به گزارش مشرق، «باید به فکر باشیم و دغدغه نوع کتاب‌هایی که تولید می‌شود نیز در ما باشد. باید کتابِ خوب تولید شود. کتاب یک غذاست؛ یک غذای روح است؛ یک نوشیدنی روح است و چنانچه مقوّی باشد، روح را تقویت می‌کند. ما که سفارش می‌کنیم از این نوشیدنی بخورید، نوع نوشیدنی را معیّن نکرده‌ایم. باید مواظب باشیم که مبادا نوشیدنی مسموم، خطرناک، فاسد، گندیده و مضر با رنگ‌آمیزی‌های خیلی خوب، دست مردم داده شود؛ بدون اینکه مردم بدانند.
همان‌طور که اماکن و سازمان‌های ویژه، اگر ببینند غذایی فاسد به مردم فروخته می‌شود، با تولید‌کننده مقابله می‌کنند؛ اگر کتاب فاسدی هم به مردم داده می‌شود، باید با آن مقابله شود. البته من اعتقاد ندارم که باید هر کتاب و نوشته‌ای را که با سلیقه خاصی نمی‌سازد و مضر به‌نظر می‌رسد، جلوش را بگیریم. لکن کتب و نوشته‌هایی هست که مضر بودنشان برای مردم، واضح است؛ یعنی ترویج فحشا و فساد و از این قبیل است که برای مردم زیان‌آور است، نباید اجازه بدهند که چنین کتب و نوشته‌هایی منتشر شود.»
این سخنان حکیمانه، در تاریخ 21 اردیبهشت سال 72 توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی بیان شدند. اما با گذشت بیش از 23 سال، هنوز هم در بازار نشر، کتاب‌هایی با مضامین انحرافی و فاسد دیده می‌شود. اما چرا؟
ضوابط نشر کتاب توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به طور صریح و روشن تعیین شده‌اند. همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم موظف است که براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کتابها را قبل از انتشار بررسی و برای آنها مجوز انتشار صادر کند.
اما چرا با این وجود باز هم کتاب‌هایی برخلاف ضوابط تصریح شده در قانون، منتشر می‌شود؟
بررسی کتاب به روایت یک بررس
یکی از بررس‌های سابق اداره کتاب درباره چرایی نشر برخی کتابها برخلاف منافع و مصالح نکات قابل تأملی را بیان می‌کند.
این عضوسابق هیئت بررسی کتابها که نخواست نامش فاش شود، در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان از تمرکز جریان شبه روشنفکری بر دو محور در کتاب‌های داستان و رمان خبر می‌دهد و می‌گوید: «طی سال‌های اخیر شاهد رشد نگارش کتاب‌های داستان و رمان در دو محور «تطهیر گروهک‌های تروریستی» و «ترویج فحشا و فساد اخلاقی» هستیم.»
وی در ادامه تصریح می‌کند : « یعنی کتاب‌هایی را می‌بینیم که در آنها به طور صریح و آشکار، جنایات گروهک‌های تروریستی، مثل گروهک منافقین، امری مثبت و لازم جلوه داده می‌شود! همچنین کتاب‌هایی به وفور در زمینه داستان و رمان تولید می‌شوند که به طور مشخص، قصد تخریب خانواده و نجابت و عفاف را دارند. نکته قابل تأمل این است که امروز، کتاب‌های خارجی در حوزه ادبیات داستانی و رمان، در مقایسه با داستان‌ها و رمان‌های فارسی، دچار مشکلات محتوایی و اخلاقی کمتری هستند!»
این داستان نویس تاکید می‌کند: «این جریان از سوی ناشرانی که در حوزه کتاب از شهرت، ثروت و قدرت بیشتری برخوردارند، حمایت می‌شود. همان ناشرانی که به عنوان طیف ناشران «شبه روشنفکر» مشهور هستند. حتی برخی از این ناشران، به طور مشخص و آشکار به نویسنده‌ها سفارش تولید اثر با مضامین مذکور را می‌دهند.»
او می‌گوید: «البته سرپرست گروه بررس‌های کتاب در حوزه ادبیات داستانی و رمان ایرانی در دولت گذشته به شدت سخت گیر بود و در این زمینه حساسیت و دقت به خرج می‌داد، اما در دولت یازدهم، این سرپرست برکنار و افرادی وارد شده‌اند که سخت گیری و دقت گذشته را ندارند. نکته مهم این است که بیشترین حجم تولید کتاب و ارجاع برای دریافت مجوز و انتشار نسبت به سایر گروه‌ها، ادبیات داستانی و رمان، است. به همین دلیل هم به طور طبیعی لازم است که نظارت و دقت بیشتری در این حوزه صورت گیرد.»
این بررس اداره کتاب مدعی است: «اعضای هیئت بررسی کتابها، روی برخی از کتاب‌های متضاد با ضوابط قانونی، مهر «غیر قابل چاپ» می‌زنند. اما اتفاق شگفت انگیز این است که برخی از همین کتابها، علی رغم تشخیص غیرقابل چاپ از سوی ناظران، گاهی مجوز انتشار می‌گیرند!»
این نویسنده درباره چگونگی صدور این مجوزها هم می‌گوید: «در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی علاوه بر شورای بررسی و نظارت کتاب، یک شورای نامحسوس هم وجود دارد. این شورا، حضور رسمی و قانونی ندارد. اعضای این شورای نامحسوس اغلب از بررس‌ها و ناظران کتاب دولت به اصطلاح اصلاحات تشکیل شده است. آنها گاهی رأی بررس‌های رسمی و قانونی اداره کتاب را وتو می‌کنند. یعنی برخی از کتابها، علی‌رغم اینکه از سوی هیئت بررسی رسمی اداره کتاب، غیر مجاز تشخیص داده می‌شوند، اما از سوی شورای نامحسوس و در سایه، مجوز انتشار می‌گیرند!»
تهاجم فرهنگی در قالب کتاب شعر
یکی از عرصه‌های چالش برانگیز در زمینه نظارت و ممیزی کتاب، شعر است.
بارها پیش آمده که کتاب‌هایی در قالب مجموعه شعر در ویترین کتابفروشی‌ها قرار گرفته‌اند، اما در آنها هر نوع حرف پرت و پلایی دیده می‌شود، به جز شعر!
گاهی نیز عباراتی به عنوان «عاشقانه» در این کتابها می‌خوانیم، اما مصداق همان هستند که مولوی فرمود: «عشق نبود، عاقبت ننگی بود»
نظر دو شاعر مطرح معاصر کشورمان را درباره این جریان و همچنین آسیب شناسی ممیزی کتاب‌های شعر پرسیدیم.
رضا اسماعیلی درباره این موضوع می‌گوید: «متأسفانه امروز جماعتی از شاعران با بی‌اعتنایی به ذوق عمومی و دهن‌کجی به اعتقادات و باورهای فرهنگی و دینی همچنان در این مسیر ناصواب گام بر می‌دارند. این گروه از شاعران به خاطر «خودشیفتگی» بیش از حد، جز خویش کسی را به رسمیت نمی‌شناسند و بر این اعتقاد و باورند که تنها آنچه خود می‌اندیشند درست است و کاری به کار دیگران ندارند!»
وی می‌افزاید: «متاسفانه بسیاری از این اشعار منتشر شده جدید با لهجه‌ای عریان و اروتیک مُروج عشق‌های خیابانی است و مضمون رُمان‌های عاشقانه کوچه و بازاری و فیلم‌های «پورنو» را در ذهن خواننده تداعی می‌کند! غزل‌هایی که روح حاکم بر آنها «تن‌‌کامگی» و مسایل غریزی - و اخیراً خیانت، خودفروشی و سقط جنین - است؛ در حالی که با یک مرور ساده در پیشینه عاشقانه‌های ادب فارسی، به راحتی می‌توان فهمید که عشق در سروده‌های شاعران کهن، گوهری عفیف و تکامل بخش بوده است.»
این شاعر همچنین درباره علت صدور مجوز انتشار چنین کتاب‌هایی هم می‌گوید: «تا آنجا که من اطلاع دارم، اکثر کارشناسان حوزه شعر که پیش از انتشار، کتابها را بررسی می‌کنند، شاعرانی هستند که دغدغه دین، اخلاق و ارزش‌ها را دارند. نگاه این شاعران، نگاهی متعالی و منطبق بر آموزه‌های دینی است. ولی این که چرا خروجی کار چیز دیگری از آب در می‌آید، جای سؤال دارد! من احساس می‌کنم در مواردی «روابط» به جای «ضوابط» سرنوشت چاپ یا عدم چاپ یک کتاب را تعیین می‌کند.»
بی پروایی‌ها و بی‌حرمتی‌ها در برخی اشعار
مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و منتقد ادبی در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «در دوره معاصر و مخصوصا در دهه‌های منتهی به پیروزی انقلاب خیلی تلاش می‌شد که تحت تأثیر فرهنگ وارداتی و خودباختگی به وجود آمده، پرده دری‌هایی در شعر عاشقانه انجام شود که هیچ ربطی به رویکرد معرفتی نداشت. این اتفاق در سال‌های پس از انقلاب هم توسط جریان‌هایی دامن زده شد و در نهایت کار به جاهایی رسیده که خصوصا در شعر برخی از جوان‌ها شاهد این بی‌پروایی‌ها و بی‌حرمتی‌ها آن هم به شکل بسیار ضعیف هستیم.»
این شاعر درباره دلیل انتشار کتاب‌های شعر این طیف از شاعران هم معتقد است: «برخی از ناشران برای منافع مالی اقدام به انتشار این گونه آثار می‌کنند، اما چه بسا، پشت پرده دست‌هایی در کار باشد که توسط این ناشرین بخواهند فرهنگ ما را مخدوش کنند و تهاجم فرهنگی را از این مسیر هم پیش ببرند.»
محدثی خراسانی در آسیب شناسی نظارت و ممیزی کتاب‌های شعر هم بیان می‌کند:«نمی‌توان منکر شد که وزارت ارشاد برای کنترل این گونه کتابها دستورالعمل و بخشنامه‌هایی دارد و برای نظارت بر محتوای شعرها سخت گیر است. اما متأسفانه برخی کتاب‌هایی منتشر می‌شود که در آنها شعرهایی با مضمون ضداخلاقی آمده است. حتی گاهی برخی از ناشرین دولتی از دستشان در می‌رود و کتاب‌هایی از این دست را منتشر می‌کنند. به نظرم در این حوزه باید حساسیت و نظارت شدیدتر بشود. البته مشکل اساسی این است که فضای شعر جوان در کشور ما رها مانده است و متولی ندارد و هیچ نوع سیاست راهبردی که شاعران جوان را حمایت و هدایت کند دیده نمی‌شود.
این طیف از شاعران نیز اغلب در محافل خاصی دور هم جمع می‌شوند و شعرهای خود را عرضه می‌کنند و شخصیت شعر آنها به همین ترتیب شکل می‌گیرد. هر چند که شعر فارسی، عظمت و شکوه خود را دارد و این چیزها نمی‌تواند به بنای رفیع آن خلل وارد کند، اما مسئله این است که در این شرایط استعدادهای جوانان هدر می‌رود که این خودش خسارت بزرگی است.»
