به گزارش مشرق، «قبض پرداخت مواجب ميرمحمد صالح رضوي زيارت‌نامه‌خوان‌ در سال 1012قمري، از محل عوايد مزارع موقوفه كنه بيست، ماسي، جاياب و عارفي»، قديمي‌ترين سند اين آرشيو در باب زيارت‌نامه‌خواني است.

از ديگر اسناد مرتبط با اين موضوع مي‌توان به دو سند «آداب، شرايط و چگونگي زيارت‌نامه خواندن و التزام و تعهد جمعي از زيارت‌نامه‌خوان‌ها در رعايت آن‌ها، 1273ق.» و «پرداخت مواجب و مستمري ساليانه به زيارت‌نامه‌خوان زن بر حسب حكم متولي باشي آستان قدس رضوي در دوره صفويه» اشاره كرد.

اعظم نظركرده، كارشناس بخش نمايه‌سازي اسناد سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي از زيارت ‌نامه‌خواني به عنوان يكي از مشاغل قديمي آستان قدس نام برد و گفت: در گذشته به علت برخوردار نبودن اكثريت مردم از نعمت سواد و همچنين مشكل بودن خواندن زيارت‌نامه به زبان عربي براي زائران، شغلي به نام «زيارت‌نامه‌خوان» در تشكيلات آستان قدس وجود داشت.

وي ادامه داد: از دوره صفويه زيارت‌نامه‌خواني جزء مناصب رسمي تشكيلات آستان قدس رضوي و از مشاغل موروثي بوده، به طوري كه از پدر به پسر منتقل شده است. پرداخت مواجب و مستمري زيارت‌نامه‌خوان‌ها نيز از محل عوايد موقوفات آستان قدس رضوي انجام مي‌‌گرفت.

نظركرده با اشاره بر اينكه در دوره افشاريه، نايب‌الزياره نيز به تشكيلات زيارت‌نامه‌خواني اضافه شد، افزود: با گسترش تشكيلات آستان قدس در دوره قاجار تعداد و نظام زيارت‌نامه‌خواني نيز به صورت منظم‌تري درآمد تا اينكه در دوره پهلوي اين نظام به فرم اداري تبديل شد.

وي بيان كرد: تمامي زيارت‌نامه‌خوان‌ها امتحان لياقت مي‌دادند و سندي دال بر داشتن استعداد اين خدمت تهيه و به اداره توليت تسليم مي‌كردند، يعني اجازه‌نامه رسمي تحصيل مي‌كردند و دستور كار زيارت‌نامه‌خوان‌ها در پشت جواز هر كدام از آن‌ها ذكر مي‌شد.

كارشناس بخش نمايه‌سازي اسناد آستان قدس رضوي اضافه كرد: برخي از واقفان آستان قدس در وقف‌نامه‌هاي خود گذاشتن نايب‌الزياره را نيز شرط ‌كردند تا به جاي آن‌ها زيارت‌نامه بخوانند. اين زيارت‌نامه‌خوان‌ها و نايب‌الزياره‌ها معمولاً افرادي از خاندان سادات رضوي و موسوي بودند كه زير نظر زيارت‌نامه‌خوان‌باشي‌ها با رعايت تعهدات خاصي انجام وظيفه مي‌كردند.

وي ادامه داد: اين افراد در مكان‌هاي مختلف از جمله پنجره فولاد، رواق‌هاي دارالسياده، دارالضيافه، توحيدخانه، مسجدجامع گوهرشاد، صحن‌هاي انقلاب، آزادي و ... حاضر شده و با خواندن زيارت‌نامه، زوار را به فيض زيارت نزديك‌تر مي‌كردند. زائران نيز با دادن مبالغي از اين خدمت قدرداني مي‌كردند.

نظركرده اضافه كرد: زيارت‌نامه‌خوان‌هاي مرد در يكي از ورودي‌هاي حرم مطهر مي‌ايستادند و پي در پي از تازه واردها مي‌پرسيدند كه برايشان زيارت‌نامه‌ بخوانند يا نه؟ در صورت دريافت پاسخ مثبت، همراهشان به راه مي‌افتادند.

وي ادامه داد: اين زيارت‌نامه‌خوان نرسيده به درب دوم طلا مكث مي‌كرد و با صداي بلند و آهنگ مخصوص اذن دخول را كلمه به كلمه مي‌خواند و به آن‌ها هم اشاره مي‌كرد كه تكرار كنند، سپس به راه مي‌افتاد و دوباره در برابر ورودي سوم مي‌ايستاد و به همان ترتيب اذن دخول دوم را هم مي‌خواند و همه با هم وارد حرم مي‌شدند و رو به قبله مي‌ايستادند و بخش‌هايي از زيارت حضرت امام رضا عليه السلام را مي‌خواند و در آخر براي قبول حاجات دعا مي‌كرد.

وي تأكيد كرد: به مرور زمان كه سطح سواد، آگاهي افراد و عموميت يافتن دانش در بين افراد جامعه گسترش يافت، خواندن زيارت‌نامه توسط زيارت‌نامه‌خوان نيز رواج خود را از دست داد.