براساس مستندات موجود شهرستان خرمشهر یکی از استراتژیک ترین مرزهای صادرات و وارداتی کشور در 1قرن اخیر بوده، در سال‌های اکتشاف نفت اسکله بندر خرمشهر محل تخلیه ماشین‌آلات نفتی و مصالح ساختمانی بود در جنگ جهانی دوم نیز کشتی کمک‌های تسلیحاتی متفقین در بندر خرمشهر پهلو می‌گرفت و از طریق این بندر اتحاد شوروی را تقویت می‌کردند.
تاریخ می‌نویسد بیش از 20کشور در خرمشهر دفاتر کنسولگری و کاروانسراهای مختلف داشتند، قدیمی‌های خرمشهر می‌گویند که خرمشهر شهر اولین‌ها است، مردم خرمشهر مردمی غنی و ثروتمند بودند، خرمشهر پایتخت اشتغال کشور بود. این‌ها را قدیمی‌های خرمشهر که اکنون در شهر، استان و یا کشورهای دیگر ساکن هستند نقل می‌کنند.
خرمشهر نخستین شهری بود که آماج حملات رژیم متجاوز بعث عراق قرار گرفت و نخستین شهری بود که در برابر دشمن تادندان‌مسلح 45روز ایستاد و ماشین جنگی صدام را در کوچه و پس‌کوچه‌های شهر متوقف کرد، ایستاد و زخم خورد تا از خاک، عزت و شرف خود دفاع کند، ایستاد تا هویتش گم نشود.
جنگ تحمیلی پایان یافت و خرمشهر 25 سال است که زخم‌هایی عمیق بر تن می‌کشد، شاید حفظ و معرفی تاریخ خرمشهر کوچک‌ترین وظیفه در قبال ایستادگی خرمشهر و مردم آن باشد اما این شهر پر میراث و گنج‌های نهفته از نگاه مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری مغفول مانده است، خرمشهر در جنگ هزینه‌های سنگینی داد امروز با این غفلت‌ها زخم‌های خرمشهر تازه می‌شود.
کمال عامری نسب نماینده میراث فرهنگی و گردشگری در خرمشهر است که برای اطلاع از پیگیری‌ها پای حرف‌هایش می‌نشینم اما انگار او هم مثل خرمشهر دلی پردرد دارد.
سوء مدیریت دلیل تخریب قصر فیلیه
عامری نسب از بی‌مهری‌های مسئولان این‌گونه می‌گوید: خرمشهر مملو از بناهای تاریخی و میراث فرهنگی است، در سال 88قصر فیلیه به دلیل سوء مدیریت و بی‌تدبیری برخی مسئولان تخریب شد، متأسفانه این حتی بقایای مصالح ساختمانی این ابنیه مهم نیز جمع‌آوری شد و این اقدام قلب خرمشهر را به درد آورد.
وی تصریح می‌کند: این قصریکی از آثار شناخته‌شده در سطح ملی و حتی بین‌المللی و جزئی از هویت ملی مردم خرمشهر بود که می‌توانست به‌عنوان یک جاذبه گردشگری ویژه در منطقه استفاده شود، هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای هم برای تخریب آن وجود نداشت و تنها دلیل می‌توانست سو مدیریت باشد.
نماینده میراث فرهنگی و گردشگری در خرمشهر، می‌افزاید: مسجد جامع از دیگر آثار ملی ثبت و شناخته‌شده است، ساختمان هلال‌احمر که عمر آن به 100سال می‌رسد و از دیوارهای آجری در دوطبقه تشکیل‌شده از دیگر بناهای زیبا و تاریخی خرمشهر است که در آن دوران برای استقبال و پذیرایی از مقامات خارجی مهمان در خرمشهر استفاده می‌شد.
وی، عنوان می‌کند: پل شهید جهان‌آرا یا همان پل قدیم خرمشهر و مسجد صاحب‌الزمان (عج) در مسیر شلمچه از دیگر بناهایی هستند که مانند سایر بناها محجور ماندند. در سال 91مدیرکل وقت میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان طی جلسه‌ای برای تشکیل اداره مستقل میراث فرهنگی و گردشگری در خرمشهر اعلام آمادگی کردند.
وعده‌های پوچ مسئولان وقت
عامری نسب، می‌گوید: البته این تصمیم با وعده‌های بسیاری همراه بود، رئیس برای اداره میراث فرهنگی و گردشگری خرمشهر تعیین کردند اما مکان و نیرو برای دایر کردن اداره مشخص نشد درواقع وعده‌های مسئولان پوچ و واهی بود که به سرانجام نرسید.
وی با اشاره به اینکه این تصمیمات در پایان دولت دهم و آغاز به کار دولت جدید بود، بیان می‌کند: صورت‌جلسه‌ای مبنی بر تخصیص اعتبار برای مرمت ساختمان هلال‌احمر سابق جهت استقرار ساختمان اداری میراث فرهنگی، بخشی دیگر به‌عنوان موزه مردم‌شناسی و تاریخی همچنین بخش دیگری را به‌عنوان سالن آموزش صنایع‌دستی توسط مدیرکل میراث فرهنگی، فرماندار خرمشهر و جمعی از مسئولان امضا شد اما عملیاتی نشد.
نماینده میراث فرهنگی و گردشگری در خرمشهر اظهار می‌کند: با مدیرکل جدید که مدعی فرزند آبادان و خرمشهر بودن هستند جلساتی داشتم ایشان فکر وسیعی دارند اما هیچ اقدامی تاکنون انجام ندادند، متأسفانه عدم توزیع عادلانه امکانات اداری و نیروی انسانی اجحاف در حق مردم خرمشهر است.
عامری نسب، می‌گوید: در شرایطی که همه مسئولان محلی، استانی و کشوری می‌گویند خرمشهر بر گردن همه دِین دارد خرمشهر فاقد حتی یک اداره کوچک میراث فرهنگی است، اگر دِین بر گردن دارند پس چرا ادای دِین نمی‌کنند؟ گردشگری خرمشهر را چه کسی باید مدیریت کند درحالی‌که سالانه بیش از 2میلیون گردشگر وارد این شهر می‌شوند.
وی، عنوان می‌کند: اکنون‌که پایان سال است باید ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی تشکیل شود اما این ستاد را چگونه تشکیل بدهیم درحالی‌که هیچ ساختار فیزیکی مشخصی وجود ندارد، روزانه هزار نفر از پایانه‌های خرمشهر به خارج از کشور تردد می‌کنند و تنها شهری است که به شبکه حمل‌ونقل زمینی، هوایی و دریایی راه دارد.
ادعای حمایت و پیگیری
شهردار خرمشهر با اشاره به اینکه از ظرفیت‌های فرهنگی و ابنیه فرهنگی اطلاع کافی نداریم، می‌گوید: اگر بنای تاریخی در شهر وجود دارد به ما معرفی کنید حتماً حمایت می‌کنیم چون این ابنیه تاریخی و فرهنگی جزو هویت هر شهر به شمار می‌آید.
در این میان ساختمان‌هایی که براثر بی‌تدبیری تخریب شدند کم نبودند، بانک ملی شعبه فردوسی که به دلیل غفلت مسئولان به تصرف یک خانواده تهی‌دست درآمده بود در سال 89تخریب شد، البته میراث فرهنگی به‌اصطلاح انفعال نشان داد اما این انفعال دردی دوا نکرد و خرمشهر بار دیگر میراث گران‌بهایی را از دست داد، بعدها گفته شد علت تخریب آن درخواست مالک شخصی بانک بود.
نقش منطقه آزاد اروند به‌عنوان نماینده عالی دولت
ازآنجایی‌که شهرهای آبادان و خرمشهر جزو منطقه آزاد اروند و این سازمان عالی‌ترین مقام دولتی به شمار می‌آید، انتظار می‌رفت توجه بیشتری به مقوله میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری منطقه از خود نشان دهد.
مرکز فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر نخستین مرکز فرهنگی دفاع مقدس کشور و یکی از جاذبه‌های مهم دیدنی شهر به شمار می‌آید که فرهنگ مقاومت و مظلومیت خرمشهر را در 8سال دفاع مقدس و 19ماه اسارت به تصویر می‌کشد اما مانند دیگر ابنیه مورد غفلت قرارگرفته است، این ساختمان 85ساله در سال 1309 به‌عنوان دفتر مدیرکل کمپانی نفت انگلیس و ایران مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، بعدها در سال 1375به‌عنوان نخستین مرکز فرهنگی دفاع مقدس کشور آغاز به کار می‌کند.
این مرکز که دارای آثار تجسمی، هنری و جنگی است مقاومت، اسارت، آزادی و بازگشت مردم خرمشهر را به تصویر می‌کشند، این مرکز مانند سایر مراکز هنری و موزه‌ای کشور نیازمند بازآرایی است.
آخرین بازآرایی این مرکز به سال 88باز می‌گردد، درحالی‌که به‌طور میانگین مراکز هنری و موزه‌ای هر 4سال نیازمند بازآرایی هستند.
مشاور اداره کل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان خوزستان مردادماه امسال به خبرنگار تسنیم گفته بود: با توجه به اینکه 6 سال از آخرین بازآرایی می‌گذرد، طرح بازآرایی در مرحله مطالعاتی قرار دارد، با سرانجام رسیدن طرح مطالعاتی مرحله اقدام با کمک دستگاه‌های اجرایی آغاز می‌شود.
وی عنوان کرده بود: معاونت فرهنگی منطقه آزاد اروند برای اجرای پروژه بازآرایی اعلام آمادگی کرده و با کمک بخش‌های تخصصی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس این امر محقق خواهد شد.
عبدالمجید عقیلی در پاسخ به این پرسش که فضای جدید مرکز فرهنگی دفاع مقدس در تعطیلات نوروزی سال 95 به بهره‌برداری می‌رسد یا خیر، اظهار کرده بود: در تلاش هستیم بازآرایی در سال 94 صورت بگیرد، امیدواریم بتوانیم این بازآرایی را در تعطیلات نوروزی 95 به بهره‌برداری برسانیم.
اظهارنظرها نکته‌ای مهم نمایان می‌کند، آن‌هم فقدان هماهنگی بین بخشی است، کارشناسان فرهنگی معتقدند در مرحله نخست باید متولی دارای تخصص و دلسوز برای مسئولیت خطیر حفظ میراث فرهنگی و هویت ملی مشخص شود و دوم آنکه منطقه آزاد اروند باید حساسیت بیشتری نسبت به موضوعات ملی که موجب جذب گردشگر می‌شود داشته باشد.
نخبگان شهر نیز معتقدند منطقه آزاد اروند پیش از آنکه ظرفیت‌سازی کند باید ظرفیت‌های بومی و نهفته شهر را احیا کند، اما چه کسی باید این مهم را پیگیری کند؟
و مهم‌تر از آن اینکه تا چه موقع قرار است هویت ملی مردم خرمشهر قربانی بی‌فکری و بی تدبیری شود؟
گزارش و تصاویر از محمدرضا عبادی
