سرویس بین‌الملل مشرق - وزارت دادگستری آمریکا ماه پیش از انهدام چند شبکه سایبری تأمین مالی تروریسم خبر داد که القاعده، و داعش را پوشش می‌دادند. این وزارتخانه مدعی شد که اقدام مذکور بزرگ‌ترین مورد مصادره ارزهای دیجیتال سازمان‌های تروریستی بوده است. این موضوع نشان داد که آمریکا به‌طور فزاینده‌ای از تحریم‌های مالی و دیگر انواع اقدامات اقتصادی قهری جهت خنثی‌سازی تهدیدات یا تغییر رفتار یک کشور بهره می‌گیرد.

زرادخانه آمریکا برای تحریم‌های مالی

در این خصوص می‌توان ایران را مثال زد. فشارهای مالی آمریکا ضد ایران موجب شده‌اند تا این کشور گرفتار رکود اقتصادی عمیق شود و پیکار «فشار حداکثری» دولت ترامپ نیز اوضاع را وخیم‌تر ساخته است. کارایی تحریم‌های مالی به چند عامل مهم و حیاتی بستگی دارد. دو مورد از مهم‌ترین آنها سلطه دلار به‌عنوان یک واحد پولی ذخیره‌ای جهانی و توانایی واشنگتن در خصوص کنترل جریان تراکنش‌هاست.

چند سلاح در زرادخانه تحریم‌های مالی موجود هستند. سه مورد از معمول‌ترین آنها عبارتند از مسدودسازی حساب‌های بانکی، مصادره دارایی‌ها، و قطع دسترسی به جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی که به سیستم سوئیفت معروف است. آمریکا بهره‌گیری از سلاح‌های مالی و اقتصادی را پس از ۱۱ سپتامبر شدت بخشید، اما استفاده دونالد ترامپ از دلار به‌عنوان یک سلاح و ابزار سیاست خارجی موجب شده تا این تاکتیک فشار به سطح جدیدی ارتقا یابد.

ایران، چین و روسیه به دنبال پایان بخشیدن به سلطه دلار

در واکنش به سلطه دلار در سیستم مالی جهانی، چند کشور ــ از جمله ایران، چین، و روسیه ــ به جستجوی جایگزینی برای وضعیت موجود رفته‌اند. اما آنها به دنبال چرخش به سمت یک واحد پولی مستقل منتشرشده توسط یک بانک مرکزی نیستند ــ تهدید نوظهوری که متوجه سلطه دلار شده در واقع رشد و پذیرش ارزهای دیجیتال و همچنین تکثیر سیستم‌های تسویه بلاک‌چین است.

تابلوی ارز دیجیتال پترو در محل ساختمان وزارت جوانان و ورزش در کاراکاس پایتخت ونزوئلا، ۲۰۱۸. عکس: بلومبرگ

ونزوئلا که در معرض تحریم‌های سنگین آمریکا قرار دارد، در ماه فوریه ۲۰۱۸ تلاش کرد ارز دیجیتال مختص خود را راه‌اندازی کرده و بدین طریق فشارهای مالی از طرف آمریکا را دور بزند و با ابرتورم در کشور مقابله کند. پترو که پشتوانه آن نفت بود شکست سختی خورد ــ اما تجربه کاراکاس امکان برخورداری از یک ارز دیجیتال ملی را مطرح نمود.

همان سال، ایران اعلام کرد که یک ارز دیجیتال ملی با بهره‌گیری از فناوری بلاک‌چین راه‌اندازی می‌کند تا بدین طریق یک زیرساخت مالی جدید به وجود بیاورد که با تحریم‌های وضع‌شده تحت هدایت آمریکا ارتباطی ندارد و از این تحریم‌ها متأثر نمی‌شود. بلافاصله پس از اعلام این برنامه، بانک مرکزی ایران پیش‌نویس ساختار حقوقی صدور یک ارز دیجیتال را بر پایه هایپرلجر فابریک فناوری منبع‌باز بلاک‌چین ارائه نمود.

این نکته تا حدودی طنزآمیز است: کد منبع‌باز هایپرلجر فابریک با هدف امکان‌پذیر ساختن قابلیت ردیابی بلاک‌چین و ممانعت از بهره‌گیری از کودکان کار، سرقت منابع طبیعی، خسارات زیست‌محیطی، و دیگر رویه‌های تجاری مشکوک ارائه شد، اما عملاً به یک موهبت برای کشورهایی که می‌خواهند سیستم را دور بزنند تبدیل شده است.

گام سریع ایران در عرصه ارزهای دیجیتال

ایران عملکرد سریعی داشته است. این کشور در ماه ژانویه سال قبل چارچوب تنظیم مقرراتی «نسخه ۰.۰» را منتشر کرد که طبق آن ارزهای دیجیتال جهانی به رسمیت شناخته می‌شدند و برای معامله آنها مجوز صادر می‌شد، اما استفاده از آنها جهت انجام پرداخت‌های داخلی را ممنوع می‌کرد. اوایل سال جاری، نهادهای تنظیم مقرراتی ایران فروش مجوز استخراج ارزهای دیجیتال را مجاز اعلام کردند؛ بیش از ۱۰۰۰ مجوز توسط وزارت صنعت و معدن و تجارت صادر شد که بسیاری از آنها برای شرکت‌های خارجی به خصوص از کشور ترکیه بود.

در ماه آوریل، شرکت ترکیه‌ای استخراج ارزهای دیجیتال موسوم به آی‌ماینر یک طرح بلندپروازانه جهت ایجاد ۶۰۰۰ دکل استخراج به ارزش ۳/۷ میلیون دلار را در استان سمنان کلید زد. چنین پروژه‌هایی بدان معنا هستند که این صنعت به‌طور بالقوه قادر است ۵/۸ میلیارد دلار به اقتصاد شکننده این کشور واقع در خاورمیانه تزریق کند.

با اینکه احتمال آن نمی‌رود که سلطه آمریکا در معرض تهدید قرار گیرد، اما پیامدهای یک سیستم مالی جایگزین را نباید دست‌کم گرفت. یک ارز دیجیتال ملی می‌تواند آزاردهنده‌ترین مشکل موجود در تجارت بین‌الملل ــ لازمه برخورداری از یک واحد پولی ذخیره‌ای ــ را برطرف سازد.

چین در حال حاضر بیش از نیمی از ظرفیت استخراج دیجیتال در دنیا را داراست. عکس: خبرگزاری فرانسه

پکن مسیر متفاوتی را در پیش گرفته است. چین در حال حاضر بیش از نیمی از ظرفیت استخراج دیجیتال در دنیا را داراست. با اینکه چین به دنبال تبدیل شدن به اقتصاد برتر دنیاست، اما یوان هنوز همگانی نشده و یک تهدید فوری برای سلطه دلار محسوب نمی‌شود. با این وجود، صحه گذاشتن چین بر نوعی شیوه پرداخت مبتنی بر یک ارز دیجیتال ملی چالش مستقیمی متوجه آمریکا می‌کند. اندازه بازار داخلی چین در کنار استفاده گسترده مردم این کشور از شیوه پرداخت موبایلی و برتری این کشور در حوزه تجارت جهانی می‌تواند به استفاده گسترده از «یوان دیجیتال» بیانجامد.

بانک مرکزی چین در ماه آوریل یک برنامه آزمایشی ارز دیجیتال ارائه نمود که به چهار شهر شنزن، سوجو، چنگدو، و شیونگان محدود می‌شد. تجربه چین در حوزه ارزهای دیجیتال می‌تواند به ایران کمک کند، به ویژه از آن جهت که ایران روز به روز بیشتر به این غول آسیایی وابسته می‌شود. با این حال، ارزهای دیجیتالی که این دو کشور مدنظر دارند کاملاً با هم تفاوت دارند.

رقابت برای کنترل بر ساختار مالی دنیا

چین قصد دارد الگوهای هزینه‌کرد شهروندان خود و انحراف از معیارها را از نزدیک پایش کند. این امر به نهادهای تنظیم مقرراتی امکان می‌دهد تا با صنعت بانکداری سایه ــ که ارزش آن ۴/۸ تریلیون دلار برآورد می‌شود ــ مبارزه کند و کنترل دولتی سختگیرانه‌تر بر اقتصاد را امکان‌پذیر می‌سازد.

برعکس، ایران قصد دارد از ارز دیجیتال خود صرفاً در بازار انرژی بین‌المللی استفاده کند و از بکارگیری آن در داخل که می‌تواند وضعیت شکننده موجود را بی‌ثبات کند، اجتناب ورزد.

دولت آمریکا که از بلندپروازی‌های ایران در حوزه ارزهای دیجیتال مطلع است، در واکنش به این امر گام‌هایی برداشته است. در ماه دسامبر ۲۰۱۸، «قانون مسدودسازی موارد تأمین مالی غیرقانونی ایران» در کنگره آمریکا تصویب شد. قانون مذکور ایران را به وضع تحریم‌های بیشتر در صورت طراحی یک ارز دیجیتال ملی تهدید می‌کرد. یک مصوبه متعاقب نیز خواستار افزایش تحریم‌ها ضد نهادها یا اشخاصی شد که ایران را در خصوص طراحی ارز دیجیتال ملی خود یا حتی تسهیل استفاده از آن یاری می‌کردند. این امر می‌تواند چین را در مضیقه قرار دهد، آنهم در شرایطی که تنش میان چین و آمریکا همچنان رو به افزایش است.

اما آمریکا در راستای محافظت از سلطه دلار، باید فوراً در خصوص راه‌اندازی دلار دیجیتال اقدام کند. آمریکا تا به اینجای کار از خود تزلزل نشان داده و هنوز گرفتار بحث و جدل بر سر مجاز دانستن ارزهای دیجیتال است.

بخشی از توجهات در ارتباط با جنگ فناوری میان واشنگتن و پکن تا به اینجای کار به سمت هواوی معطوف شده است. اما دستاورد بزرگ‌تر در واقع کنترل بر ساختار مالی دنیاست ــ و تلاش‌های چین در حوزه ارزهای دیجیتال موجب شده‌اند این کشور از برتری بزرگی در این حوزه برخوردار شود. استفاده آمریکا از دلار به‌عنوان یک سلاح و یک ابزار سیاست خارجی، به سلطه دلار به‌عنوان یک ارز ذخیره جهانی بستگی دارد. اما واحدهای پولی الکترونیکی یک تهدید نوظهور متوجه سلطه دلار کرده‌اند و برتری‌جویی پکن در این زمینه می‌تواند ساختار مالی دنیا را تحت کنترل چین دربیاورد.