به گزارش مشرق، حوزه نیوز نوشت: تبیین مفهوم توكل، آثار آن در زندگی فردی و اجتماعی و بیان اعتماد و فرق آن با توكل از مباحثی است كه حجت‌الاسلام‌والمسلمین عرفان در شرح دعای دهمین روز ماه مبارك رمضان به آن پرداخته است.

«اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُتَوَكِّلینَ عَلَیكَ وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْفاَّئِزینَ لَدَیكَ وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُقَرَّبینَ اِلَیكَ بِاِحْسانِكَ یا غایةَ الطّالِبینَ.»

خدایا، در این روز مرا از آنان كه به تو توكل می‌كنند قرار بده و از آنان كه پیش تو سعات یافته‌اند و از نزدیكان درگاه تو هستند قرار بده، به حق احسان و بخششت، ای خواسته نهایی جویندگان.
خدایا در این روز مرا از توكل كنندگان بر تو قرار بده

* معنای توكل

توكل در لغت به معنای تفویض امر است، كار خود را به وكیلی واگذار كنیم كه مورد اعتماد است. حافظ می گوید: گر كار خود به خدا واگذاری حافظ ای بسا عشق كه با بخت خدا داده كنی
خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه، (سوره طلاق آیه 3)؛ كسی كه بر خدا توكل كند پس خدا او را كافی است.

آیه فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ، (آل عمران آیه 159)؛ خطاب به شخص پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم است. این آیه، صراحت توكل را در یك مفهوم مثبت یادآوری می كند و می فرماید «ای پیغمبر! همین كه عزم كردی و تصمیم گرفتی، به خدا اعتماد كن و كار خود را دنبال كن» نمی گوید: بنشین و دست روی دست بگذار و توكل كن، می گوید كار خود را بكن و به خدا توكل كن.
برای روشن‌شدن مفهوم توكل لازم است كه معنای اعتماد و اقسام آن را بدانیم:

* انواع اعتماد

اعتماد بر سه گونه است، این سه مورد حصر عقلی دارد یعنی فراتر از این سه مورد امكان ندارد.
اولین مورد، «اعتماد به نفس» است كه روان‌شناسان این نكته را تاكید و ترویج می‌كنند و به عنوان یك اصل موفقیت مورد تأكید قرار می‌دهند و حتی روان‌شناسان غربی كه نگاه سكولاری و امانیستی به جامعه و خلقت دارند و قایل به اعتماد و توكل به خدا نیستند در این مسئله خیلی مانور می‌دهند و اصطلاحاتی چون: ما «می‌خواهیم و می‌توانیم» یا «خواستن، توانستن است» را بسیار به كار می‌برند.

این كه انسان از هر نظر به خود متّكى باشد. این حالت گرچه از دیدگاه روان‌شناسى پسندیده و بدان سفارش شده است، لیكن در فرهنگ توحیدى صحیح و قابل قبول نیست؛ چون هر چه بر میزان شناخت و معرفت انسان نسبت به خود و خداوند، افزوده گردد، متوجه مى‌شود كه بیش از آنچه قبلا مى‌پنداشته، ضعیف و عاجز است؛ به تعبیر دیگر بر عجز و ناتوانى خود، بیش از پیش، واقف مى‌شود.

توكّل و اعتماد انسان به خدا، ناشى از معرفت به ربوبیّت الهى است. اگر انسان خدا را به عنوان مالك و صاحب اختیار و كسى كه هستى‌اش در دست اوست بشناسد؛ دیگر نیازى نمى‌بیند سراغ دیگرى برود و دست نیاز به سوى او دراز كند.

دومین مورد توكل، توكل به غیر است و شامل انواع اعتماد به قدرت‌های مادی نیز می‌شود.

اعتماد به خدا، سومین اعتماد را تشكیل می‌دهد.

«اعتماد به نفس» و «اعتماد به غیر»، قابل نقد است؛ چون كه هر دوی آنها محدود می‌باشند، اما اعتماد به خدا، زوال‌پذیر نیست و اگر انسان اعتماد به خدا، پیدا كرد به معنای «توكل» می‌باشد.
مولوی می‌گوید: تكیه بر جبار كن تا وا رهی ورنه افتی در بلای گمرهی

* آثار توكل

اولین اثر توكل، كفایت كردن خدا، برای انسان است «وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا»، (آیه 3، سوره طلاق)
حضرت علی‌(ع) می‌فرماید: «مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ كُفِیَ»، (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 196). كسی كه بر خدا توكل كند، خدا، او را كفایت می‌كند.

دومین اثر توكل بر خدا «آسودگی» است:

« مَنْ تَوَكَّلَ لَمْ یَهْتَمَّ»، (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 197)، حضرت علی‌(ع) فرمودند كسی كه توكل می‌كند، غصه نمی‌خورد.

سومین اثر توكل بر خدا، آسانی است. حضرت علی‌(ع) فرمودند: كسی كه بر خدا توكل كند سختی‌ها بر او آسان می‌شود.

چهارمین اثر توكل، نورانیت است. حضرت علی‌(ع) فرمودند: «مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ أَضَاءَتْ لَهُ الشُّبُهَاتُ وَ كُفِیَ الْمَئُونَاتِ وَ أَمِنَ التَّبِعَاتِ»، (تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 197)، كسی كه بر خدا توكل كند شبهات برای او روشن می‌شود هزینه‌ها، كفایت و پیامدهایش، امن می‌شود.
 
پنجمین اثر توكل این است كه سلطه شیطان را از انسان دور می‌كند.

خداوند در آیه 99 سوره نحل می‌فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ»، شیطان بر كسانی كه ایمان دارند و بر پروردگارشان توكل می‌كنند، تسلطی ندارد.