به گزارش مشرق، در هر دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری (به‌ویژه در چند دوره اخیر) صدها نفر برای نشستن بر این مسند ثبت‌نام می‌کنند. سال 1392 = 686 نفر، سال 1388 = 478 نفر، سال 84 = 1015 نفر، سال 80 = 753 نفر و سال 76 = 238 نفر برای رئیس‌جمهور شدن ثبت‌نام کردند.
مهمترین سؤال این است که از این 3170 نفر که طی پنج دوره گذشته در انتخابات ثبت‌نام کرده‌اند، چند نفر واجد شرایط بوده‌اند و به عبارت بهتر چه کسانی واجد شرایط ریاست‌جمهوری هستند؟
براساس آمار در چند انتخابات فوق‌الاشاره بیش از 84 نفر تحصیلات ابتدایی داشته‌اند و 202 نفر دارای مدرک سیکل و 1169 نفر دیپلمه بوده‌اند. آیا می‌توان سکان فرهنگ کشور را به فردی با این سطح از سواد سپرد؟ آیا فردی با تحصیلات سیکل می‌تواند رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد؟
همین آمار نشان می‌دهد که بیش از 700 نفر از ثبت‌نام‌کنندگان در پنج انتخابات اخیر کمتر از 30 سال سن داشته‌اند و حتی برخی داوطلبان با 19 سال سن مدعی ریاست‌جمهوری شده‌اند. آیا می‌توان افرادی که کمترین تجربه مدیریتی را در دوران کوتاه عمر خود نداشته‌اند، در معرض رأی مردم قرار داد.
سوابق شغلی ثبت‌نام‌کنندگان در چند دوره اخیر نیز حکایت‌های جالبی دارد که به برخی از نمونه‌های آن اشاره می‌کنیم:
بنا – جوشکار – خیاط – آهنگر – خواربارفروش – دامدار – مسافرکش – راننده کامیون - نانوا – راننده آمبولانس – اگزوزسازی – الکتریکی – آبکاری – آجرپزی – ترشی فروشی – باغدار – سیم‌پیچی – پیتزافروشی – تابلو نویسی - بنگاهی و ...
آنچه در سطور بالا بیان شد، از بدیهیات است و چندان مورد مناقشه نیست که این افراد شایسته ریاست‌جمهوری نیستند، اما آیا در مورد کسانی که گمان می‌رود در تراز داوطلبی برای ریاست دستگاه اجرایی در نظام مقدس جمهوری اسلامی هستند ولی در واقع فاقد صلاحیت‌های لازم هستند، چگونه می‌توان استدلال نمود؟ شاید بهترین، منطقی‌ترین و رساترین پاسخ به این سؤال تبیین ملاک‌های قانونی برای داوطلبان ریاست‌جمهوری است و جامعترین قانون برای استناد در این زمینه همانا قانون اساسی است. مروری بر این شرایط و تبیین آن ما را با حساسیت نقش ارکان انتخابات (داوطلبان– مجریان– ناظرین و به‌ویژه رأی‌دهندگان به عنوان اصلی‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین رکن در هر انتخابات) آشنا می‌سازد و البته همه این ارکان نسبت به مسئولیت خطیر و نوع اقدامات خود در پیشگاه الهی مسئول هستند، چراکه سرنوشت نظام مقدس جمهوری اسلامی و ثمره خون هزاران شهید و چشم امید مسلمانان و آزادی‌خواهان عالم براساس نحوه عملکرد این چهار رکن برای چهار سال (و چه بسا آثار آن برای سالیان متمادی) رقم می‌خورد. با این مقدمه به بررسی شرایط داوطلبان انتخابات در قانون اساسی می‌پردازیم.
اهمیت جایگاه رئیس‌جمهور در شیوه حکومتی نظام جمهوری اسلامی ایران
اگرچه نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر ولایت‌فقیه است و در اصل پنجم قانون اساسی اذعان می‌دارد که در زمان غیبت حضرت ولی‌عصر(عج) ولایت امر و امامت امت بر عهده ولایت‌فقیه گذاشته شده، اما جایگاه رئیس‌جمهور و اختیارات او در قانون اساسی بسیار قابل توجه است که در اینجا برای مشخص نمودن اهمیت نقش رئیس‌جمهور در جمهوری اسلامی به برخی از اختیارات و شئون آن می‌پردازیم:
1- براساس اصل 113 قانون اساسی رئیس‌جمهور پس از مقام معظم رهبری، عالیترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه‌مجریه را جز در امور مربوط به رهبری برعهده دارد.
2-امضای عهدنامه‌ها و قراردادها با سایر دولت‌ها و پیمان‌نامه‌های بین‌الملی براساس اصل 125 پس از تصویب مجلس بر عهده رئیس‌جمهور است.
3- براساس اصل 126 قانون اساسی مسئولیت برنامه، بودجه، امور اداری و استخدامی مستقیماً با رئیس‌جمهور است.
4- اصول 123 و و 128 و 133 و 136 و ... ابلاغ مصوبات مجلس، انتخابات وزرا، سفرا و معاونین و رؤسای سازمان‌ها و ... بر عهده رئیس‌جمهور است.
5 – ریاست شورای عالی امنیت ملی ، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی اقتصاد، شورای عالی فضای مجازی و ... با رئیس‌جمهور است.
بنا براین، می‌توان مدعی شد که رئیس‌جمهور در کشور ما از اختیارات و جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و لذا تطبیق معیارها و شرایط بر داوطلبین و تأیید صلاحیت دقیق آنها از اهمیت زیادی برخوردار است، همانطور که مسئولیت رأی‌دهنگان بسیار مهم خواهد بود.
شرایط رئیس‌جمهور در قانون اساسی
حال با تبیین اختیارات رئیس‌جمهور که به اختصار به برخی موارد آن اشاره شد، ضرورت پرداختن به شرایط آن به‌ویژه آنچه در قانون اساسی آمده است، محسوس‌تر می‌شود. باید از احزاب و گروه‌هایی که این روزها به دنبال تعیین و معرفی نامزد اصلی و حتی زاپاس برای انتخابات ریاست‌جمهوری هستند، پرسید آیا در جلسات شورای مرکزی خود تاکنون به مرور جدی و عمیق شرایط سخت رئیس‌جمهور پرداخته‌اید تا بعد مشغول تعیین مصداق آن شوید. آیا رسانه‌ها آحاد مردم را در آستانه انتخابات با این شروط آشنا کرده‌اند تا در هنگام رأی دادن در انتخاب خود آن را لحاظ نمایند و آیا در نهاد نظارتی ابعاد این شرایط (که در سیاست‌های کلی انتخابات نیز مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفت) شرح و بسط داده شده است؟
در اصل 115 قانون اساسی شرایط رئیس‌جمهور ذکر شده، اما در اصل 121 نیز که شامل سوگندنامه رئیس‌جمهور است نیز می‌توان برخی از شرایط و تعهدات رئیس‌جمهور را احصا نمود و لذا در این مقال به هر دو اصل می‌پردازیم.
اصل 115: رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند، انتخاب گردد: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حُسن سابقه و امانت و تقوا، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
اصل 121 : رئیس‌جمهور به ترتیب زیر سوگند یاد می‌کند: بسمالله‌الرحمن‌الرحیم. من به عنوان رئیس‌جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند متعال سوگند یاد می‌کنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و استعداد و صلاحیت خویش را در ایفای مسئولیت‌هایی که بر عهده گرفته‌ام بکار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور و ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هرگونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است، حمایت کنم و در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام قدرتی را که ملت به عنوان امانتی مقدس به من سپرده است، همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.
با توجه به این دو اصل قانون اساسی، فردی می‌تواند داوطلب ریاست‌جمهوری باشد که دارای شرایط زیر باشد:
1- از افراد شناخته شده سیاسی
2- مذهبی بودن
3- ایرانی‌الاصل و دارای تابعیت ایرانی
4- مدیر و مدبر در حد اداره امور یک کشور و ارتباط با سایر کشورها
5- داشتن حُسن سابقه (علاوه بر نداشتن سوء‌سابقه)
6- امین و امانتدار بودن
7- دارای عنصر تقوا
8- مؤمن و معتقد به جمهوری اسلامی
9- مؤمن و معتقد به مذهب رسمی کشور(تشیع)
10-پاسدار نظام و مذهب و قانون اساسی
12- وقف خدمت به مردم
13- مروج دین و اخلاق
14- پشتیبان حق
15- عدالت‌محور
16- خودکامه نبودن
17- حامی آزادی مردم در چارچوب قانون
18- استقلال سیاسی و اقتصادی
19- فداکار
با شرایط بسیار مناسبی که خبرگان ملت در هنگام تصویب قانون اساسی برای رئیس‌جمهور تعیین کرده‌اند، می‌توان با قاطعیت ادعا کرد که:
- اولاً در صورت تحقق این شرایط در داوطلبان هر گزینه‌ای را که ملت برگزینند، سرنوشت انقلاب اسلامی و آرمان‌های بنیانگذار آن حضرت امام رضوان‌الله علیه مصون از هرگونه انحراف اساسی خواهد بود.
- ثانیاً تحقق مدینه فاضله یا جامعه مدنی اسلامی مبتنی بر استقلال، آزادی و نظام اسلامی در سایه ولایت مطلقه تحقق یافتنی خواهد شد.
- ثالثاً منازعات انتخاباتی و نقشه‌های دشمنان در ایجاد چالش در انتخابات (مشابه آنچه در سال 88 رخ داد) به وقوع نخواهد پیوست. چرا که اگر داوطلبین تأیید صلاحیت شده براساس قانون اساسی متصف به عنصر تقوا باشند، هیچگاه برای تصاحب قدرت اینگونه ارکان یک نظام اسلامی را به خطر نمی‌اندازند و پا روی مقدساتی مانند عاشورا و ... نمی‌گذارند.
- رابعاً با توجه به وجود عناصری مانند عدالت‌محوری، تقوا، وقف خدمت به مردم بودن و... حمایت آحاد مردم از نظام قوی‌تر شده و استحکام آن بیشتر خواهد بود.
اما سؤال اینجاست که تا چه حد به تحقق این شرایط در داوطلبین به‌ویژه در مرحله رسیدگی به صلاحیت‌ها توجه می‌شود؟ آیا ملاحظات و برخی ملاحظات اجازه می‌دهد تا بدون هیچ نگرانی و دغدغه‌ای شرایط مندرج در قانون را در داوطلبین احراز کرد؟ و آیا اساساً اگر بنا بر وجود این شرایط نوزدهگانه در داوطلب باشد چه تعداد افراد خود را واجد همه این شرایط می‌بینند و در این صورت آیا بیش از 600 داوطلب (مانند سال 1392) ثبت‌نام خواهند کرد؟
بهترین تعبیر در این زمینه را در تاریخ 11/12/95 حضرت آیت‌الله جنتی دبیر محترم شورای نگهبان اینگونه بیان فرمودند:"در واقع 12 عضو شورای نگهبان با اعلام صلاحیت یک داوطلب شهادت می‌دهند که او مؤمن، با تقوی، امین، مدیر و مدبر است"
بهتر است با تبیین برخی از شرایط قانون اساسی، درجه حساسیت را هم برای خودمان (به عنوان رأی‌دهندگان) و هم برای اعضای محترم و معزز در شورای نگهبان (به عنوان معتمدین ملت که از نظر شرعی و قانونی گواهی بر تحقق شرایط در داوطلبان می‌دهند) بیشتر یادآوری کنیم و برای شروع به یکی از مهمترین شرایط نوزدهگانه (یعنی متقی بودن) می‌پردازیم. البته بدیهی است تقوا مراتب مختلفی دارد که برای سکاندار قوه‌مجریه در یک نظام اسلامی باید مراتب بالا و اتم تقوا را مطالبه نمود.
تقوی چیست؟ متقی کیست؟
تقوی که از واژه وقایه (به معنای خودنگهداری) گرفته شده است به معنای نگهداشتن خود از هر شر و بدی است اما این پرهیز از بدی‌ها گاه هنگام مواجهه با آنها و گاه مراتب بالاتر یعنی قبل از بروز بدی‌ها رخ می‌دهد و به عبارت دیگر یک مرتبه تقوا خودنگهداری از شر و مرتبه بالاتر آن پیشگیری از شر است. از همین تعریف مختصر می‌توان نتیجه گرفت که متقی کسی است که اهل هیچ شر و بدی نباشد و مهمترین بدی‌ها که گناهان است در فرد با تقوا نبایستی دیده شود.
صفات متقین در قرآن
در سوره آل عمران(آیات 134 و 135) و سوره بقره (آیات 3 تا 5) و زخرف (آیات 68 و 65) صفات متقین را برشمرده است که فهرستی از این صفات به اختصار آورده می شود:
1- انفاق چه در شرایط خوب اقتصادی و چه در شرایط سخت(دل به دنیا نبستن)(ینفقون فی السراء و الضراء)
2- فرو خوردن خشم (عصبانی نشدن)(والکاظمین الغیظ)
3- گذشت و بخشش (کینه ای نبودن)(والکاظمین الغیض)
5- نیکو کار بودن(محسنین)
6- یاد خدا بلافاصله بعد از خطا(والذین اذا فعلو فاحشة او ظلموا انفسهم ذکروالله)
7- استغفار(فاستغفروا لذنوبهم)
8- نداشتن لجاجت (اصرار بر خطا بعد از آگاه شدن ندارند)(ولم یصروا علی ما فعلوا و هم یعلمون)
9- ایمان به غیب (رمز تسلیم نشدن در برابر قدرتهای پوشالی)(الذین یؤمنون بالغیب)
10- برپا داشتن نماز(ویقیمون الصلوة)
11- ایمان به وحی بر پیامبر خاتم و انبیاء الهی(والذین یؤمنون بما انزل الیک و ما انزل من قبلک)
12- یقین به معاد(یقینی که مراتب بالاتری از ایمان است)
حال باید دید این شرایط دوازده گانه قرآنی برای متقین در کدامیک از داوطلبین وجود دارد تا او را حائز یکی از شرایط ریاست جمهوری دانست . آیا کسانی که نمی توانند خشم خود را حتی در انظار عمومی پنهان نماید ، سزاوار نشستن بر کرسی مقام اول اجرایی کشور اسلامی هستند؟ آیا کسانی که علی رغم شکست تئوریهایشان هنوز بر آن اصرار دارند ، ویژگی هشتم(لم یصروا علی مافعلوا) را دارند؟ آیا کسانی که در آزمونهای بعد از انقلاب به ویژه در فتنه های 78 و 88 خطای بزرگ داشتند و هنوز اصرار بر آن گناه نابخشودنی دارند ، به شرط هفتم (توبه و استغفار)عمل کرده اند. آیا کسانی که از قدرتهای پوشالی دنیا می ترسند ، ایمان به غیب دارند ؟(شرط نهم)
صفات متقین در کلام بی نظیر مولای متقیان
جامعترین روایت در زمینه صفات و ویژگی های متقین در بیان امیرالمؤمنین و مولی المتقین حضرت علی بن ابی طالب (خطبه 193) آمده است . حضرت در این خطبه حداقل چهل صفت را برای متقین بر می شمرندو با توجه به اینکه تقوا از شرایط رئیس جمهور است، می‌توان گفت که بایستی در رئیس جمهور ایران اسلامی که مذهب رسمی آن تشیع است ، صفات مطروحه از سوی امام اول شیعیان تحقق داشته باشد:
1- به نیکویی سخن گفتن
2- میانه روی در لباس (دوری از تجملات)
3- رفتارمتواضعانه(اهل کبر و غرور نیستند)
4- چشم پوشی از محرمات الهی(اهل گناه نبودن)
5-صرفاً مطالب سودمند را شنیدن
6- در هنگام گرفتاری همانگونه اند که در هنگام راحتی (تسلط بر نفس در هر شرایطی)
7- شوق دیدار خداوند متعال(آمادگی برای لقاء الله)
8- خدا در جانشان بزرگ جلوه می نماید و غیر خدا در چشمشان کوچک است(خودباخته در قبال دشمن نبودن)
9- داشتن مرتبه بالای یقیین به گونه ای که گویا بهشت را نه تنها می بینند بلکه خود را در آن متنعم می پندارند و آتش دوزخ را به عیان مشاهده می کنند و گویا در آن معذب هستند
10- غم آنها در قلبشان پنهان است(حزن اندوه خود را برای جامعه بروز نمی دهند)
11- اهل تقوی شری برای مردم ندارند (نگرانی ، اختلاف ، جنجال و ..برای مردم ایجاد نمی کنند)
12- بدنهای نحیف و لاغری دارند(تن پرور نیستند)
13- نیازهای اندکی دارند(کم هزینه اند)
14- روح پاک و عفیفی دارند(پاکدامن چه از نظر بطن و چه از نظر فرج)
15- اهل استقامت هستند(تحقق اقتصاد مقاومتی به این اوصاف نیاز دارد)
16- اسیر دنیا نمی شوند(دنیا به آنها روی می آورد اما آنها خود را از چنگ او آزاد می کنند)
17- شب زنده دار هستند وتلاوت قرآن می کنند
18- درمان دردها و مشکلات با قرآن(و نه تکیه بر علوم انسانی مبتنی بر اندیشه های سکولار غرب)
19- با ترغیب قرآن ،شوق می یابند و با بیم قرآن با گوش جان آن را می شنوند
20- اهل رکوع و سجود هستند
21- دعایشان رهایی از عذاب الهی است
22- عالمانی بردبار هستند (دانایانی که درونی آرام دارند)
23- نیکوکارانی پرهیزکار و خودنگهدار هستند
24-خوف خدا موجب نحیف شدن آنها شده است
25- آنقدر غرق در عبادت و بندگی هستند که بیمارپنداشته می شوند در حالی که اندیشه ای بزرگ آنها را به این وضع نشان می دهد
26- اعمال کم خود را زیاد نمی پندارند و اعمال زیاد خود را هم زیاد نمی بینند(قانع به اعمال خود نیستند و خود ستایی ندارند)
27- از مدح و ثناگویی دیگران خائفند
28- در دین قوی بنیه هستند
29- نرم خو و دوراندیشند
30- ایمانشان به مرحله یقینی رسیده است
31- در کسب دانش حریص هستند
32-علمشان توأم با حلم است
33- برای توانگرشدن و بی نیازی میانه روی می کنند
34- در هنگام عبادت خشوع دارند
35- در عین تهیدستی، آراسته هستند
36- در سختی ها شکیبا هستند
37- بدنبال مال حلال هستند
38- در مسیر هدایت، با نشاط و مسرور هستند
39- از طمع دوری می کنند
40- در عین انجام عمل صالح، خوف دارند
با این صفات چهل‌گانه که تنها تشریح یکی از 19 شرط رئیس‌جمهور است باید دید در بین مدعیان داوطلبی برای انتخابات سال 96 چند نفر خود را صاحب این صفات عالیه می‌دانند و جریانات سیاسی کشور اولویت را تا چه حد به تحقق این شرایط در فرد مورد نظرشان خواهند داد.
در پایان به یاد داشته باشیم که قرار است چه در حوزه داوطلب شدن و چه در حوزه انتخاب گزینه از سوی احزاب و جریانات و چه در حوزه بررسی صلاحیت‌ها همگی قرار است رئیس قوه مجریه‌ای برای کشور اسلامی ایران با همه ویژگی‌های تاریخی و مذهبی آن انتخاب کنیم.
در این زمینه و پیرامون سایر شرایط رئیس‌جمهور در روزهای آتی بیشتر خواهیم نوشت.
