سرویس فرهنگ و هنر مشرق- عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) با گوشت و پوست ایرانی‌ها عجین شده است. در هر گوشه و کنار این سرزمین کهن مردان و زنان در هر ایام و به خصوص ماه محرم و صفر زندگی خود را صرف برپایی مراسم عزاداری برای سالار شهیدان می‌نماید. هیات مذهبی از جمله این مراسمات است.
اهل فرهنگ و هنر نیز از این قافله جا نمانده و با برگزاری شب‌های شعر پیرامون مسائل و مصیبت‌های عاشورایی، یاد و خاطره این واقعه را پاس می‌دارند. در این میان قدمت «شب شعر عاشورا» که در شیراز برگزار می‌گردد از همه بیشتر است. نکته قابل تامل در این زمینه «غیردولتی» بودن این برنامه است. سی و یکمین سال شب شعر عاشورا چند روز پیش در شیراز برگزار شد. اهل ادب و فرهنگ از اقصی نقاط کشور به شیراز رفته و به مانند سالهای گذشته ادای دین خود را نسبت به سالار شهیدان به جای آوردند. چگونگی شکل گیری این برنامه نیز در نوع جالب است. کاملا مصداق همان نذر فرهنگی است که در این چند ساله پیرامون آن حرفهای بسیار زده شده است.
اهل فرهنگ و هنر نیز از این قافله جا نمانده و با برگزاری شب‌های شعر پیرامون مسائل و مصیبت‌های عاشورایی، یاد و خاطره این واقعه را پاس می‌دارند. در این میان قدمت «شب شعر عاشورا» که در شیراز برگزار می‌گردد از همه بیشتر است. نکته قابل تامل در این زمینه «غیردولتی» بودن این برنامه است. سی و یکمین سال شب شعر عاشورا چند روز پیش در شیراز برگزار شد. اهل ادب و فرهنگ از اقصی نقاط کشور به شیراز رفته و به مانند سالهای گذشته ادای دین خود را نسبت به سالار شهیدان به جای آوردند. چگونگی شکل گیری این برنامه نیز در نوع جالب است. کاملا مصداق همان نذر فرهنگی است که در این چند ساله پیرامون آن حرفهای بسیار زده شده است.
* نذر فرهنگی، «حاج فرهنگ»
هاشم کرونی از جمله شعرای جوان شیرازی در مورد تاریخچه برگزاری این برنامه می‌گوید: سی و یک سال پیش نهالی در شیراز کاشته شد که امروز درخت تناوری است به نام «شب شعر عاشورا». در واقع نیمه اول دهه 60 شمسی جمعی از علاقمندان اهل بیت در شیراز در قالب یک جمعیتی به نام «جمعیت اتحاد حسینی» و فردی به نام امین سیف که پدر و پدربزرگش از مشاهیر بزرگ مذهبی شیراز بودند به آقای عبدالحسین فرهنگ مراجعه می‌کنند و در جلسه‌ای به او می‌گویند در ایران برای هر موضوعی شب شعر برگزار می‌شود الا برای حضرت سیدالشهدا(ع). ای کاش حالا که انقلاب اسلامی پیروز شده است، برای امام حسین(ع) هم یک شب شعر برگزار می‌شد.
آقای سیف به همراه حاج عبدالحسین فرهنگ به پدرشان (حاج حسین فرهنگ) مراجعه می‌کنند و به ایشان می‌گویند که آیا شما حاضر هستید یکی از سنت‌های از یاد رفته امام جعفر صادق(ع) را احیا کنید؟ حاج فرهنگ می‌پرسند: این سنت چیست؟ می‌گویند: حضرت صادق (ع) شعرا را در منزل خود دعوت می‌کردند و مجلس شعری برقرار می‌کردند و می‌فرمودند در مرثیه جدم حسین(ع) شعر بخوانید. در پایان هم به شعرا پاداش میدادند. حاج فرهنگ پس از شنیدن این ماجرا شروع به گریه می‌کنند و همانجا قبول می‌کنند که چنین برنامه‌ای را برگزار کنند.
در واقع «شب شعر عاشورا»، احیای سنت امام صادق(ع) است که توسط حاج حسین فرهنگ، سنگ بنای آن گذاشته شده و انجمن شاعران انقلاب اسلامی نیز در اجرای آن کمک کرده‌اند. این برنامه بعدها در قالب ستاد شب شعر عاشورا به دبیری حاج «احد ده بزرگی» شروع و تا به امروز ادامه دارد.
حاج فرهنگ هر هفته در منزلش مراسم روضه اهل بیت برقرار بود. حتی بعد از فوت ایشان این مراسمات هفتگی ادامه پیدا کرده است. نکته مهم در اینجا این است که حاج فرهنگ قبل از فوتشان وصیت کرده بودند که ثلث اموالشان (بر طبق سنت تشییع) را خرج اقامه عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) شود. در واقع بدنه اصلی هزینه برای برگزاری این شب شعر از این همین طریق تهیه می‌شود. گرچه افراد بسیاری در این زمینه مشارکت دارند اما بدنه اصلی هزینه‌ها از طریق وصیت و وقف حاج حسین فرهنگ تقبل می‌شود.
کرونی در مورد شکل گیری ستاد علمی و ادبی این شب شعر گفت: این ستاد علمی زیر نظر دبیر شب شعر عاشورا؛ آقای احد ده بزرگی فعالیت می‌کند. در حال حاضر آقایان سید محمد امین جعفری، عبدالرضا لطف الهی، سید جمال رسولف، دکتر غلامرضا کافی و بنده (هاشم کرونی) اعضای این هیئت علمی هستیم. به جز آقای جعفری، کافی و بنده، مابقی عزیزان از ابتدا جزو این هیئت علمی شب شعر بودند. بنده از دوره دهم یا یازدهم، آقای دکتر کافی از حدود دوره پانزدهم و آقای جعفری هم از دوره بیستم به بعد به این سیستم اضافه شده‌ایم.
حاج احد ده بزرگی
هاشم کرونی در مورد چگونگی انتخاب موضوع و سوژه شب شعر عاشورای شیراز می‌گوید: موضوع شب شعر عاشورا از چهار طریق انتخاب می‌شود. 1- یک فرد از اهل بیت، 2- یک فرد از صحابه، 3- یکی از عناصر و وقایع عاشورایی، 4- پیوند و رابطه معرفتی.
این چهار شکل موضوعات شب شعر عاشوراست. مثلا حضرت علی اصغر، حضرت علی اکبر یا حضرت عباس و یا جناب حُر و یا جناب حبیب بن مظاهر و یا لحظه غروب عاشورا، اربعین، پیوند امام حسین(ع) و پیامبر و ... از نمونه‌های این موضوعات است.
این موضوعات به پیشنهاد ستاد شب شعر عاشورا و با همفکری آقای دکتر محمدرضا سنگری انتخاب می‌شود. برای اینکه شعرا دچار مشکل و ایراد معرفتی و تاریخی نشوند، هر سال شب شعر عاشورا کتابی را چاپ می‌کند به نام کتاب پیش کنگره. این کتاب هر سال در یک شبکه داخلی به صورت حقیقی و مجازی میان شعرا و دوستان توزیع میکنیم تا شعرا آن را مطالعه کنند و بتواند به آنها کمک کند و شعرهای خود را بسرایند. این کتاب هر سال توسط دکتر «محمدرضاسنگری» به نگارش درمی‌آید.
هر سال هم که شعرا آثار خود را به کنگره ارائه می‌دهند، به صورت کتاب در سال بعد چاپ شده و در دسترس عموم قرار می‌گیرد. یعنی امسال که سالگرد سی و یکمین دوره است، کتاب شب شعر سی‌ام در میان دوستان توزیع شد. علاوه بر کتاب اشعار دانشجویان و طلاب نیز منتشر گردیده و تا به حال دو ویرایش از نرم افزار اندروید و IOS شب شعر عاشورا را منتشر کردیم که تا اشعار دوره بیست و پنجم را شامل می‌شود.
کرونی پیرامون چگونگی اجرای برنامه شب شعر عاشورا شیراز و نقش نهادهای دولتی افزود: هیچ سیستم دولتی در اجرای برنامه شب شعر عاشورا شیراز دخالت ندارد. ما معتقدیم برنامه امام حسین(ع) در دل مردم جا دارد و به همین دلیل برنامه باید مردمی برگزار شود. البته به جز مرحوم فرهنگ نیز افراد دیگر در این نذر فرهنگی شریک هستند. این مشارکت می‌تواند از مبلغ 1000 تومان از طرف یکی از شعرایی که به اینجا آمده باشد تا مشارکت‌های کلان دیگران که به این برنامه کمک می‌کنند، باشد.
اما در حاشیه کار خیلی از نهادها برای کمک به این برنامه اعلام آمادگی کردند. مانند دانشگاه علوم پزشکی شیراز که برای برگزاری مراسم شعرای «دانشجو و طلاب» به ما کمک کردند. یا در بخش جایزه داستان کوتاه، حوزه هنری استان فارس همکاری داشتند. اما شب شعر عاشورای شیراز یک برنامه کاملا مردمی است و ما تاکید بر این مردمی ماندن این برنامه داریم. در حقیقت ما معتقدیم که فرمایش چند سال پیش مقام معظم رهبری که تاکید دارند از گروههای جوانی که کار فرهنگی به صورت مردمی و جهادی انجام می‌دهند حمایت بشود؛ 31 سال پیش شب شعر عاشورای شیراز کارش را شروع کرده و تا به حال هم ادامه داشته است.
حاج عبدالحسین فرهنگ فرزند مرحوم حاج حسین فرهنگ
کرونی در مورد اینکه چه افراد و شخصیت‌هایی برای این شب شعر دعوت می‌شوند گفت: هر سال یک عده از شعرا توسط فراخوان انتخاب می‌شوند. دسته دیگر تعدادی از شعرای برگزیده و نخبه آئینی به این مراسم دعوت می‌شوند. دسته دیگر هم چهره‌های جوان و نوظهور را جهت حضور در برنامه دعوت میکنیم. علاوه بر اینها تعدادی از سخنرانان، اندیشمندان و صاحب نظران را به عنوان مهمان داریم. تعدادی هم از مادحین محترم در این مراسم حضور دارند.
* لطف شب شعر عاشورای شیراز به مردمی بودن آن است
دکتر مجتبی رحماندوست یک از افراد اهل ادب و هنر است که هر سال در شب شعر عاشورای شیراز حضور دارد. وی در این زمینه می‌گوید: به علت اینکه بنده اهل شیراز نیستم، از ابتدای تشکیل این شب شعر حضور نداشتم. اما از زمانی که با این موضوع آشنا و مانوس شدم، دیدم که مرحوم حاج حسین فرهنگ که حدود 20 سال از فوت ایشان می‌گذرد؛ خانه‌ای با مساحت زیاد و یک حیاط بزرگ برای استراحت شبانه در تابستان و اتاق‌های زیاد در دو طبقه برای استراحت زمستانه را وقف برگزاری این شب شعر کرده است. در طول این سالیان زیاد که ما به این شب شعر در شیراز دعوت می‌شویم؛ با اطمینان می‌توان گفت که شاعر آئینی مشهوری در ایران نیست که چند بار سفر به شیراز نکرده باشد و در شب شعر عاشورا حضور پیدا نکرده باشد.
وقتی از این شعرای عزیز سوال می‌شود که به چه دلیل شما را به جلسات دیگر که دعوت می‌کنند حاضر نمی‌شوید و یا با اکراه حضور پیدا می‌کنید اما وقتی به شب شعر عاشورای شیراز که دعوت می‌شوید با اشتیاق در این برنامه حاضر می‌شوید. همه آنها در جواب خواهند گفت: سادگی، صفا و روحیه معنویی که در این برنامه وجود دارد ما را به اینجا می‌کشاند. چون در این برنامه برخلاف برنامه‌های دیگر افراد جای خاص و از پیش تعیین شده‌ای ندارند. یعنی اصلا سرسوزنی از اینگونه پرتکل‌های رسمی در این برنامه جایی ندارد. هر کدام از دوستان در این چند روز که برنامه شب شعر عاشورا برقرار است، حتی برای استراحت مختار هستند که به هر صورتی که راحت هستند کاری را انجام دهند. هر مقام و مسئولی که هم به این برنامه بیاید خارج از آن مسئولیت، به مانند افراد دیگر مورد احترام قرار می‌گیرد.
وی همچنین در مورد برکت این گونه کارهای خودجوش در رشد و نمو جایگاه شعر آئینی گفت: به اعتقاد بنده یک دست با وضو می‌خواهد که ابتدا این بذر را بکارد. که اگر این بذر در شورزار هم کاشته شود، رشد و نمو می‌کند و حتی فراگیر وسعت پیدا می‌کند. بنابراین اگر حمایت‌ها و برنامه‌های دولتی دست از سر این گونه برنامه‌ها بردارند؛ که فردا روزی فلان مسئول بگویید کاری که انجام شده به درد نمی‌خورد و سودی ندارد و ... مسیر را قطع و یا برعکس کند. اما وقتی افراد با دل و جان و به صورت شخصیت حقیقی این کار را انجام دهند ثمره آن هم روز بیشتر از روز قبل خواهد شد. چون معمولا افراد حقیقی عوض نمی‌شوند و «کل یعمل علی شاکلته»، بر اساس شاکله خودشان تا ابد کار خود را دنبال می‌کنند. نمونه این آیه، همین اجرای برنامه شب شعر عاشورا شیراز است. البته چندی پیش شنیدم که در چند شهر دیگر ایران مانند تبریز، حسینیه ثارالله در ضلع شمالغربی میدان هفتم تیر تهران و ... نیز شب شعر عاشورای برگزار می‌کنند. بالاترین افتخار برای شعرا این است که در این جلسات حاضر بشوند و شعر خود را بخوانند و هیچ وقت هم به قول معروف برای حاضر در این جلسات کلاس نمی‌گذارند. اکثر شعرای معاصر پس از انقلاب که از دنیا رفته‌اند مانند حمید سبزواری، محمود شاهرخی، نصرالله مردانی، شیدا، محمدرضا آغاسی، خلیل مردانی و... که هر کدام از وزنه‌های ادبیات فارسی شناخته می‌شوند در این جلسات با افتخار حاضر می‌شدند.
رحماندست همچنین در مورد شخصیت مرحوم حاج حسین فرهنگ گفت: این فرد به معنای کامل کلمه مانند خادم، دوستداران امام حسین(ع) عمل می‌کرد. درست است که این برنامه در منزل حاج فرهنگ برگزار می‌شد، هزینه ابتدا تا انتهای برنامه را خودش متقبل می‌شد اما شما حتی کوچکترین مسئله‌ای در مورد اینکه حالا من خرج می‌کنم، پس مسئولیت و افتخار این کار با من است؛ در وجود او مشاهده نمی‌کردید. به گونه‌ای با افراد و میهمانان برخورد شایسته داشتند که حتی من یادم هست حاج فرهنگ عادت داشت که سرسفره پیگیری کند که چیزی کم و کسر نباشد؛ یکی از دوستان که سر سفره غذا نشسته بود، به شوخی در پاسخ سوال حاج فرهنگ که چیزی در سفر کم نباشد گفت: همه چیز هست اما ته دیگ غذا نیست.
تا این مقدار صمیمیت بین حاج حسین فرهنگ و پیران شعر آئینی کشور برقرار شده بود که این دوستان با اشتیاق به این جلسه می‌آمدند. همین عامل باعث گردیده که این برنامه در این سی و چند سال حتی یکبار هم برای اجرایش وقفه ایجاد نشده است. و آخرین روز شب شعر عاشورای هر سال، مصادف خواهد بود با اولین روز شب شعر عاشورای سال بعد. بدون شک پیشرفت شعر آئینی در ایران، مدیون برگزاری همین شب شعر عاشورای مردمی در شیراز است که بانی آن حاج عبدالحسین فرهنگ، حاج آقا سیف و دیگرانی که پای این کار بودند.
* شب شعر طلاب و دانشجویان
سید محمد امین جعفری نیز از جمله شعرای جوان شیرازی است که در برگزاری برنامه شب شعر عاشورا شیراز دخیل است. وی در مورد چگونگی برگزاری بخش شب شعر عاشورا ویژه طلاب و دانشجویان می‌گوید: از سال 1372 در کنار بخش عمومی شب شعر عاشورا، بخش ویژه طلاب و دانشجویان نیز در برنامه گنجانده شد. اما متاسفانه در چند دوره ناگزیر شدیم به دلیل هم زمانی ماه صفر با تعطیلات میان دو ترم دانشجویی و یا ایامی که مصادف با امتحانات بود، شب شعر دانشجویی و طلاب را حذف کنیم. چون دانشگاهی در آن ایام فعال نبود که ما بخواهیم در آن شب شعر برگزار کنیم. اما الحمدالله امسال به همت ستاد برگزاری شب‌های شعر عاشورا با همکاری بسیار خوب و گسترده‌ای که دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی شیراز و اداره قرآن و عترت امور فرهنگی این دانشگاه داشتند، توانستیم فراخوان شب شعر عاشورای دانشجویان و طلاب سراسر کشور را داشته باشیم. علیرغم فرصت کمی که از زمان اعلام فراخوان تا اجرای برنامه وجود داشت، بر خلاف انتظار ما بیش از 847 اثر از شعرای طلاب و دانشجو سراسر کشور به دفتر شب شعر ارسال شد. در کل سه مرحله داوری صورت گرفت که در نهایت 14 نفر از شعرای دانشجو طلاب را در کنار شعرای پیشکسوت شعر عاشورای، یک شب قبل از برگزاری مراسم رسمی شب شعر عاشورای در دانشگاه علوم پزشکی شیراز برگزار کردیم. شکر خدا هم از نظر علمی و هم از نظر ادبی سطح بسیار بالای داشت و از طرف دانشجویان شیرازی نیز استقبال خوبی از این برنامه صورت گرفت.
در پایان این مراسم قرار شد، دبیرخانه دائمی شب شعر عاشورا ویژه طلاب و دانشجویان سراسر کشور در دانشگاه علوم پزشکی شیراز دایر گردد. بنده نیز به عنوان دبیر علمی شب شعر انتخاب شدم. معاون فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دفتر نهاد مقام معظم رهبری در این دانشگاه هم به عنوان دبیران اجرایی شب شعر عاشورا انتخاب گردیدند. از همین جا بنده استفاده می‌کنم و از همه شعرای دانشجو و طلاب دعوت می‌کنم تا شعرهای خود را هر سال حداکثر تا ظهر عاشورا برای ما ارسال کنند تا ما بتوانیم آثار این عزیزان را داوری و در مسابقه شرکت دهیم. چون شب شعر عاشورای دانشجویان و طلاب قرار است هر سال در دانشگاه علوم پزشکی شیراز برگزار شود.
**گفتگو از حسین جودوی
