گروه فرهنگی مشرق- دور از جان شما! ولی بعضی‌ها بهانه‌گیری می‌کنند و طوری از روزهای طولانی و گرمای هوا حرف می‌زنند که انگار نخستین سالی است که مسلمانان در تابستان روزه می‌گیرند. حالا بماند خیلی از عبادت‌هایی که اکنون برای ما راحت شده در روزگاری برای مسلمانان خیلی سخت‌تر از همین رمضان طولانی و داغ بود اما چون دستور خدا بود برایشان آن قدر حرمت داشت که برای انجام آن نه تنها بهانه‌گیری نمی‌کردند بلکه از انجام آن لذت هم می‌بردند. همان طور که دکتر سعید طاووسی استاد تاریخ اسلام عقیده دارد روزه‌ای که برای ادای تکلیف باشد سخت‌تر از روزه‌ای است که مکلف با آن ارتباط قلبی برقرار می‌کند چرا که اعتقاد قلبی روح را در مقابل جسم مقاوم می‌کند. دکتر سعید طاووسی در کنار دلایلی که باعث سختی عبادت می‌شود، از نمونه‌های تاریخی و معاصر اعمال عبادی می‌گوید که مسلمانان برای ادای آن سختی‌های بسیاری را تحمل کردند.


*خدا آسانی خواسته نه سختی

امام باقر (ع) فرموده: «آنهایی که نمی‌دانند چه رنج‌هایی بر ما تحمیل شده،‌ شریک افرادی هستند که این رنج‌ها را بر ما وارد کردند» این روایت تنها به این دلیل نقل شده که اگر ما از عقبه و پیشینه‌ی خود آگاه باشیم و بدانیم میراث امروز به چه قیمت و با چه رنج و زحمتی به ما رسیده به آن پایبند‌تر خواهیم بود و ازآن بهتر حفاظت می‌کنیم. در صورتی که بی اطلاعی از آن باعث سستی در دین می‌شود و ما همانند افرادی که می‌خواستند حق را کمرنگ کنند و از بین ببرند باعث ضربه زدن به دین می‌شویم. علاوه بر این اگر آیه‌ی 185 سوره‌ بقره (خداوند برای شما آسانی خواسته نه سختی) را درک کنیم متوجه خواهیم شد تکلیفی که نام آن را سختی گذاشته‌ایم، مشقتی نیست که مصداق عسر داشته باشد. برای افراد بیمار، کودکان، سالمندان و ... روزه هیچ گاه واجب نبوده. باید یاد بگیرم هر چیزی در زندگی هزینه‌هایی دارد و به راحتی به دست نمی‌آید. از طرفی طبق آیات قرآن فقط گفتن «ایمان آوردیم» کفایت نمی‌کند بلکه امتحان می‌شویم. انجام تکلیف و دوری از برخی امور از مصادیق آزمایش هستند. در توصیه‌ی بزرگان شیعه هم نقل شده سلوک و مراقبه چیزی غیر از ادای تکلیف نیست؛ اینکه اول از گناه دور شوید و از حرام اجتناب کنید و بعد هم اعمال واجب را انجام دهید. همین سیره نوعی عرفان است که راهش کاملا روشن و مشخص پیش پای ما قرار گرفته.


*حجی که همراه قافله انجام می‌شد

ممکن است انجام بعضی از واجبات مانند روزه گرفتن در تابستان برای برخی از ما سخت باشد. پیامبر اکرم(ص) از این سختی به خوبی آگاه بود. آنجا که فرمود: «روزه گرفتن در گرما جهاد است» یعنی برای روزه داری در تابستان با فصلی که فاصله‌ی اذان صبح تا مغرب کمتر است و هوا خنک‌تر است تفاوت قائل شده‌اند. اما در هر صورت اعمالی مانند روزه گرفتن در تابستان یا پنج نوبت نماز یومیه برای فردی که عاشق نباشد تکلیفی سنگین است. این موضوع بستگی به مکلف دارد که بخواهد خود را از نعمات محروم کند یا نه. چون در روایات داریم تصور کنید چه تفاوتی بین گناهانی است که لذت آنها زودگذر است و عقابشان طولانی، با عبادتی که سختی آن زودگذر است و ثوابش دائمی. عبادت‌های سختی که درکتاب‌های تاریخی آمده در مقابل روزه‌داری در تابستان سختی چندانی ندارد. در واقع روزه داری ما در مقابل مشقت‌هایی که گذشتگان برای ایمان و اعتقادات خود هزینه می‌کردند چیزی نیست. مانند زیارت حج که مسلمانان در صدر اسلام با کاروان و قافله آن را انجام می‌دادند. برای چنین سفری نیاز بود چندین ماه در سفر باشند. بسیاری از حجاج وصیت می‌کردند و امید بازگشت نداشتند اما برای انجام تکلیف، سختی‌ها را به جان می‌خریدند. «سفرنامه‌ی حج قاجاری» کتابی است که به کوشش دکتر رسول جعفریان نوشته شده.

اگر یک نمونه از سفرنامه‌های کتاب را مطالعه کنیم، متوجه می‌شویم که یک نفر برای اطاعت خدا و برای اعتقادات خود چه رنج‌ها و مشقت‌هایی را تحمل می‌کرده. این ماجرا نه تنها برای ایرانیان بلکه برای همه مسلمانان بوده. مثلا در تاریخ آمده در دوران جنگ‌های صلیبی مسیرهای محدوده‌ی جنگی مانند شامات،‌ صحرای سینا و خلیج عقبه توسط مسیحیان بسته می‌شدند. برای همین زائرین مجبور بودند از طریق مصر و عبور از دریای سرخ خود را به جده و مکه برسانند. در این مسیر، شهری در مصر به نام «ایضاب» که اکنون خالی از سکنه است و تبدیل به خرابه‌‌ای شده قرار داشت که همه‌ی حجاج از آن می‌گذشتند. نکته‌ی جالبی که در این شهر دیده می‌شود قبرستانی است که از وسعت شهر خیلی بزرگ‌تر است. وجود چنین قبرستانی به دلیل وفات مسافران خانه‌ی خدا بود که از غرب عالم اسلام وارد این شهر می‌شدند ولی آن یا حوالی آن به دلایل طبیعی سفر فوت می‌کردند. این قبرستان بعد از مدتی حکم زیارتگاه پیدا کرد چرا که در میان متوفیان،‌ بزرگان دینی وجود داشتند. تازه به این شرایط، راهزنی از قافله و دادن مالیات به حکومت‌ها برای عبور از شهر‌ها را هم اضافه کنید. اما با وجود همه این مشکلات هیچ‌گاه کعبه و اطراف آن خالی از زائر و مسافر نشد.


*ممنوعیت زیارت حرم امام حسین(ع)

سختی مسلمانان زائر فقط به زیارت خانه خدا ختم نمی‌شود بلکه در دوره‌هایی در تاریخ اسلام زیارت حرم اهل بیت(ع) شرایط سخت‌تری از حج داشت. آن طور که در کتاب‌های تاریخی آمده در دوران حکومت متوکل عباسی حرم امام حسین(ع) را خراب کردند و زمینش را شخم زدند تا آثار آن را از بین ببرند. با وجود این باز هم عده‌ای از شیعیان همه‌ی خاطرات را به جان می‌خریدند و به زیارت می‌رفتند. حتی در همان دوران ممنوعیت، مقبره‌ی امام شهید را بازسازی کردند که باز هم متوکل تصمیم گرفت به کربلا حمله کند که موفق نشد. این ماجرا در دوران معاصر یعنی در روزگار صدام هم تکرار شد. صدام از برخی مراسم‌های شیعیان جلوگیری می‌کرد و مانع پیاده‌روی به سمت حرم و خواندن زیارت در ایام اربعین می‌شد اما مراجع و علمای نجف با هزاران مشکل مانند دستگیری، شکنجه و در نهایت مرگ این سنت را برپا می‌کردند و با پای پیاده به سمت حرم می‌رفتند. زیارت جزو واجبات دین نیست اما اهمیت بسیار زیادی دارد که افراد معتقد را مکلف به ادای آن می‌کند.


*تصور هشت دقیقه زندگی روی تخت

فیلم با نمای یک سقف ساده شروع می‌شود. یک، دو، سه، همچنان دوربین روی سقف ثابت مانده. سر و صدای ناشی از اعتراض مردم سالن را پر می‌کند. بعضی سینما را ترک می‌کنندو عده‌ای منتظر می‌مانند تا خرابی فیلم درست شود اما بعد از هشت دقیقه،‌ فیلم نمای یک جانباز قطع نخاعی را که روی تخت خوابیده نشان می‌دهد با یک زیرنویس با این مضمون: «این تنها هشت دقیقه از زندگی این جانباز بود که شما طاقت نیاوردید!» این فیلم در سال 93 خبر ساز شد و اجازه داد طعم زندگی یک جانباز را واقعاً لمس کنیم؛ زندگی‌ای که صبوری ما در مقابل آن غیرقابل تصور است. می‌دانیم جهاد تکلیف ساده‌ای نیست.

چه در جنگ‌های گذشته که صدای چکاچک شمشیرها و نیزه‌ها شنیده می‌شد و چه حالا که با توپ و تانک و تفنگ و بمب مقابل یکدیگر می‌ایستند. شهادت در چنین میدانی جوانمردی و همت بالایی می خواهد. هر چند محرومیت هم کمتر از آن نیست. در میان این افراد، رزمندگانی بودند که در روزهای نبرد برای رضای خدا روزه می‌گرفتند در حالی که روزه به آنها واجب نبود. شاید از حمزه عموی پیامبر(ص) آموخته بودند که در جنگ احد با زبان روزه به شهادت رسید. حالا سختی این ادای تکلیف را با روزه‌داری در ماه رمضان آن هم با وسایل سرمایشی و امکانات رفاهی و وعده‌های غذایی مناسب اکنون قیاس کنید. بهانه‌گیری تنها برای افرادی است که فقط برای رفع تکلیف روزه می‌گیرند. این نوع روزه‌داری اتفاقاً بیشتر باعث ضعف خواهد شد در حالی که اگر مکلفی با روزه ارتباط قلبی برقرار کند، قدرت روحی‌اش باعث می‌شود قوت جسم هم پیدا کند.

*ایستادگی در مقابل آزار روحی

در دینداری فرقی نمی‌کند پیامبر باشید یا امام یا جزو پیروان. آزمایش الهی هزینه‌ای است که همه‌ی دینداران باید پرداخت کنند. ممکن است این هزینه در تمسخر نهفته باشد. همان طور که کفار برای مبارزه با جبهه‌ی حق،‌ از تمسخر پیامبر و امیرالمومنین(ع) استفاده می‌کردند. این موضوع شاید در ظاهر ساده باشد اما آیات قرآن نشان می‌دهند تمسخر برای دعوت به اسلام چقدر برای پیامبر حالات روحی دردآوری داشته. به گزارش «آیه» این موضوع در همین عصر برای پیروان دین دیده می‌شود و ممکن است افرادی به خاطر عقایدشان مورد تمسخر قرار بگیرند یا دشنام و توهین و تهمت بشنوند. همه‌ی این موارد تاب و توان زیادی را می‌طلبد به هر حال اگر کسی بخواهد پای اعتقادات خود بایستد حتما مخالفانی خواهد داشت. شهید مطهری در کتاب «جاذبه و دافعه‌ی امام علی (ع)» نقل کرده:‌ «اگر کسی بر حق باشد هم جاذبه و هم دافعه ایجاد می‌کند. کسی که همیشه جاذبه دارد از منافقین است که می‌تواند رضایت همه‌ی افراد را داشته باشد. غیر از آزار روحی،‌ گاهی شکنجه‌های جسمی مسلمانان را اذیت کرده. چه از صدر اسلام که افرادی همچون سمیه و بلال زیر بار آن به شهادت رسیدند و چه در دوران معاصر و حکومت شاهنشاهی که مبارزان زیادی به خاطر انقلاب اسلامی زجرهای گوناگونی متحمل شدند» بازدید از موزه‌ی عبرت یا باغ موزه‌ی زندان قصر شاید ما را با این سختی‌ها بیشتر آشنا کند. اما اوج عبادات سخت از اسارت گرفته تا جهاد و آزار روحی را می‌توان در کربلا دید که امام حسین(ع) و یارانش برای انجام تکلیف الهی چگونه به شهادت رسیدند.