گروه بین‌الملل مشرق- چند روزی است که حمله ترکیه به جنگنده سوخو 24 روسیه در مرز ترکیه و سوریه صفحه اصلی پایگاه‌های خبری و تحلیلی را به خود اختصاص داده است. روسیه بلافاصله در این مورد موضع‌گیری کرد و گرچه در بیانات روسیه و لاوروف مشهود بود که برخلاف برخی پیش‌بینی‌ها،‌ قصد آغاز جنگ علیه ترکیه را ندارند،‌ اما گذر روزها نشان داد روسیه همه توان خود را برای پاسخ قاطعانه و کم‌هزینه به سرنگونی جنگنده و کشته‌شدن خلبان روس بکار می‌گیرد. ترکیه نیز دست پیش گرفته که پس نیافتد، بلافاصله سفیر روسیه را در آنکارا احضار کرد و پس از آن، مأموران ترکیه کنسول‌گری روسیه در استانبول را محاصره کردند. مردم روسیه اما در مسکو به سفارت ترکیه حمله برده و با سنگ و تخم‌مرغ از آن پذیرایی کردند. حتی عده‌ای قصد اشغال سفارت را داشتند که با ممانعت پلیس مواجه شدند. ترکیه از ناتو درخواست برگزاری جلسه اضطراری کرد.

ناتو اعلام کرد که اگر جدالی در گیرد، در کنار ترکیه خواهد ایستاد. رئیس‌جمهور آمریکا به عنوان اثرگذارترین عضو ناتو بر صفحه تلویزیون ظاهر شده و اقدام ترکیه را دفاع از خود می‌خواند، همان اصطلاحی که در مورد اقدامات صهونیست‌ها در اسرائیل از سوی مقامات آمریکایی استفاده می‌شود. البته رویه سیاست خارجی ترکیه نشان داده که هر وقت منافعش اقتضا کند، دوستی خود با کشورهای دیگر را به یکباره نادیده می‌گیرد. نمونه این کار، تلاش همه جانبه برای برکناری اسد است در حالی که پیش‌تر یکبار تعطیلات را به صورت خانوادگی با او گذرانده بود.

وزیر خارجه روسیه،‌ لاوروف اعلام کرد که با توجه به شواهد، اقدام ترکیه بر اساس یک نقشه ازپیش‌طراحی‌شده بوده است بنابر این باید منتظر پاسخ‌های روسیه پس از بررسی مجدد روابط میان دو کشور باشد اما به هر حال روسیه قصد ورود به یک جنگ با ترکیه را ندارد. لاوروف اضافه کرد نظر ما در مورد مردم ترکیه تغییر نکرده است و تنها پرسش‌هایی در مورد اقدامات دولت این کشور داریم. وی سفر برنامه‌ریزی‌شده خود به استانبول را لغو کرد و از مردم خواست فعلاً به ترکیه سفر نکنند.

وزارت دفاع روسیه نیز اجرای تمامی قرادادهای نظامی با ترکیه را تعلیق می‌‌کند و اجرای رزمایش مشترک دو کشور هم لغو شد. روسیه اعلام کرد که سامانه‌های هوایی اس 300 و اس 400 خود را در پایگاه هوایی خود در لاذقیه مستقر خواهد کرد تا هرگونه تهدید هوایی را در اسرع وقت و با تمام قدرت هدف قرار دهد. طبیعتاً‌ منظور اصلی روسیه، جنگنده‌های ترکیه است. علاوه بر این، ناو ضدهوایی روسیه نیز در سواحل سوریه در مدیترانه پهلو گرفت تا نیروی دریایی روسیه نیز در این جنگ سرد با ترکیه که هر لحظه گرم‌تر می‌شود، مشارکت کند و زمینه را برای حضور بیشتر تجهیزات دریایی فراهم کند. وزیر دفاع روسیه از اعلام آمادگی کامل این ناو برای شناسایی و انهدام اهداف هوایی خبر داد. این ناو ضد هوایی که Moskva نام دارد، 186 متر طول و 11500 تن وزن دارد. موشک‌های ضدکشتی و ضدزیردریایی و سامانه ضدهوایی S 300 از قابلیت‌های این ناو است. روسیه همچنین اعلام کرده است از این پس هرگونه بمباران مواضع تروریست‌ها در سوریه را با پوشش هوایی گسترده صورت خواهد داد، یعنی بمب‌افکن‌های روسی بدون همراهی جنگنده‌‌ها به پرواز درنمی‌آیند.

یکی از آخرین اقدامات روسیه، حمله به 20 کامیون کمک‌های اصطلاحاً بشردوستانه بود که در مسیر اعزاز در شمال حلب قرار داشت. در این حملات، 7 نفر کشته و 10 نفر زخمی شدند. ترکیه تلاش می‌کند در این ناحیه مرزی یعنی شمال حلب، منطقه حائل ایجاد کند. اردوغان نیز در آن سوی ماجرا، تانک‌هایش را به مرز سوریه فرستاده است تا نشان دهد از قدرت‌نمایی روس‌ها نمی‌ترسد و روسیه باید این منازعه را از طریق دیپلماتیک حل کند. آمریکا در حمایت از ترکیه در برابر افزایش فعالیت نظامی روسیه، دستور داد تا تعداد بیشتری از جنگنده‌های A 10 و F 15 در پایگاه هوایی اینجیرلیک، پایگاه نیروی هوایی آمریکا در جنوب ترکیه مستقر شوند.

اما بحث به همین‌جا ختم نمی‌شود. از آنجا که هر دو کشور در رشته‌های ورزشی عضو فدراسیون‌های اروپایی هستند، دبیر فدراسیون والیبال روسیه درخواستی را با امضای رئیس این فدارسیون به فدراسیون والیبال اروپا فرستاده است تا بازی‌های دو تیم باشگاهی این کشور با ترکیه که قرار است هفته آتی در این کشور برگزار شود، یا به زمان دیگری موکول گردد یا به یک کشور سوم منتقل شود.  تیم والیبال بلوگوری و دینامو مسکو هفته آتی به ترتیب با آرکاس ازمیر و زراعت بانک بازی دارند.


دو طرف دارای تبادلات اقتصادی وسیعی هستند و طبیعتاً بر اثر تنش‌های فزاینده تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. توقیف 6 کشتی حامل مرغ در بندر بالتیسک روسیه اولین رخداد در این حوزه بوده است. گزارش‌ها از گمرک‌ روسیه حاکی است تمام اقلام وارداتی از کشور ترکیه به سختی مورد بازرسی قرار می‌گیرند و هیچ بهانه‌ای حتی در مورد اقلام فاسدشدنی مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. پیش از این تجارت میان دو کشور در حالت Green Corridor قرار داشت به معنای آسان‌گیری در ترخیص کالا، با این حال تا پیش از اسقاط جنگنده روس نیز حجم تجارت میان دو کشور از ژانویه تا سپتامبر 2015 میلادی، حدود 18 میلیارد دلار بوده که 20% کاهش نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. صادرات ترکیه به روسیه به ترتیب شامل محصولات غذایی و کشاورزی، ماشین‌آلات و تجهیزات،‌ پوشاک و کفش است.

با توجه به توصیه وزارت خارجه روسیه به مردم این کشور، احتمالاً توریسم یکی از مهمترین حوزه‌های اقتصادی است که از افزایش خصومت میان دو کشور صدمه خواهد دید. تا کنون چهار مجری اصلی تورهای گردشگری در روسیه شامل Pegas Touristik، Natalie Tours، Biblio Globus و Tez Tour اعلام کرده‌اند تا اطلاع ثانوی سفرهای خود به ترکیه را لغو کرده‌اند. کارشناسان خسارت ترکیه از لغو سفر گردشگران روسی را تا 30 میلیارد دلار در سال برآورد کرده‌اند که بیش از یک‌ششم درآمد این کشور از گردشگری است.

امروز مدودیف بر اتخاذ تدابیر اقتصادی تلافی‌جویانه توسط دولت روسیه علیه ترکیه مهر تأیید زد و اعلام کرد دولت در حال بررسی این تدابیر در حوزه‌های متعدد شامل لغو پروژه‌های اقتصادی مشترک، محدود کردن مبادلات مالی، تغییر تعرفه های گمرکی، گردشگری، بازار کار و ارتباطات انساندوستانه است. گفته شده که روسیه واردات گوشت سفید از ترکیه را تا چند روز دیگر ممنوع خواهد کرد.

برات البیراک وزیر جدید انرژی ترکیه البته در حوزه خود تأکید کرده است که روابط تجاری دو کشور کاهش نخواهد یافت. روسیه تنها در سال گذشته، 27.4 میلیارد متر مکعب گاز را عمدتاً از طریق لوله‌ای که در دریای سیاه قرار دارد،‌ به ترکیه فروخته است که حدود 43% از گاز مورد نیاز در ترکیه را شامل می‌شود. دست آخر اینکه در سال 2010 میلادی دو کشور قرارداد تأسیس یک نیروگاه اتمی در ترکیه را توسط شرکت روسی Rosatom امضا کرده‌اند. همین حجم از روابط است که وزیر انرزی ترکیه را خوشبین نگه داشته است.

علاوه بر روابط دو جانبه میان روسیه و ترکیه، روابط این دو با کشورهای دیگر نیز دستخوش تنش شده است. یکی از این موارد، تحول در روابط فرانسه و روسیه است. گاردین با اشاره به اشاره پیشین اولاند رئیس‌جمهور فرانسه پس از انفجارهای مهلک 13 نوامبر به تمایل این کشور برای نابودی تروریست‌های داعشی و احتمال همکاری با روسیه، پیش‌بینی کرده است که ملاقات دو رئیس‌جمهور در مسکو که امشب برگزار می‌شود،‌ دستورکار پیچیده‌ای در پیش دارد. احتمالاً اولاند به مسکو می‌آید تا پوتین را راضی کند دست از حمایت از اسد بردارد تا دیگر شاهد سقوط هواپیماهای مسافربری و جنگنده خود نباشد. اولاند که کمی پیشتر با مقامات آمریکا، ایتالیا، انگلیس و آلمان نیز دیدار کرده است،‌ در تلاش برای شکل‌دادن به یک ائتلاف قدرتمند علیه داعش است و حمایت پوتین از اسد را مانع همکاری روسیه با این ائتلاف می‌داند. آمریکا اعلام کرده که روسیه بیش از پایگاه‌های داعش، به دنبال نابودی مخالفان اسد است.

مورد دیگر به روابط روسیه و اوکراین برمی‌گردد. جبهه ناتو برای نشان‌دادن قدرت خود و تحریک بیشترِ روسیه، اوکراین را تشویق کرده تا مرزهای هوایی خود را به روی هواپیماهای روس ببندد و شرکت‌های Aeroflot،‌ Transaero،‌ S7، Red Wings،‌ Gazpromavia،‌ Rossiya،‌ Ural Airlines و UTair را تحریم کند. نخست‌وزیر اوکراین با اعلام این مطلب افزوده است دلیل این اقدام، خودداری روسیه از تعلیق ممنوعیت پرواز هواپیماهای اوکراینی بر فراز روسیه است. او البته یکی دیگر از دلایل را «وخامت شرایط نظامی و وضعیت روابط خارجی» اعلام کرده است.



از طرف دیگر رئیس نمایندگان یکی از احزاب روسی در دوما خواستار تعلیق همه پروازهای روسیه به مقصد ترکیه شده است و دلیل آن را روابط عمیق آن کشور با تروریست‌ها دانسته که بستر نفوذ اعضای داعش در قلمرو و دستگاه‌های ترکیه را فراهم کرده است. لاوروف وزیر خارجه نیز خطری که هواپیماهای روسیه را در ترکیه تهدید می‌‌کند، کمتر از خطری که در مصر با آن مواجه هستند،‌ ندانست. روسیه پیش‌تر تمام پروازها به مقصد مصر را لغو کرده است. همچنین روسیه از ابتدای سال جاری میلادی، اجرای توافقنامه لغو روادید برای اتباع دو کشور را تعلیق خواهد کرد. قرار است امروز (شنبه) دومای روسیه نیز درباره چگونگی پاسخ به اقدام خصمانه ترکیه تصمیم‌گیری کند.

روسیه از ترکیه خواسته که با معذرت‌خواهی یا ادای غرامت،‌ ماجرا را فیصله دهد. اما اردوغان نپذیرفته است و این به معنای پشت‌گرمی او به ناتو و تلاش برای مانور قدرت در منطقه است. با توجه به هزینه‌‌های حمله مستقیم در مرزها، احتمالاً‌ درگیری‌ روسیه و ترکیه بیش از پیش در سوریه تشدید خواهد شد و دو طرف به اسم مبارزه با داعش،‌ همدیگر را هدف قرار می‌دهند. با این حال نشانه‌هایی از بهبود وضعیت به چشم می‌خورد. به ویژه وزارت خارجه ترکیه صراحتاً بیان کرد که در پی افزایش تنش با روسیه نیستیم و دو وزیر خارجه تصمیم دارند به زودی برای بررسی موضوع با هم دیدار کنند. همه چیز به انتخابی بستگی دارد که این دو بازیگر بین‌المللی صورت می‌دهند. باید دید 17 ثانیه پرواز سوخو در مرزهای ترکیه به ادعای منابع ترک، چند ماه یا حتی چند سال در جهت‌دهی به روابط دو کشور اثرگذار خواهد بود؟


منابع