مشرق - مراد از قدر، تقدير و اندازه گيري است و شب قدر شب اندازه گيري است و خداوند متعال در اين شب حوادث يک سال را تقدير مي کند و زندگي، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسان ها و اموري از اين قبيل را در اين شب مقدر مي گرداند.

شب قدر کدام شب است؟
در قرآن کريم آيه اي که به صراحت بيان کند شب قدر چه شبي است ديده نمي شود. ولي از جمع بندي چند آيه از قرآن کريم مي توان فهميد که شب قدر يکي از شب هاي ماه مبارک رمضان است. قرآن کريم از يک سو مي فرمايد: «انا انزلناه في ليله المبارکه». اين آيه گوياي اين مطلب است که قرآن يکپارچه در يک شب مبارک نازل شده است و از سوي ديگر مي فرمايد: «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن» و گوياي اين است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است و در سوره قدر مي فرمايد: «انا انزلناه في ليله القدر» از مجموع اين آيات استفاده مي شود که قرآن کريم در يک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اينکه کدام يک از شب هاي ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کريم چيزي بر آن دلالت ندارد و تنها از راه اخبار مي توان آن شب را معين کرد. در بعضي از روايات منقول از ائمه اطهار(ع) شب قدر مردد بين نوزدهم و بيست و يکم و بيست و سوم ماه رمضان است و در برخي ديگر از آنها مردد بين شب بيست و يکم و بيست و سوم و در روايات ديگري متعين در شب بيست و سوم است و عدم تعين يک شب به جهت تعظيم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نکنند.
پس از ديدگاه روايات ائمه اهل بيت(ع) شب قدر از شب هاي ماه رمضان و يکي از سه شب نوزدهم، بيست و يکم و بيست و سوم است. اما روايات منقول از طرق اهل سنت به طور عجيبي با هم اختلاف داشته و قابل جمع نيستند ولي معروف بين اهل سنت اين است که شب بيست و هفتم ماه رمضان، شب قدر است و در آن شب قرآن نازل شده است.

تکرار شب قدر در هر سال
شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالي که قرآن در آن نازل شد نيست بلکه با تکرار سال ها، آن شب نيز تکرار مي شود. يعني در هر ماه رمضان شب قدري است که در آن شب امور سال آينده تقدير مي شود.
دليل بر اين امر اين است که:
اولا: نزول قرآن به طور يکپارچه در يکي از شب هاي قدر چهارده قرن گذشته ممکن است ولي تعيين حوادث تمامي قرون گذشته و آينده در آن شب بي معني است.
ثانيا: کلمه «يفرق» در آيه شريفه «فيها يفرق کل امر حکيم» در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را مي رساند و نيز کلمه «تنزل» در آيه کريمه «تنزل الملائکه و الروح فيها باذن ربهم من کل امر» به دليل مضارع بودنش دلالت بر استمرار دارد.
ثالثا: از ظاهر جمله «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن» چنين برمي آيد که مادامي که ماه رمضان تکرار مي شود آن شب نيز تکرار مي شود. پس شب قدر منحصر در يک شب نيست بلکه در هر سال در ماه رمضان تکرار مي شود.
در اين خصوص در تفسير برهان از شيخ طوسي از ابوذر روايت شده که گفت: به رسول خدا(ص) عرض کردم يا رسول الله(ص) آيا شب قدر شبي است که در عهد انبيا بوده و امر به آنان نازل مي شده و چون از دنيا مي رفتند نزول امر در آن شب تعطيل مي شده است؟ فرمود: «نه بلکه شب قدر تا قيامت هست.»

عظمت شب قدر
در سوره قدر مي خوانيم: «انا انزلناه في ليله القدر و ما ادرئک ما ليله القدر ليله القدر خير من الف شهر» خداوند متعال براي بيان عظمت شب قدر با اين که ممکن بود بفرمايد: «و ما ادرئک ماهي هي خير من الف شهر» يعني با اينکه مي توانست در آيه دوم و سوم به جاي کلمه «ليله القدر» ضمير بياورد، خود کلمه را آورد تا بر عظمت اين شب دلالت کند و با آيه «ليله القدر خير من الف شهر» عظمت اين شب را بيان کرد به اين که اين شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن اين شب از هزار ماه، بهتر بودن از حيث فضيلت عبادت است. چه اين که مناسب با غرض قرآن نيز چنين است. چون همه عنايت قرآن در اين است که مردم را به خدا نزديک و به وسيله عبادت زنده کند و احيا يا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق(ع) سوال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟
(با اينکه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يک شب قدر است)
حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهي که در آن شب قدر نباشد»

وقايع شب قدر
1-نزول قرآن
ظاهر آيه شريفه «انا انزلناه في ليله القدر» اين است که همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبير به انزال کرده که ظهور در يکپارچگي و دفعي بودن دارد نه تنزيل که ظاهر در نزول تدريجي است.
قرآن کريم به دو گونه نازل شده است:
1-نزول يک باره و در يک شب معين
2-نزول تدريجي در طول بيست و سه سال نبوت پيامبر اکرم(ص)
آياتي چون «قرانا فرقناه لتقراه علي الناس علي مکث و نزلناه تنزيلا» نزول تدريجي قرآن را بيان مي کند.
در نزول دفعي (و يکپارچه) قرآن کريم که مرکب از سوره ها و آيات است يک دفعه نازل نشده است بلکه به صورت اجمال همه قرآن نازل شده است چون آياتي که درباره وقايع شخصي و حوادث جزيي نازل شده ارتباط کامل با زمان و مکان و اشخاص و احوال خاصه اي دارد که درباره آن اشخاص و آن احوال و در آن زمان و مکان نازل شده و معلوم است که چنين آياتي درست درنمي آيد مگر اينکه زمان و مکانش و واقعه اي که درباره اش نازل شده رخ دهد به طوري که اگر از آن زمان ها و مکان ها و وقايع خاصه صرف نظر شود و فرض شود که قرآن يکباره نازل شده، قهرا موارد آن آيات حذف مي شود و ديگر بر آنها تطبيق نمي کنند، پس قرآن به همين هيئت که هست دوبار نازل نشده بلکه بين دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصيل است. همان اجمال و تفصيلي که در آيه شريفه «کتاب احکمت آياته ثم فصلت من لدن حکيم خبير» به آن اشاره شده است و در شب قدر قرآن کريم به صورت اجمال و يکپارچه بر پيامبر اکرم(ص) نازل شد و در طول بيست و سه سال به تفصيل و به تدريج و آيه به آيه نازل گرديد.
2-تقدير امور
خداوند متعال در شب قدر حوادث يک سال آينده را از قبيل مرگ و زندگي، وسعت يا تنگي روزي، سعادت و شقاوت، خير و شر، طاعت و معصيت و... تقدير مي کند.
در آيه شريفه «انا انزلناه في ليله القدر» کلمه «قدر» دلالت بر تقدير و اندازه گيري دارد و آيه شريفه «فيها يفرق کل امر حکيم» که در وصف شب قدر نازل شده است بر تقدير دلالت مي کند. چون کلمه «فرق» به معناي جداسازي و مشخص کردن دو چيز از يکديگر است و فرق هر امر حکيم جز اين معنا ندارد که آن امر و آن واقعه اي که بايد رخ دهد را با تقدير و اندازه گيري مشخص سازند. امور به حسب قضاي الهي داراي دو مرحله اند، يکي اجمال و ابهام و ديگري تفصيل و شب قدر به طوري که از آيه «فيها يفرق کل امر حکيم» برمي آيد شبي است که امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصيل بيرون مي آيند.
3-نزول ملائکه و روح
براساس آيه شريفه «تنزل الملائکه و الروح فيها باذن ربهم من کل امر» ملائکه و روح در اين شب به اذن پروردگارشان نازل مي شوند. مراد از روح آن روحي است که از عالم امر است و خداي متعال درباره اش فرموده است: «قل الروح من امر ربي» در اين که مراد از امر چيست؟ بحث هاي مفصلي در تفسير شريف الميزان آمده است که به جهت اختصار مبحث به دو روايت در مورد نزول ملائکه و اينکه روح چيست بسنده مي شود.
الف: پيامبر اکرم(ص) فرمود: وقتي شب قدر مي شود ملائکه اي که ساکن در «سدره المنتهي» هستند و جبرئيل يکي از ايشان است نازل مي شوند در حالي که جبرئيل به اتفاق سايرين پرچم هايي را به همراه دارند.
يک پرچم بالاي قبر من و يکي بر بالاي بيت المقدس و پرچمي در مسجدالحرام و پرچمي بر طور سينا نصب مي کنند و هيچ مومن و مومنه اي در اين نقاط نمي ماند مگر آنکه جبرئيل به او سلام مي کند، مگر کسي که دائم الخمر و يا معتاد به خوردن گوشت خوک و يا زعفران ماليدن به بدن خود باشد.
ب: از امام صادق(ع) در مورد روح سوال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئيل بزرگتر است و جبرئيل از سنخ ملائکه است و روح از آن سنخ نيست. مگر نمي بيني خداي تعالي فرموده: «تنزل الملائکه و الروح» پس معلوم مي شود روح غير از ملائکه است.
4- سلام و امنيت
قرآن کريم در بيان اين ويژگي شب قدر مي فرمايد: «سلام هي حتي مطلع الفجر» کلمه سلام و سلامت به معناي عاري بودن از آفات ظاهري و باطني است و جمله «سلام هي» اشاره به اين مطلب دارد که عنايت الهي تعلق گرفته است به اين که رحمتش شامل همه آن بندگان شود که به سوي او روي مي آورند و نيز به اينکه درخصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد. به اين معنا اين است که در اين شب کيد شيطان ها هم موثر واقع نشود چنانکه در بعضي از روايات نيز به اين معنا اشاره شده است.
البته بعضي از مفسرين گفته اند: مراد از کلمه «سلام» اين است که در شب قدر ملائکه از هر مومن مشغول به عبادت بگذرند، سلام مي دهند.مهمترين مناسبت ماه مبارک رمضان، شب قدر است که هماره مورد توجه مومنين بوده و خواهد بود. آنچه پيش روي داريد بحثي پيرامون شب قدر براساس نظرات مرحوم علامه طباطبايي(ره) در تفسير شريف الميزان است که در سوره «قدر» و «دخان» مطرح گرديده و توسط آقاي حسين ملا نوري تهيه شده است. اميد که راهنماي خوبي براي معرفي اين شب در شب هاي احيا باشد.