به گزارش مشرق، مدت زیادی نیست که با توسعه زیرساخت‎‎های اینترنت پر سرعت و در دسترس قرار گرفتن آن‎ و همچنین پیشرفت تکنولوژی در نرم افزار و سخت افزار‎های ارتباطی، ابزار‎‎های جدیدی در این‎خصوص شکل گرفته‎اند. با انفجار دیجیتال، شبکه‎‎های اجتماعی، در مقوله‎ای جدید در دنیای ارتباطات قرار گرفته‎اند و طیف وسیعی از روابط، روابط شخصی تا روابط جهانی و همچنین نقش در جنبش‎‎های بزرگ اجتماعی و سیاسی را شکل داده‎اند. امروز نیز پرواضح است که شبکه‎‎های اجتماعی و نرم افزار‎‎های پیام رسان در جامعه ایرانی از محبوبیت فراوانی برخوردار است؛ همان‎طور که چندی پیش مشاور وزیر ورزش و جوانان، میانگین استفاده روزانه ایرانی‎ها از شبکه‎‎های اجتماعی را 9 ساعت در روز بیان کرد که با میانگین جهانی اختلاف بسیار زیادی دارد.  

از سویی دیگر ابولحسن فیروز آبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی در مصاحبه اخیر خود در خصوص نرم افزار تلگرام، پیام رسان محبوب میان ایرانی‎ها آمار شگفت انگیزی را بیان کرد که جای تامل دارد. او تعداد کانال‎‎های فعال در شبکه تلگرام را 100 هزار کانال عنوان کرد که در طول شبانه روز بیش از یک میلیون و 200 هزار مطلب را در این کانال‎ها «تولید» می‌شود. به‎ جز این آمار که مختص شبکه تلگرام است، شبکه‎‎های اجتماعی دیگری در ایران نیز در حال فعالیت و تولید محتوا هستند که تعداد محتوای منتشر شده در طول شبانه روز توسط این نرم افزار‎ها را بسیار بیشتر می‌کند.  
 
چاقی اطلاعاتی و خطر سکته فرهنگی
امروزه افزایش انبوه محتوای تولیدی در شبکه‎‎های اجتماعی منجر به یک نگرانی در سطح جامعه‎شناسی شده است که آن را ازدیاد یا سرریز اطلاعاتی (Information Overload) نام‎گذاری می‎کنند. هرچند که این واژه، واژه‌ای جدید نیست و اولین‎بار توسط آلوین تافلر (Alvin Toffler) در سال 1970 در کتاب شوک آینده (Future Shock) مورد استفاده قرار گرفت که امروزه تبدیل به یکی از مشکلات اساسی جامعه مدرن شده است. ازدیاد اطلاعات زمانی رخ می‎دهد که حجم «ورودی» به یک سیستم از ظرفیت آن تجاوز کند. برترام گراس، جامعه شناس آمریکایی در سال 1964 بیان کرد انسان محدودیتی در زمینه ظرفیت «پردازش و درک» دارد که دریافت اطلاعات زیاد موجب آسیب‎‎های جدی در زمینه تصمیم‎گیری وی خواهد شد.  

با رشد چشم‌گیر اینترنت و دیجیتالی شدن انتشار محتوا دیگر تولید آن محدود به نویسندگان و ناشران کتاب و محدودیت‎‎های این عرصه نبوده و امروزه هرکس می‎تواند به‎صورت کاملا رایگان دست به تولید و انتشار محتوا بزند.  

با رشد اینترنت و حرکت به ‎سوی فضای تعاملی آن و همچنین ظهور شبکه‎‎های اجتماعی و میکروبلاگ‎ها با افزایش حجم انبوهی از اطلاعات مواجه می‎شویم که به ‎صورت روزانه کاربرانی را که در این فضا‎ها مشغول فعالیت هستند بمباران می‌کنند و به واژه ازدیاد اطلاعاتی تجربه‎ای جدید می‌دهند.  

حجم محتوای تولیدی در شبکه‎‎های اجتماعی به حدی رسید که در یک تحقیق آماری که در سال 2013 صورت گرفت، دو سوم کاربران شبکه اجتماعی توییتر خود را در معرض دریافت حجم بالای پست دانستند و بیش از نیمی از آنها نیاز به ابزاری برای فیلتر‎گذاری پست‎ها را احساس کردند، و البته آمار و ارقام مشابهی در خصوص سایر شبکه‎‎های اجتماعی در تحقیقات دیگر ارائه شده است.  

با شکل‎گیری فضای سایبر و ایجاد بستر‎‎های فراوان ارائه اطلاعات به‎صورت‎ها و با اهداف و زمینه‎‎های مختلف به افراد، کاربر در مقابل اقیانوس عظیمی از اطلاعات و مطالب متعدد قرار می‎گیرد که بازشناسی حقیقت از غیر حقیقت، درستی از نادرستی، اعتبار از عدم اعتبار و... این اطلاعات باعث سردرگمی و آشفتگی او می‎شود. این سردرگمی و آشفتگی می‎تواند منجر به زمینه‎‎هایی برای تصمیم‎گیری براساس اطلاعات نادرست و حتی در مقیاس بزرگ‎تر از بین رفتن سلامت افراد جامعه و به هم خوردن امنیت اجتماعی شود.  

کارشناسان و محققان حوزه ارتباطات و علوم اجتماعی در سال‎‎های اخیر متوجه این آسیب شده‎اند و تحقیقات بسیاری تا‎کنون در این‎ خصوص صورت گرفته است. حجم اطلاعات دریافت شده توسط کارکنان بسیاری از شرکت‎‎های بزرگ جهان مانند اینتل، مایکروسافت و... تبدیل به یکی از نگرانی‎‎های اصلی آنها شده است. براساس تحقیقات صورت گرفته توسط شرکت HP، کارمندانی که به‎صورت روزانه مشغول دریافت اطلاعات از طریق ایمیل‎ها و تلفن همراه خود هستند، (هرچند که این اطلاعات مرتبط با تخصص و حرفه آنها باشد) باعث کاهش 10 امتیازی از IQ آنهاست.  

قرار گرفتن مقابل این حجم از داده‎ها همچنین می‎تواند منجر به آسیب دیگری بنام «اعتیاد اطلاعاتی» شود، به‎طوری‌که افرادی در مقابل سیل اطلاعات احساس نیاز به دریافت بیشتر آن را پیدا می‌کنند، به‎گونه‎ای که با وجود «اطلاعات» دیگر نادیده گرفتن آنها کاری دشوار می‌شود.  

محققین در این‎خصوص معتقد هستند که عدم توانایی افراد در پردازش اطلاعات دریافتی و عدم امکان طبقه بندی آنها می‎تواند منجر به تضعیف روحیه و کاهش بهره‌وری شود. ادوارد هالول، روان پزشک و متخصص اختلالات تمرکزی می‌گوید قرار گرفتن در چنین محیطی می‎تواند منجر به «کسری تمرکز» شود. دریافت اطلاعات با موضوعات و سوژه‎‎های مختلف می‎تواند در مغز انسان فرایندی شبیه چند وظیفگی(Multi‎ـ‎Tasking)  را ایجاد کند که در بلندمدت سبب کاهش سطح تمرکز و کاهش سطح توجه به اطلاعات پیرامون شود.  

از دلایل رخ دادن ازدیاد اطلاعاتی می‎توان به موارد زیر اشاره کرد؛  
 افزایش نرخ انتشار اطلاعات در قالب‎‎های گوناگون محتوایی توسط افراد، گروه‎ها و شبکه‎‎های مختلف که قالبا به ارائه خبر و تحلیل‎‎هایی از اوضاع و شرایط مختلف می‌پردازند
 به‎وجود آمدن شرایط آسان برای انتشار و انتقال پیام‎ها در کسری از ثانیه با استفاده از ابزار‎‎های اشتراک‎گذاری
 افزایش تعداد کانال‎‎های انتقال اطلاعات (ایمیل، شبکه‎‎های اجتماعی، نرم افزار‎‎های پیام رسان، فید خوان‎‎های خبری)
 ممکن نبودن تشخیص بی‎اعتباری و نادرستی اطلاعات منتشر شده
 نبود امکان مقایسه و پردازش اطلاعات مختلف برای دریافت کنندگان
 دریافت اطلاعات مختلف در زمینه‎‎های گوناگون بدون طبقه بندی و فیلتر‎گذاری  
 
بحرانی که آشوب آفرینی می‌کند
بحران اطلاعاتی برای افرادی که به ‎صورت روزانه در معرض آن قرار دارند، آسیب‎‎هایی در سطح فردی را در پی دارد. اما زمانی این بحران می‎تواند برای یک جامعه تبدیل به معضلی جدی‎تر شود که آن جامعه در موقعیتی و پروسه ای حساس از نظر اجتماعی یا سیاسی مانند شرایط انتخابات قرار بگیرد.  

استار هلیتز و موری توروف از اساتید برجسته فناوری اطلاعات در کتاب «سبک ارتباط و تغییر پرمخاطره» درباره ارتباطات بین کامپیوتری نوشتند که می‌توان مفاهیم آن را به ارتباطات صورت گرفته در شبکه‎‎های اجتماعی امروزی تعمیم دارد:  

در ارتباطات بین کامپیوتری(CMC)، وضعیت اول آن است که حجم زیادی از ارتباطات صورت خواهد گرفت که باعث افزایش تراکم اجتماعی شده که خود منجر به دسترسی افراد به اطلاعات بیشتر از آنچه می‎توانند پاسخگو باشند می‌شود. وضعیت دوم مربوط به انتروپی اطلاعات است، جایی که اطلاعات دریافتی دیگر قابل دسته بندی موضوعی نیستند و پیام‎‎های مهم و غیر مهم را نمی‎توان تشخیص داد.  

در وضعیتی که یک جامعه مقابل یک تصمیم مهم قرار می‌گیرد اتخاذ یک تصمیم «منطقی» توسط افراد از اهمیت زیادی برخوردار است و در نظم و امنیت اجتماعی تاثیر حیاتی خواهد داشت. لازمه اتخاذ یک تصمیم منطقی اولا «آگاهی از شرایط و اوضاع کنونی» است و ثانیا کنار هم قرار دادن داده‎‎های خرد و برای ایجاد یک الگو و اتخاذ تصمیم صحیح است. براساس وضعیت‎‎های بیان شده توسط هیلتز و توروف، برای افرادی که درآبشار عظیم اطلاعات در حال شنا هستند دیگر امکان دسته بندی محتوا و تشخیص درست از غلط و مهم از غیر مهم مهیا نیست و این امر سبب شکل‎گیری یک آگاهی غلط از اوضاع کنونی و عدم تصمیم‎گیری صحیح در سطوح اجتماعی و سیاسی خواهد شد که با توجه به درگیر بودن تعداد زیادی از افراد جامعه با چنین فضاهایی، نتیجه واکنش غلط به موضوعات کلان یک کشور می‌تواند سرنوشت‎ساز و حتی موجب تغییر ارزش‎ها باشد.  
 
سواد رسانه ای؛ از لازمه‎‎های آموزش کشور
شبکه‎‎های اجتماعی در ابتدا با هدف برقراری ارتباط بین اعضای خانواده، دوستان، همکاران و... راه اندازی شدند و در همان اوایل راه، شکل جدیدی از رسانه را به خود گرفتند به‎گونه‎ای که این شبکه‎‎های اجتماعی امروزی تحت گروه رسانه‎‎های اجتماعی نیز طبقه بندی می‎شوند. کارکرد رسانه‎ای این شبکه‎ها نیز موجب آن می‎شود تا محتوا به‎صورت خبر، تحلیل، طنز و... به‎ صورت پالایش نشده و بدون ویراستاری محتوایی، اعتبار سنجی علمی و دسته بندی نشده به‎صورت مستقیم بین کاربران آن به اشتراک گذاشته شود.  

اینترنت از زمان در دسترس قرار گرفتن عمومی‎اش همواره دستخوش حساسیت‎‎های مختلفی در جوامع بوده است به‎طوری‌که کنگره آمریکا از همان ابتدا به‎ صورت مستقیم هر سال درگیر تنظیم قوانین و لوایحی برای قانونمند کردن آن بوده است.  

در خصوص مسأله ازدیاد اطلاعات، از همان روز‎‎های اول نمایان شدن نگرانی‎‎های این حوزه، مدرسه‎‎های رسانه شروع به تحقیقات کرده و فعالیت‎‎های بسیاری را در حوزه ارتقای آگاهی در مقابله با اطلاعات و افزایش سطح سواد رسانه‎ای کاربران انجام داده‎اند.  

با توجه به نرخ بالای استفاده ایرانیان از شبکه‎‎های اجتماعی در مقایسه با میانگین جهانی لزوم توجه ویژه به این حوزه با رشد هرچه بیشتر امکانات و ظرفیت‎‎ پلتفرم‎‎های مختلف در طول زمان، افزایش می‎یابد.  

از این رو لازم است تا دستگاه‎ها و نهاد‎‎های دولتی اقدامات لازم و جدی را درخصوص آموزش در این زمینه اتخاذ نمایند که این امر همکاری وتلاش شورای عالی فضای مجازی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر دستگاه‎‎های مرتبط را می‌طلبد و جامعه کنونی که به ‎صورت فعال و نه منفعل، در این فضا حضور دارد نیازمند آموزش‎‎های نحوه مواجه با اطلاعات است.

 

منبع: پنجره