرد شورا و کشور در مسئله فضای مجازی گلایه داشتند که موجب شرمساری است.
همانطور که پیش تر اشاره کردم ، در گزارش سال ۹۷ وزارت ارتباطات ذکر شده بود که حدود ۸۰% از سند الزامات شبکۀ ملی اطلاعات محقق شده است گزارشی که رونوشت آن به دفتر مقام معظم رهبری ارسال شده بود و از شورا خواسته شد تا صحت این گزارش را بررسی کند ، بر همین اساس کار گروهی شکل گرفت تا صحت گزارش بررسی شود به همین جهت اسناد مثبته را درخواست کردیم که بسیاری از آن ها ارتباطی با شبکۀ ملی نداشت ، در نهایت جمع بندی شورا این بود که این گزارش از اعتبار کافی برخوردار نیست به خصوص با توجه به اتفاقات میدانی مانند پاک شدن اطلاعات و برنامه ها از روی تلفن های مردم که شاهد آن بودیم ، بر مبنای این گزارش بنا بود تا ۲۰% باقیمانده نیز تا سال ۱۴۰۰ محقق شود که متأسفانه اینطور نشد ، علی ایها الحال آنچه در حوزۀ شبکۀ ملی اطلاعات تا حدودی پیشرفت کرده است ، در بحث زیرساخت خلاصه می‌شود ، البته این که توسعۀ زیرساخت بیشتر در خدمت کدام بخش از فضای مجازی است نیز بحث جداگانه ای دارد که در حال حاضر موضوع بحث نیست.
یکی از اشکالات دیگر شورا به گزارش وزارت ارتباطات ، بخش مرتبط با گذرگاه مرزی تبادل اطلاعات با خارج از کشور بود که نیاز کشور را رفع نمی‌کرد ، ایراد بعدی این بود که ترمینال های اطلاعات داخلی نیز به اندازۀ کافی مورد توجه قرار نداشت ، البته اینطور نیست که بگوییم اگر شبکۀ ملی اطلاعات محقق شود ، دیگر هیچ تهدید سایبری متوجه کشور نیست اما دست کم دسترسی به اطلاعات بسیار دشوار خواهد شد اما امکان عملیات تروریستی سایبری باز هم وجود دارد همانطور که کشورهای دیگر مانند آمریکا هم از این مسئله در امان نیستند.
ماحصل کار دولت گذشته با شورا این بود که مشکلات زیادی بینی واقعیت و گزارش ها وجود داشت اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم امیدها برای تحقق شبکۀ ملی اطلاعات زیاد شده است ، وزیر فعلی صراحتا ً خود را مجری سیاست های شورا اعلام کرده اند و بنا دارند که فرماندهی میدانی صحنه را بر عهده بگیرند تا قبل از پایان دولت سیزدهم شاهد تحقق واقعی شبکۀ ملی اطلاعات باشیم.
آیا وجود اینترنت ماهواره ای و ... شبکۀ ملی اطلاعات را از کارکرد خود ساقط خواهد کرد ؟
در همان سند تبیین الزامات شبکۀ ملی اطلاعات به طور مبسوط به این مسئله اشاره شده است که شبکۀ ملی اطلاعات باید بر اساس تحولات میدانی ، قابلیت ارتقاء داشته باشد ، متأسفانه فعالیت هایی که تاکنون انجام شده است ، برای تحقق شبکۀ ملی اطلاعات و منویات رهبری کافی نبوده ، رهبر معظم انقلاب چند سال قبل بر اساس نگاه تمدنی خود مطرح کردند که طی سال های آتی تحولات میدانی باید به نحوی تغییر پیدا کند که مردم سایر نقاط جهان برای دستیابی به علم زبان فارسی بیاموزند اما تحقق این خواستۀ رهبری مستلزم تغییر روش های فعلی در مدیریت و حکمرانی است. شبکۀ ملی اطلاعات دربارۀ فضای مجازی مهمترین مولفۀ فعال سازی حکمرانی تمدنی است. مدل مفهومی شبکۀ ملی اطلاعات به زعم بنده همچنان پاسخگوی نیاز کشور است اما در جزئیات باید تغییراتی ایجاد کنیم.
به زعم شما شبکۀ ملی اطلاعات تا چه حد محقق شده است ؟
به زعم بنده در حال حاضر آمار دقیقی نمی‌توان ارائه کرد ؛ چرا که شاخص های مشخصی برای سنجش میزان تحقق شبکۀ ملی اطلاعات وجود ندارد بنابراین پیش از هر چیز باید شاخص های ما تعیین شود.
عملکرد شورای عالی فضای مجازی را چطور ارزیابی می‌کنید ؟
واقعیت این است که شورا طی مأموریت ۱۰ سالۀ خود عملکرد جامع و قابل قبولی نداشته است که امیدواریم بعد از استقرار دورۀ جدید این روند تغییر پیدا کند ، مهمترین برهان تصدیق صحبت بنده نیز به کار بردن وازۀ ول و رها برای شبکۀ فضای مجازی است.
نکتۀ نهایی بنده هم این است که علاوه بر تحقق شبکۀ ملی اطلاعات ، برای ساماندهی فضای مجازی نیاز داریم تا الگوی حکمرانی کشور برای فضای مجازی تدوین شود تا کشور بر اساس آن چشم انداز در فضای مجازی حرکت کند. به اعتقاد بنده ویژه ترین مأموریت شورای عالی فضای مجازی تدوین و طراحی الگوی حکمرانی فضای مجازی برای آیندۀ تمدنی نظام اسلامی است.
*تنظیم: علی پژوهش
