سرویس جهان مشرق - اواخر ماه فوریه و اوایل ماه مارس سال ۲۰۱۸ میلادی، برف و بوران در بخش‌هایی از اروپا و به خصوص بریتانیا، مشکلات بی‌شماری را برای مردم به وجود آورد. بارش سنگین برف و سرمای شدید که برخی از آمارهای آن در تاریخ انگلیس بی‌سابقه بوده است، موجب شد تا سازمان هواشناسی این کشور تنها طی ۲۴ ساعت، دو بار هشدار قرمز وخامت اوضاع جوی در بریتانیا صادر کند. این هشدار که طی هفت سال اخیر تنها سه بار صادر شده به معنای «احتمال وقوع آسیب‌های گسترده، اختلال در رفت و آمد و قطعی برق، و خطرهای جانی» است[۱].

کارشناسان معتقدند این وضعیت وخیم جوی، نتیجه ورود یک سامانه هوای سرد از سوی منطقه سیبری در روسیه (که لقب «وحشیِ شرقی[۲]» را به آن داده‌اند) و برخورد آن با «توفان اِما[۳]» بوده است[۴]. این در حالی است که بلافاصله بعد از وحشی شرقی، سامانه بارشی ضعیف‌تری[۵] از سوی غرب، انگلیس را فراگرفت که این‌بار نام آن را «موذیِ غربی[۶]» گذاشتند.

تصادفات جاده‌ای، گرفتاری خودروها و سرگردانی مسافران

با توجه به ناتوانی پلیس و بیمارستان‌های انگلیس در مقابله با وضعیت ایجادشده، نیروهای نظامی این کشور وادار شده‌اند تا برای رفع مشکلات ترافیکی، انتقال مصدومین در سطح کشور و موارد دیگری از این دست، در قالب عملیات‌های متعدد امداد و نجات، وارد عمل شوند[۷]. انسداد جاده‌ها در انگلیس موجب شد تا در برخی موارد، خودروها دست‌کم ۱۲ ساعت در ترافیک گرفتار شوند[۸]. در این میان، برخی از رانندگان تصمیم گرفتند خودروهای خود را رها کنند و پیاده به خانه برگردند.

از سوی دیگر، ساکنان مناطق درگیر ترافیک، تلاش کردند تا با برپایی «ایستگاه‌های نوشیدنی داغ» و فراهم کردن نیازهای گرفتارشدگان (از جمله شیر خشک و پوشک برای نوزادان) به کمک بیایند[۹]. برخی از نهادهای امدادرسانی و بیمارستانی انگلیس نیز از دارندگان خودروهای چهارچرخ خواسته‌اند تا در جابه‌جایی مددکاران و آسیب‌دیدگان به کمک آن‌ها بیایند.

سرمای کم‌سابقه هوا در اروپا که طی همین چند روز، موجب کشته شدن دست‌کم ۵۰ نفر در این قاره (از جمله تعداد زیادی بی‌خانمان در لهستان) شد[۱۰]، در انگلیس بخش زیادی از سفرهای جاده‌ای، ریلی و هوایی[۱۱] را مختل کرد تا جایی که بریتیش‌ایرویز در برخی نقاط حدود ۲۰۰ پرواز (یک‌چهارم از پروازهای خود) را لغو نمود[۱۲]. در نتیجه ایجاد اختلال در سفرهای درون‌شهری و برون‌شهری، ده‌ها هزار مسافر در بریتانیا سرگردان شدند. البته در میان اخبار گرفتاری مسافران و سرنشینان خودروهای شخصی، خبر تولد نوزادی ۴/۸ کیلوگرمی به نام «سییِنا وارینگ» در ترافیک مسیر انتقال مادرش به بیمارستان نیز در نوع خود جالب توجه بود.

افزایش چشم‌گیر تصادفات رانندگی، یکی دیگر از پیامدهای برف و بوران در انگلیس بود. مطابق برخی گزارش‌های موجود، تنها طی ۳ روز از بحران اخیر در انگلیس، قریب به ۸۰۰۰ تصادف رانندگی منجر به وارد شدن چیزی حدود ۱۰ میلیون پوند (بیش از ۱۳/۸ میلیون دلار) خسارت به صاحبان خودرو در این کشور شده است. علاوه بر خسارت‌های مالی، کشته شدن دختربچه‌ای ۷ ساله در نتیجه برخورد یک خودرو با یک خانه مسکونی نیز یکی از خبرهای دل‌خراش این روزها در انگلیس بود. روی هم رفته مرگ دست‌کم ۱۶ نفر طی چند روز اخیر در انگلیس به شکل مستقیم یا غیرمسقیم بر اثر بارندگی و سرمای هوا تا کنون تأیید شده است.

تأثیر سامانه‌های وحشی و موذی بر اقتصاد انگلیس

اولین روزهای ماه مارس (که اولین ماه از فصل بهار محسوب می‌شود) در حالی رکورد سردترین روزهای بهاری در انگلیس را شکستند که تنها جاده‌ها در این کشور نبودند که با هجوم برف و سرما شاهد اختلال در زندگی عادی شهروندان بودند. گزارش‌ها هم‌چنین حاکی از تعطیلی هزاران مدرسه در سراسر بریتانیا و قطعی طولانی‌مدت برق در نقاط مختلفی از این کشور است. حوزه‌های متعدد دیگری هم در انگلیس طی روزهای بدی آب و هوا تحت تأثیر قرار گرفتند[۱۳] که از جمله آن‌ها می‌توان به صنعت توریسم و هتل‌داری، رستوران‌داری و صادرات و واردات اشاره کرد.

آمارها نشان می‌دهد که در ابعاد بزرگ‌تر، اقتصاد انگلیس تحت تأثیر وحشی شرقی، توفان اِما و تا اندازه‌ای موذی غربی قرار گرفته است. گفته می‌شود اختلالات توصیف‌شده در بالا و مشکلات دیگری که سرما و بارندگی طی آخرین روزهای زمستان و اولین روزهای بهار در انگلیس ایجاد کرد، ممکن است به ازای هر روز، حدود ۱ میلیارد پوند (بیش از ۱/۳۸ میلیارد دلار) به اقتصاد این کشور آسیب بزند و حتی تولید ناخالص ملی بریتانیا را طی سه ماه ابتدای سال جدید میلادی تا یک‌دوم کاهش بدهد[۱۴].

«هاوارد آرچر» کارشناس حوزه اقتصادی می‌گوید: «شرایط وخیم آب و هوا ممکن است رشد تولید ناخالص ملی را ۰/۱ درصد در سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۸ کاهش بدهد و این رقم در صورتی که این شرایط ادامه پیدا کند می‌تواند به ۰/۲ درصد نیز برسد.» این در حالی است که رشد پیش‌بینی‌شده تولید ناخالص ملی برای انگلیس در سه‌ماهه ابتدایی سال ۲۰۱۸ معادل ۰/۴ درصد بوده است.

بحران گازی در نتیجه سوءمدیریت منابع تأمین گاز

علاوه بر قطعی آب و برق، هشدارهای نگران‌کننده‌ای نیز از سوی «شبکه ملی» (سازمان توزیع برق و گاز در بریتانیا) صادر شد که از احتمال کم‌بود ذخایر و واردات گاز انگلیس برای تأمین تقاضا در روزهای سرد ابتدای بهار در این کشور خبر می‌داد[۱۵]. به‌رغم آن‌که شرکت گازپروم روسیه، یکی از تأمین‌کنندگان عمده گاز اروپا، ثبت رکورد جدیدی در صادرات گاز به این قاره را طی روزهای سرد ماه‌های فوریه و مارس اعلام کرد، اما شبکه ملی بریتانیا باز هم هشدار داد که از صنایع، نیروگاه‌های مبتنی بر گاز و سازمان‌های بزرگ درخواست خواهد کرد تا مصرف گاز را کاهش بدهند تا به این ترتیب قطع گاز مشترکان خانگی تنها به عنوان آخرین گزینه مورد استفاده قرار بگیرد[۱۶].

البته باید توجه داشت که این «درخواست» با توصیه‌های مبتنی بر صرفه‌جویی تفاوت زیادی داشته است. چنان‌که کارشناسان توضیح می‌دهند، شبکه توزیع گاز بریتانیا در ازای کاهش مصرف گاز توسط شرکت‌ها به آن‌ها غرامت‌های سنگینی پرداخت می‌کند که سپس روی قبض‌های گاز شهروندان اِعمال خواهند شد. نگرانی‌ها درباره افزایش قیمت گاز در بازار و ثبت رکوردی بی‌سابقه در ۱۲ سال گذشته، در حالی است که کارشناسان حوزه انرژی از سال‌ها قبل هشدار داده بودند که سیاست‌های مدیریت منابع انرژی در بریتانیا، زنجیره تأمین و عرضه را در معرض خطر ناتوانی در برآوردن تقاضا، یا دست‌کم افزایش شدید قیمت برای مصرف‌کنندگان، در موارد افزایش ناگهانی تقاضا مانند سرمای شدید طی روزهای گذشته قرار داده است.

بریتانیا تا سال ۲۰۰۴ از نظر تأمین گاز مورد نیازش، خودکفا بود، اما کاهش تولید داخلی گاز موجب شد تا این کشور در حال حاضر نیازمند وارد کردن ۶۰ درصد از گاز موردنیاز خود باشد؛ رقمی که شبکه ملی توزیع برق و گاز این گزارش پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۴۰ به ۹۳ درصد برسد[۱۷]. طبق گزارش‌های موجود، قیمت عمده گاز پس از هشدارهای صادرشده و نگرانی از کم‌بود و قطعی گاز، تا ۱۰۸ درصد، یعنی بیش از دو برابر، افزایش پیدا کرد[۱۸]. در همین حال، «کلِر پری» وزیر انرژی بریتانیا در اقدامی با هدف کاهش نگرانی‌ها درباره تأمین گاز، هشدار شبکه ملی را نادیده گرفت و به مردم گفت: «اتفاقاً مانند حالت عادی، استفاده از بخاری‌های گازی را ادامه بدهید و غذا بپزید.»

قفسه‌های خالی، بی‌خانمان‌ها و خیابان‌های پر از چاله

پیامدهای مخرب برف و سرما در انگلیس[۱۹]، به شکل‌های عجیب‌تری نیز نمود پیدا کرد. به عنوان نمونه، ترکیب دو پدیده «خرید از روی استیصال» و «گرفتار شدن ماشین‌های حمل بار» موجب شد تا صحنه‌های عجیبی از «فروشگاه‌های بزرگ خالی از جنس» در بریتانیا رقم بخورد[۲۰]. بسیاری از خریداران وقتی به فروشگاه‌های مختلف مراجعه کردند تا نیازهای اولیه خود نظیر نان را تأمین کنند، با قفسه‌هایی مواجه شدند که کاملاً خالی بودند. مردم از ترس این‌که بارش برف، آن‌ها را در خانه‌هایشان زندانی کند، مقادیر زیادی نان و سایر اقلام مورد نیاز خود را پیشاپیش خریده بودند و از سوی دیگر، ماشین‌های حمل باری که قرار بود انبارهای فروشگاه‌ها را دوباره پُر کنند، در جاده‌های پوشیده از برف و یخ گرفتار شده بودند.

صحنه‌های دردناک‌تری نیز این روزها در بریتانیا در حال رقم خوردن است؛ صحنه‌هایی که نشان می‌دهد بی‌خانمان‌ها در این کشور روزهای سخت برف و سرما را چگونه سر می‌کنند. آمار نیز حاکی از آن است که مردم با ارسال بیش از ۳۶۰۰ پیام فقط به برنامه «استریت‌لینک» (که راه ارتباطی شرکت‌های خدماتی با بی‌خانمان‌ها در بریتانیاست) تنها طی ۲۴ ساعت، رکورد جدیدی را در این خصوص ثبت کردند. البته خبر خوش، این‌که در همین روزها دست‌کم ۵۰۰ تخت‌خواب در پناهگاه‌ها، مهمان‌خانه‌ها و کلیساهای مختلف برای بی‌خانمان‌ها در نظر گرفته شد.

یکی دیگر از پیامدهایی که اگرچه دور از ذهن است، اما به عنوان بحرانی جدی در بریتانیا مطرح است، پیامدهای بارش و سرما بر آسفالت خیابان‌ها در این کشور است[۲۱]. «راک» (مخفف «باشگاه خودرویی سلطنتی»، شرکت بزرگ ارائه‌دهنده خدمات امداد و بیمه خودرویی مستقر در بریتانیا) در همین خصوص هشدار داده که میراث وحشی شرقی برای بریتانیا، خیابان‌هایی پر از چاله و دست‌انداز خواهد بود. آمار این شرکت نشان می‌دهد که ارقام مربوط به چاله‌های خیابانی در انگلیس پس از روزهای سرد اخیر، دو برابر شده‌اند.

«سایمون ویلیامز» سخن‌گوی راک می‌گوید: «اگرچه برف، پیامدهای کوتاه‌مدت و جدی در زمینه اختلال در ایاب‌وذهاب ایجاد کرد، متأسفانه رانندگان باید تا ماه‌ها و احتمالاً سال‌ها، پیامدهای [بلندمدت] این بارش‌ها را تحمل کنند.» وی با اشاره به این‌که جاده‌های انگلیس پیشاپیش در وضعیت وخیمی بودند و بارش برف، این وضعیت را باز هم بدتر کرده است، توضیح می‌دهد: «ما از این می‌ترسیم که امسال بهار، تعداد چاله‌هایی که باز می‌شوند، تقریباً برابر با گل‌های نرگسی باشد که می‌شکفند.» علاوه بر بودجه حدوداً ۶ میلیارد پوندی (بیش از ۸/۳ میلیارد دلاری) برای تعمیر بزرگ‌راه‌ها، مقامات محلی این‌بار با اعطای ۲۹۶ میلیون پوند (بیش از ۴۱۰ میلیون دلار) بودجه فقط برای تعمیر چاله‌های خیابانی، رکورد جدیدی را ثبت کرده‌اند. آمارهای موجود نشان می‌دهد شوراهای محلی در حال حاضر هر ۱۹ ثانیه، یک چاله را در بریتانیا پر می‌کنند.

بحرانی که پیش‌بینی‌شده بود

بعد از بررسی آمارهای بالا و واقعیت‌های دیگر درباره همه مشکلاتی که مردم بریتانیا طی روزهای گذشته بر اثر بارش شدید برف و سرمای طاقت‌فرسای هوا با آن مواجه شدند، یک سؤال مهم باقی می‌ماند: آیا پدیده‌های جوی اخیر در تاریخ بریتانیا بی‌سابقه یا دست‌کم غافلگیرکننده بودند؟ شواهد موجود نشان می‌دهد نه تنها زمستان سال ۲۰۱۸ سردترین زمستان بریتانیا نبوده، بلکه توفان اِما نیز (که آن را عامل اصلی بارش برف‌های اخیر می‌دانند) صرفاً یک حلقه از زنجیره توفان‌هایی است که از اواسط سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی ابتدا با توفان «آیلین» به رسمیت شناخته شدند و تا کنون در قالب «سه فصل» و ۱۷ توفان مجزا تعریف شده‌اند.

اگرچه برخی گزارش‌ها حداقل دما در روزهای سرد گذشته را منفی ۱۵ درجه سانتی‌گراد ثبت کرده‌اند، اما حتی همین عدد هم سردترین زمستان بریتانیا را توصیف نمی‌کند؛ اتفاقاً زمستان ۲۰۱۸-۲۰۱۷ در مقایسه با رکوردهای ثبت‌شده دیگر در این کشور، در واقع یکی از زمستان‌های معتدل به شمار می‌رود[۲۲]. بسته به داده‌ها و معیارهای اندازه‌گیری، می‌توان به زمستان‌های بسیار سردتری در تاریخ انگلیس نیز اشاره کرد. به عنوان نمونه، اگر صرفاً میانگین دمای ماه دسامبر را در نظر بگیریم، دسامبر سال ۲۰۱۰ با منفی ۰/۷ درجه سانتی‌گراد (در میان ارقام ثبت‌شده توسط سازمان هواشناسی بریتانیا از سال ۱۹۱۰) سردترین دسامبر بریتانیا بوده است. البته برخی آمارهای قدیمی‌تر نیز دسامبر سال ۱۸۹۰ را با منفی ۰/۸ درجه سانتی‌گراد اندکی از سال ۲۰۱۰، سردتر دانسته‌اند.

از سوی دیگر، اگر میانگین دمای سه ماه زمستان، یعنی دسامبر، ژانویه و فوریه را محاسبه کنیم، خواهیم دید که دسامبر ۱۹۶۳-۱۹۶۲ زمانی که ۶۷ روز پشت سر هم برف بارید، دمای هوا در بخش‌هایی از شمال اسکاتلند، به منفی ۱۹/۴ درجه سانتی‌گراد نیز رسید. به علاوه، حتی زمستان آن سال هم سردترین زمستان ثبت‌شده در این کشور نبود. آمارهای دیگر نشان می‌دهد سردترین زمستان‌ها در بریتانیا متعلق به سال ۱۶۸۴-۱۶۸۳ و سپس با فاصله‌ای اندک، سال ۱۷۴۰-۱۷۳۹ بوده‌اند. این یعنی، حتی زمستان ۱۹۶۳-۱۹۶۲ نیز سومین زمستان سرد بریتانیا محسوب می‌شود. و بالأخره پایین‌ترین دمای ثبت‌شده در بریتانیا با منفی ۲۷/۲ درجه سانتی‌گراد متعلق به اسکاتلند است.

جالب است بدانید مرگ‌بارترین حادثه برف و بوران در تاریخ دنیا، در ماه فوریه سال ۱۹۷۲ میلادی (بهمن ۱۳۵۰) و به نام کشور خودمان ثبت شده است[۲۳]. این بوران که از ۱۴ تا ۲۰ بهمن ۱۳۵۰ ادامه داشت، موجب کشته شدن حدود ۴۰۰۰ نفر و مدفون شدن قریب به ۲۰۰ روستا به طور کامل در زیر برف شد. در این سال ارتفاع برف تا ۳ متر هم رسید.

البته هیچ‌یک از این آمارها به این معنا نیست که زمستان ۲۰۱۸-۲۰۱۷ در انگلیس ویژگی‌های منحصربه‌فردی نداشت و یا زمستان سختی نبود، اما شواهد دیگر، از جمله تعیین سیستمی برای نام‌گذاری توفان‌های فرااستوایی در اروپا[۲۴] و استفاده از این سیستم برای نام‌گذاری ۱۷ توفان طی تنها شش ماه، باز هم اثبات می‌کند که دست‌کم توفان اِما کاملاً قابل‌پیش‌بینی بوده[۲۵] و تمهیدات لازم برای به حداقل رساندن پیامدهای آن باید اتخاذ می‌شده است. با این وجود، به نظر می‌رسد انگلیسی‌ها کلاً با زمستان، هوای سرد و به خصوص برف، مشکل دارند. چنان‌که پایگاه اینترنتی روزنامه «میرر» انگلیس می‌نویسد: «ما بریتانیایی‌ها عاشق این هستیم که درباره هوا غُر بزنیم. وقتی هوای «نامساعد»، مثلاً چند دانه برف، به ما روی می‌آورد، کشور دچار استیصال می‌شود و سیستم حمل‌ونقل عمومی تعطیل[۲۶].»