سرویس جهان مشرق- چهار ماه پیش بود که فوربز خبر داد پکن بیش از سه تریلیون دلار ذخیره ارزی دارد و از این نظر سرآمد جهان است. چند روز پس از انتخابات جنجالی پاکستان و پیروزی عمران خان، چین راضی شد ۲ میلیارد از این مبلغ را به عنوان وام به اسلام‌آباد بدهد..

با اعلام این خبر، ارزش روپیه دوباره رو به صعود گذاشت و به نظر می‌رسد با تحکیم روابط دوجانبه میان چین و پاکستان در دوره عمران خان این روند ادامه داشته باشد. همان طورکه چند ماه پیش مسعود خالد سفیر اسلام‌آباد در چین گفته بود، پکن «بزرگترین شریک تجاری و سرمایه‌گذار خارجی در پاکستان» است. پاکستان چه تجربیاتی در همکاری  راهبردی با چین دارد؟

دریافت وام

پاکستان با ۱۶.۳ میلیارد دلار، دومین کشور پس از روسیه است که طی سال‌های ۲۰۰۰-۲۰۱۴ میلادی بیشترین وام را از چین دریافت کرده است، البته اگر وام‌های کم سود را در نظر بگیریم. در این نوع از وام، پکن به منافع غیرمستقیمِ سرمایه‌گذاری چشم دارد بنابر این سود کمتری از دولتِ وامدار می‌گیرد. چین بیش از هر کشور دیگری از این دست وام‌ها در جهان توزیع می‌کند، حتی بیشتر از آمریکا.

البته چین اکنون کمتر از سا‌ل‌های پیش درآمد خود را ذخیره می‌کند. آمار نشان می‌دهد در حالی که چین در سال ۲۰۱۰ میلادی حدود ۴۷% از درآمد خود را به ذخیره ارزی می‌ریخته، این رقم در سال ۲۰۱۷ میلادی به ۲۸% رسیده است. از آنجا که همین درصد برای سال‌های پیشِ رو کفایت می‌کند، بعید است این کاهش، مقامات پکن را چندان نگران کرده باشد.

تراز تجاری مثبت که در سال ۲۰۱۷ میلادی از ۴۲۲ میلیارد دلار گذشت، پکن را قادر می‌کند ریسک‌های پیشِ‌رو را به حداقل برساند و هر سرمایه‌گذاری را به اطمینان از سودآوری و صادراتِ گسترده برساند. چین به خلاف کشورهای اروپایی که قادر به مدیریت مستقل ارز خود نیستند، از این امکان هم برخوردار است که بحران‌هایی مانند آنچه در سال ۲۰۱۰ میلادی برای یونان به اوج رسید، با تغییر ارزش پول خود مدیریت کند.

به هر حال موافقت چین با پرداخت ۲ میلیارد دلار به اسلام‌آباد نشان می‌دهد پکن می‌خواهد نخست‌وزیر جدید، عمران خان را نزدیک خود نگه دارد. زنگ خطر خیلی زود برای آمریکا به صدا درآمد و موجب شد علاوه بر هشدار به پاکستان، واشینگتن اعلام کند نظارت خواهد کرد تا وام‌های صندوق برای بازپرداخت وام‌های چینی بکارگرفته نشود. صندوق بین‌المللی پول آخرین باز ۶.۲ میلیارد دلار به پاکستان وام داده بود.

پمپئو وزیر خارجه آمریکا در نیمه ماه گذشتهِ میلادی تأکید کرد «هیچ منطقی وجود ندارد که دلارهای صندوق بین‌المللی پول که بخشی از آن دلارهای آمریکایی است، به چینی‌ها یا وامدارانِ چین داده شود». این رفتار آمریکا یک شروع بد در روابط واشینگتن با عمران خان به شمار می‌آید، به خلاف رفتار پکن.

خرید تسلیحات

این تنش‌ها در شرایطی که کمک‌های نظامی آمریکا به پاکستان قطع شده و همکاری‌های نظامی چین با پاکستان قوت می گیرد، به قول مایکل کوگِلمَن کارشناس جنوب آسیا در مرکز ویلسون، آینده روابط اسلام‌آباد و واشینگتن را در وضعیت نامطمئنی قرار داده که کاملاً به حرکت بازیگران بستگی دارد.

آمریکا که به نقل از مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلحِ استکهلم در سال ۲۰۱۰ میلادی حدود ۱ میلیارد دلار تسلیحلات به پاکستان فروخته بود، حالا فروش خود را تقریباً به صفر رسانده اما چین در تمام این سال‌ها سالانه حدود ۶۰۰ میلیون دلار از خریدهای نظامیِ پاکستان را به تسلیحات خود اختصاص داده است.

به نظر کوگلمن «یک اجماع عمیق و گسترده سیاسی» در اسلام‌آباد برای «تداوم مشارکت قدرتمند با چین» وجود دارد زیرا پاکستان به یک شریک قدرتمند نیاز دارد و گزینه‌های زیادی نیز برای این کار ندارد. شاید این بی‌ارتباط با چرخش هند به سمت آمریکا در سال‌های اخیر و پس از پیروزی نارندرا مودی نباشد.

تجارت و کوریدور تجاری

طی سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۱۷ میلادی، پاکستان به صورت ماهانه از ۱۱۹ تا ۳۰۶ میلیون دلار به چین صادرات داشته است، عمدتاً پارچه و سبزیجات و مواد اولیه. میانگین آن به روایت پایگاه تریدینگ اکونومیکس ۱۹۲ میلیون دلار بوده که سالانه از ۲ میلیارد و سیصد میلیون دلار می‌گذرد. البته این مبلغ با توجه به جمعیت دو کشور، چندان چشمگیر نیست و تازه بالغ بر ۷۰% از آن نیز کالاهای واسطه‌ای است که بعداً در تولید محصولات چینی بکار گرفته شده است. با این حال پاکستان امیدوار است تجارتش را با تکمیل پروژه کوریدور اقتصادی افزایش دهد.

پروژه کوریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) در سال ۲۰۱۵ میلادی با برآورد ۵۷ میلیارد دلار پس از دو سال رایزنی آغاز شد تا با طول ۲۷۰۰ کیلومتر کاشغر در شین‌جیانگ (غرب چین) را پس از عبور از مرز دو کشور به بندر گوادر )جنوب غرب پاکستان( متصل کند. علاوه بر ترانزیت کالا، تأمین انرژی و بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل از مهمترین مزایای پروژه برای پاکستان است. البته مسیر این کوریدور در پاکستان که مانند ستون فقراتی از شمال تا جنوب ادامه می‌یابد، هنوز تکمیل نشده و تازه مقامات محلی نیز در استان‌های مختلف با اسلام‌آباد در مورد چندوچون آن اختلافاتی دارند.

عمران خان در اولین گفتگوی تلویزیونی‌اش با مردم پس از پیروزی به این پروژه اشاره کرد و گفت «پروژه CPEC با چین که در پاکستان آغاز شده، برای ما این فرصت را ایجاد می‌کند که سرمایه‌ها را به کشورمان جذب کنیم». اما این کفایت نمی‌کند. او مسیر طولانی برای مشورت و هماهنگی با نهادهای محلی، صنایع کوچک و راضی‌کردن صاحبان زمین‌هایی دارد که در مسیر کوریدور قرار گرفته‌اند، در غیر این صورت تکمیل این پروژه به جای پیشرفت اقتصادی موجب تعمیق شکاف‌های سیاسی و اجتماعی خواهد شد.

از اینها مهمتر، ایجاد اطمینان از سوی عمران خان در زمینه منافع پاکستان پس از تکمیل کوریدور است. شرکت‌های چینی  از زمان آغاز پروژه تا کنون به روایت نشریه فارِن پالِسی ۱۹ میلیارد دلار در پاکستان سرمایه‌گذاری کرده‌اند اما آینده پروژه مهمتر است. شرایط استفاده از این کوریدور باید به گونه‌ای باشد که تولیدات حداقلیِ پاکستان را با واردات بی‌رویه به صفر نرساند و برای صادرات اسلام‌آباد به چین و از آن سو از بندر گوادر به کشورهای دیگر جایی باز کند. در غیر این صورت همه باور خواهند کند که عمران خان با نفوذ چینی‌ها بر سر کار آمد، با وام آنها مسیر تجارت کالاهای چینی را تکمیل کرد و پاکستانی‌ها را به کارگر چین تبدیل کرد.

جمع‌بندی

فواد چادری سخنگوی حزب «جنبش عدالت» پاکستان (تحریک انصاف) گفته است «ما از آمریکا می‌خواهیم که روابط دوجانبه با پاکستان را فارغ از موضوع چین ببیند». او در گفتگوی تلفنی با بلومبرگ گفت «ما هنوز تصمیم نهایی برای مراجعه به صندوق بین‌المللی پول را اتخاذ نکرده‌ایم اما امیدواریم اگر چنین کردیم، آمریکا مانع نشود».

شاید آمریکا شرکت جنرال الکتریک را به خاطر طراحی و مونتاژ توربین‌هایی که توسط شرکت‌های چینی در سه نیروگاه پاکستان نصب می‌شود، تحت فشار قرار ندهد، اما انتظار سخنگوی حزب حاکم پاکستان دور از واقعیت است، به ویژه با اوج‌گیری جنگ تجاری میان واشینگتن و پکن از یک سو، اعلام چین در کنار روسیه به عنوان مهمترین تهدید امنیتی علیه واشینگتن توسط وزیر دفاع آمریکا از سوی دیگر و از این دو مهمتر، احساس خطر کاخ سفید از همکاری هسته‌ای میان پکن و اسلام‌آباد.

در شرایطی که جهان به سمت وضعیت جدید قطبی حرکت می‌کند، کشورهایی که دچار ضعف اقتصادی و سیاسی بوده و از موقعیت ژئوپولتیک ویژه‌ای نیز برخوردار نیستند، یا باید تحت حمایت یک بلوک قرار بگیرند یا عملاً به لوازم سیاست «نه شرقی، نه غربی» پایبند بمانند. باید دید نخست‌وزیر جدید و تیم حاکم بر پاکستان می‌توانند منافعی که تاکنون از تعامل اقتصادی با چین به دست آورده‌اند، همراستا با یک راهبرد مناسب به حداکثر برسانند یا خیر.

اگر عمران خان موفق شود  پروژه کوریدور اقتصادی را تا بندر گوادر تکمیل کند، یک رقیب جدی برای تجارت ایران در شرایط غفلت مسئولان کشورمان شکل می‌گیرد. تهران که قصد دارد بندر چابهار را به عنوان دروازه ترانزیت کالا با همکاری هندی‌ها راه بیاندازد، باید در یک رقابت سالم با همسایه شرقی سهم خود را از تزانزیت کالا به حداکثر رسانده، امکان صادرات کالاهای ایرانی را بیش از پیش تسهیل نماید. از آن مهمتر، تقویت روابط راهبردی با قدرت‌ جدید آسیایی، چین است که فعلاً ایران در آن کشور سفیر هم ندارد.

منابع

https://www.forbes.com/sites/salvatorebabones/2018/05/24/china-is-sitting-on-3-trillion-in-currency-reserves-but-is-that-enough/#e2dbb8b5fce8

https://www.weforum.org/agenda/2018/07/opportunities-and-risks-the-china-pakistan-economic-corridor

https://tribune.com.pk/story/1658200/2-pakistan-china-trade-surges-cpec-fta

https://foreignpolicy.com/2018/08/16/pakistans-economic-turmoil-threatens-chinas-ambitions-cpec

https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/PAK/Year/2015/TradeFlow/Export/Partner/CHN/Product/All-Groups

https://tradingeconomics.com/china/imports-from-pakistan

https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-08-01/china-s-2-billion-pakistan-loan-shows-desire-to-keep-khan-close

https://www.mashreghnews.ir/news/853147

https://www.mashreghnews.ir/news/874993