به گزارش مشرق، «گسترش فزاینده فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی به ویژه شبکه جهانی اینترنت، اقتضا می‌کند که نقطه کانونی متمرکزی برای سیاستگذاری، تصمیم‌گیری و هماهنگی در فضای مجازی کشور به وجود آید. به این مناسبت شورای عالی فضای مجازی کشور با اختیارات کافی به ریاست رئیس جمهور تشکیل می‌شود و لازم است به تمامی مصوبات آن ترتیب آثار قانونی داده شود.»
حکم مقام معظم رهبری در اسفند سال ۹۰ برای تشکیل شورای عالی فضای مجازی و انتصاب اعضای این شورا با بیان بالا آغاز می‌شود. امسال حدود ۹ سال از تشکیل این شورای عالی می گذرد اما در شرایطی است که کرونا همه فعالیت‌های فیزیکی را هم مجازی کرده، سه ماه است جلسات این شورا تشکیل نشده است. این در حالی است که موضوعات مهمی که همین الان هم برای ساماندهی آنها دیر شده در صف طولانی بررسی در جلسه شورا هستند.
طرحی که چهارسال است در صف انتظار قرار دارد
همین ماه خبری منتشر شد مبنی بر اینکه سند بالادستی طرح فضای مجازی سالم، چهار سال است در صف طرح در شورای عالی فضای مجازی است. این سند سال ۹۵ در کمیسیون عالی محتوای مرکز ملی فضای مجازی به تصویب رسیده و رسیدن نوبت به آن، نیازمند تشکیل منظم جلسات است.
امروز در نهمین سال تشکیل این شورا، شنیدن اینکه سندی از ۴ سال پیش در صف طرح در این شورا است، سنگین است. این تاسف وقتی بیشتر می شود که می‌شنویم در شرایطی که کرونا همه فعالیت ها را مجازی کرده است را پیگیر می شویم و می شنویم که جلسات این شورا چند ماه است که تشکیل نمی‌شود.
هفته پیش رسول جلیلی، عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی در این خصوص گفت: «از آنجایی که امید زیادی به تشکیل شورای عالی فضای مجازی نیست و به نوعی تشکیل جلسات این شورا قفل شده است، پیشنهاد می شود که طبق آیین نامه داخلی شورای عالی که دبیر شورا می تواند مصوبات کمیسیون های عالی را طبق فرآیندی ابلاغ کند، سند صیانت از کودکان در فضای مجازی نیز به تایید دبیر شورا برسد و به دستگاهها ابلاغ شود.»
با جلیلی درباره آخرین وضعیت جلسات شورای عالی فضای مجازی گفت‌وگو کرده ایم و او درباره راهکار خروج شورا از بن‌بست، یک پیشنهاد عملی دارد. این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
*تعطیلات کل فصل جلسات شورای عالی فضای مجازی
** امسال آخرین بار کی جلسه شورای عالی فضای مجازی برگزار شد؟
جلیلی: جلسات شورا از مهر ماه ۹۹ دیگر برگزار نشده است.
** آیا دستور کاری برای برگزار شدن جلسات شورا نیست که شورا تشکیل جلسه دهد؟
جلیلی: براساس آیین نامه شورای عالی فضای مجازی، برگزاری جلسه به پیشنهاد و تشخیص دبیر شورا و با موافقت رئیس شورا (رئیس جمهوری) انجام می شود. تا جایی که اطلاع داریم می دانیم که دبیر شورا پیشنهاد تشکیل جلسه شورا را برای ریاست شورا ارسال کرده و منتظر تایید رئیس شورا است.
** آخرین دستور کار جلسه شورا چه بود؟
جلیلی: با توجه به اینکه زمان زیادی از جلسه آخر شورا گذشته، اکنون دیگر دستور جلسات را در ذهن ندارم؛ علاوه بر اینکه دستور جلسات را دبیر شورا اعلام می کند. اما تا جایی که به خاطر دارم موضوع «طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» بود که در شهریور ماه ۹۹ بررسی این طرح به اتمام رسید و منتج به مصوبه ای شد که به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شده است.
برای اطلاع از مصوبات شورای عالی فضای مجازی برای مثال مصوبه طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات را در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران را در اینجا بخوانید.
پس از این هم دستور جلسه دیگری داشتیم که جلسات دیگر تشکیل نشد.
*موضوعات مهمی در فضای مجازی که حتی اکنون هم برای سامان دهی آنها دیر شده است
** همواره اغلب تصمیم گیران و مسوولان کشور در سخنرانی های مناسبتی خود به فراخور موضوع از اهمیت فضای مجازی صحبت می‌کنند و تاکید می‌کنند که قواعد فضای فیزیکی تحت تاثیر فضای مجازی قرار گرفته و خواه یا ناخواه، آینده در گروه هم زیستی فضای سنتی و مجازی است. باوجود این تاکیدات ظاهری، اما در عمل هنوز بسیاری از مدیران کشور، ضرورت موضوعات روز فضای مجازی را احساس نکرده اند. به عنوان یک عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی، بگویید امروز چه موضوعات مهم و حتی ضروری وجود دارد که شورای عالی فضای مجازی باید به آنها ورود کند و در جلسات شورا مصوبه بگیرند اما هم اکنون روی زمین مانده‌اند؟
جلیلی: موضوعات متعددی وجود دارد که حتی هم اکنون هم برای بررسی و به سامان رساندن آنها دیر شده است.
مهم ترین موضوع «حکمرانی در فضای مجازی» است. این موضوع بسیار مهم است و می بینیم که دیگر کشورهایی که از ما دیرتر اقدام در این زمینه را آغاز کرده‌اند، به دلیل اینکه با سرعت مناسب تری حرکت می‌کنند، از ما جلو زده‌اند. برای مثال کشور همسایه و رقیب ترکیه که بسیار دیرتر از ما موضوع حکمرانی در فضای مجازی را آغاز کرد، اما اکنون قوانین مربوط به آن را هم تصویب کرده و در حال اجرای آن است. اما در ایران موضوع حکمرانی در فضای مجازی هنوز در جلسه شورای عالی فضای مجازی هم به عنوان بحث جدی آورده نشده است.
در مثال دیگری به موضوع «حمایت و صیانت از داده‌های ملی» اشاره می کنم که در همه حوزه‌های فضای مجازی کشور ضرورتی فوریت‌دار شده است. این موضوع شامل داده‌های مردم و دولت در فضای مجازی می‌شود و از بخش‌های مختلی از جمله انبارش داده‌های مردم در کسب و کارها و انبارش داده‌های مردم در ادارات و سازمان‌های دولتی تشکیل شده است. باید از داده‌های مردم و دولت صیانت و محافظت شود و در مرحله بعد حمایت شوند تا مفت در اختیار همه قرار داده نشود. داده‌ها منبع ملی هر کشور و ارزشمند هستند.
مورد دیگر «از هم‌پاشیدگی اخلاق و مقررات در فضای مجازی» است. در حال حاضر هر کسی هر چیزی که می خواهد در فضای مجازی می‌گوید؛ اما افراد باید مسئولیت اقدامات خود را در فضای مجازی بر عهده بگیرند. همه باید مسئول کردار و گفتار خود در این فضا باشند و در این باره احساس مسئولیت کنند.
«رمز ارزها» و «فناوری‌های آینده فضای مجازی» هم از دیگر موضوعات بسیار مهم هستند و واقعا وقت برای بررسی و به سامان رساندن آنها تنگ است و حتی هم‌اکنون هم دیر شده است.
*اعضا، حواس شان به تعطیلی شورا است؟
** نزدیک به اواخر پاییز ۹۹ هستیم و جلسات شورا از مهر ۹۹ برگزار نشده است. قبلا هم تاخیر در برگزاری جلسات شورای های عالی دیگر که رئیس جمهور ریاست آنها را برعهده دارد، سابقه داشته است، از جمله همین شورای عالی فضای مجازی یا شورای عالی فضایی. واکنش اعضا به برگزار نشدن جلسات شورای عالی فضای مجازی چیست؟ آیا عضوی از اعضای حقوقی یا حتی حقیقی این شورا، ضرورت برگزاری جلسات شورا را یادآوری و مطالبه می کنند؟
جلیلی: دبیر شورا پیشنهاد برگزاری جلسه شورا را برای ریاست شورا ارسال کرده است. اگر رئیس جلسه با تشکیل جلسه موافقت نکند، طبق آیین‌نامه نواب رئیس شورا که به ترتیب رئیس قوه مقننه و رئیس قوه قضاییه هستند می توانند جلسات شورا را تشکیل دهند که در حال حاضر به هر دلیل، شاید صلاح ندانسته‌اند یا برای تشکیل جلسه به آنان درخواست داده نشده است، برای این کار اقدام نکرده‌اند.
اما در نهایت طبق آیین‌نامه، اگر رئیس یا نواب رئیس شورای عالی فضای مجازی راضی به تشکیل جلسه نباشند جلسات شورا نمی‌تواند تشکیل شود.
بنابراین اعضای حقیقی و حتی ترکیبی از اعضای حقیقی و حقوقی این شورا نمی‌توانند دور هم جمع شوند و بگویند که می خواهند جلسات شورای عالی فضای مجازی را برگزار کنند. زیرا بدیهی است که آن جلسه شکلی از دورهمی است و نه جلسات رسمی شورا.
*تعطیلی جلسات شورای عالی فضای مجازی، وقتی کرونا همه فعالیت‌ها را مجازی کرد
** در شرایطی از تعطیلی جلسات شورای عالی فضای مجازی کشور صحبت می‌کنیم که کشور در بحبوحه مقابله با شیوع ویروس کرونا است، آیا جلسه یک شورای عالی با حوزه فعالیت متمرکز بر فضای مجازی، در این شرایط ویژه نمی توانست دستور کار، توصیه یا کمکی برای کشور در اوج مبارزه با کرونا داشته باشد؟
جلیلی: می‌توانستیم بخشی از شرایط کرونایی جاری را ساماندهی کنیم.
*شورا اساسا کار مهمی دارد که برگزار نشدن جلسات آن خسارت در پی داشته باشد؟
** طی ۳ ماه گذشته که همزمان با اوج شیوع ویروس کرونا در کشور بود، این شورا دستور کار مهم و فوریت‌داری با توجه به شرایط نداشت؟ شورا اساسا دستور کار مهمی دارد که برگزار نشدن جلسات آن خسارت در پی داشته باشد؟
جلیلی: جلسات شورا بسته به تشخیص مرکز ملی فضای مجازی باید تشکیل شود.
کار برای انجام بسیار زیاد است و پیش‌نویس دستوراتی که باید در شورا به بحث گذاشته شوند و تبدیل به مصوبه شوند بسیار است.
همچنین پیش‌نویس‌های نوشته نشده مورد نیاز فضای مجازی هم بسیار داریم که تازه باید نوشته شوند.
اما با وجود زیاد بودن نیازهای فوریت‌دار و طولانی بودن صف بررسی پیش‌نویس طرح‌ها، توجه به موضوع برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی کم است. متاسفانه توجه به این امر که این شورای عالی می‌تواند به حل موضوعات کلان فضای مجازی کشور کمک کند، وجود ندارد. این توجه باید در رئیس شورا ایجاد شود و تا زمانی که رئیس شورا باور نداشته باشد که این موضوعات لازم است، نوع این صحبت‌ها در حد درد دل است و نمی‌توانیم رئیس شورا را اجبار کنیم که جلسات شورا را تشکیل دهد. زیرا ما آدم‌ها تا وقتی دل به کاری نداشته باشیم، حتی در نتیجه اجبار، فشار و صدای رسانه‌ای هم، کار خروجی مناسبی نخواهیم داشت.
* ۳ ماه که به تعطیلی گذشت، ۳ ماه بعد هم تعطیل است؟
** با توجه به اینکه وضعیت شیوع کرونا در ماه‌های گذشته تشدید شده بود و اکنون هم مدت زیادی نیست که وضعیت تاحدی بهبود یافته و هنوز نگرانی بابت کرونا وجود دارد، وضع برگزاری جلسات شورا تا پایان سال چگونه می‌شود؟
جلیلی: کرونا دلیل نیست، بهانه است. می‌شود با رعایت پروتکل‌های بهداشتی جلسات را برگزار کرد. همچنان که جلسات ستاد ملی مدیریت کرونا در کشور و هیات دولت هر هفته تشکیل می‌شود و همچنین همه امور دانشگاه‌ها و مدارس به صورت مجازی یا حضوری در حال برگزاری است. پس کار کشور معطل کرونا نمانده است و هیچ بخشی از کار که موردنیاز بوده تعطیل نشده است. هم اکنون هم می‌بینیم که فقط برای برخی کسب وکارها و فعالیت ها که نیاز به مراجعه زیاد مردم است اعمال محدودیت شده است.
*پیشنهادی برای خروج از بن بست
** کارنامه افراد تاحدی نمودی از فکر و عمل آنان است. عملکرد شما در طول سال‌ها حضور در شورای عالی فضای مجازی، شما را جزء افراد دغدغه‌مند شورا و متفات از معدود اعضای منفعل شورا شناسانده است. برای رفع مشکل و خروج از وضع فعلی چه پیشنهادی دارید؟
جلیلی: باید قفل جلسات شورا باز شود. وقتی آیین نامه شورای عالی فضای مجازی درباره ضرورت تشکیل جلسات شورا تصریح می‌کند که اگر رئیس شورا به هر دلیلی امکان برگزاری جلسه را ندارد، برای مثال در سفر است یا مشغله بسیار دارد و در نتیجه نمی‌توانند وقت جلسه را تنظیم کند، ریاست دو قوه دیگر کشور می‌توانند جلسات را تشکیل دهند. اگر این اتفاق رخ دهد گره شورا باز می‌شود.
*کلید قفل جلسات شورا در دست ریاست ۲ قوه دیگر؟
در این گزارش تلاش کردیم با بیان روایتی از حال و هوای حاضران در جلسات شورای عالی فضای مجازی از دید یکی از اعضای فعال این شورا، نگاهی به ۳ ماه اخیر فعالیت آن به عنوان جزئی از کل داشته باشیم.
از موضوعاتی که وقت مطرح کردنشان گذشته شنیدیم، از طرح‌هایی که باید پرداخته شوند خواندیم، درباره پیش‌نویس‌هایی که هنوز نوشته نشده‌اند و باید تا دیرتر نشده یکی آنها را بنویسد صحبت کردیم و شنیدیم که اعضای این شورا برای بحث و تبادل نظر روی طرح‌ها کار بسیار دارند که اگر همین امروز هم شروع کنند تا مدت‌ها سرشان خلوت نمی‌شود.
اگر برای باز کردن قفل جلسات شورای عالی فضای مجازی چاره‌ای غیر از ورود روسای قوای دیگر از جمله رئیس قوه مقننه و رئیس قوه قضاییه نیست، پس باید برای تشکیل جلسات شورای عالی فضای مجازی متقاعد شوند تا یک بار برای همیشه دیگر برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی معطل رئیس جمهور نباشد.
پیش از هم سابقه داشته که یکی از روسای قوه در راستای ایفای وظیفه نظارتی دستگاه خود با برگزاری جلساتی با مسوولان مربوط، پیگیر حل مشکلات عمده شده است.
