نشست نقد و بررسی کتاب تیتر نویسی نوشته مجید رضائیان عصر روز چهارشنبه ۲۹ مهر با حضور محمدمهدی فرقانی، یونس شکرخواه، سیدفرید قاسمی و مهدی منتظرقائم در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب در تهران برگزار شد.

در ابتدای این جلسه محمدمهدی فرقانی رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در سخنانی گفت: سنت نقد کتاب به ویژه در عرصه علمی جاندار و ریشه‌دار نیست و این یکی از آسیب‌های ماست. امروز شاهد تولید انبوه کتاب در دانشگاه هستیم در حالی که بسیاری از آنها فاقد وجاهت علمی است.

وی ادامه داد: باید سنت نقد کتاب‌های علمی و آکادمیک در ایران رواج پیدا کند و رو دربایستی‌های شخصی و عاطفی در نقد کتاب کنار گذاشته شود و نقد علمی شود. غرب این سنت را اجرا کرده و افرادی مانند لیوتار علیه نظریه هابرماس بلند شده و آن را نقد  می‌کند اما اتفاقی که در غرب می‌افتد رشد نظریه‌پردازی و علم از خلال نقدهاست و نه سکوت علمی. بنابراین باید این سنت در جامعه ما جدی گرفته شود و عمق و غنای بیشتری یابد و همه بپذیریم که نقد شویم.

وی با بیان اینکه باید ظرفیت نقدپذیری داشته باشیم افزود: در منابع آموزشی روزنامه نگاری گفته شده سعی کنید در ابتدای کار روزنامه نگاری خود را در معرض نقد قرار دهید. ما هم در روزنامه این را تجربه کردیم و یاد گرفتیم با تلخی ها کنار بیایم و بیاموزیم. بنابراین سعی کنیم در عرصه کار تجربی و حرفهای خودمان را در معرض نقد و آزمون قرار دهیم. باید از نقد شدن دیگران هم بیاموزیم.

این استاد علوم ارتباطات در ادامه با اشاره به سنت تیترنویسی در مطبوعات اظهار کرد: تمام رسانه‌های مجازی هم تیتر دارند اما ساختارشان با مطبوعات نوشتاری متفاوت است. می گویند فلسفه بزرگترین خاصیتش این است که موضوعات و مطالب روزمره آن چنان پیچیده بیان می کنند که مردم و خودشان متوجه نمی شوند. من وقتی این کتاب را دیدم هیچ وقت متوجه این همه قواعد در تیتر نویسی نشدم!

فرقانی گفت: این تلاش قابل تقدیر است اینکه یک مقوله ساده و جمع و جور را تئوریزه کنید جای تقدیر دارد. این کتاب کار با ارزشی است. ما ساختارهایی در روزنامه نگاری داریم که در کنار هم معنا می یابند. خبر خوب را می توانید با یک تیتر بد بکشید.

وی با اشاره به آسیبی در رسانه‌های امروزی بیان کرد: امروز برخی از اصول اخلاقی نقد می شود. هفته گذشته من درباره خبری که از یک وزارتخانه در خبرگزاری آورده شده بود اعتراض کردم گفتند تیتر برای یک رسانه است. ساختار تیتر متعلق به رسانه است اما محتوای تیتر متعلق به متن است و شما باید به متن وفادار باشید. هنر تیتر زن این است که نکته کلیدی متن را بتواند استخراج کرده و تیتر کند. امروز رد پای تیتر را نمی توان در متن پیدا کرد!

رئیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی هشدار داد: اجازه ندهیم این اصالت ها که فضای روزنامه نگاری حرفه ای را از فضای مجازی جدا می کند از بین برود چون در غیر این صورت فضای مجازی به این مطبوعات اولی است چون فضای مجازی با سرعت همه اخبار را پوشش می دهد. افتخار مطبوعات این است که در سازو کاری اخلاق، دقت، امانتداری را رعایت می کند این اصول در فضای مجازی متولی ندارد باید مو را از ماست کشید و نگذاشت این ارزش ها خدشه دار شود. تیتر از متن خبر استخراج می شود اما متاسفانه گاهی با این استدلال های غیر حرفه ای مواجه می شویم.

فرقانی گفت: بهترین تیتر معرف محتوای متن است. البته هر رسانه به اقتضای سیاست و خط مشی خودش زاویه ای از موضوع را پیدا می کند و تیتر می کند اما تیتر نباید به گونه ای باشد که ردپایش در اثر نباشد.

وی درباره اهمیت تیتر هم متذکر شد: چند نظریه درباره تیتر بیان شده که از آن جمله برجسته سازی که به نقش تیتر بر می گردد. این نظریه این گونه شکل گرفت که به طور مثال ۱۰ رویداد برتر از نظر مردم را پرسیدند و فهمیدند این اولویت را رسانه ها مشخص کردند. گاهی مردم متن را نخوانده بودند اما تیتر را به خاطر سپرده بودند. نظریه تزریقی هم کم و بیش ریشه در کارکرد تیتر دارد. اگر قرار باشد پیام گلوله به ذهن مخاطب باشدآن تیر، تیتر است. بنابراین به دلیل همه بار معنایی که تیتر می تواند داشته باشد کار دکتر رضاییان کار بسیار با ارزش است و می تواند مورد استفاده روزنامه نگاران سنتی و مجازی قرار گیرد.

به گفته فرقانی، علم تجربه را قابل انتقال می کند و خصلت آموزشی دادن به تجربه دارد و این اتفاق در این کتاب افتاده است. بسیاری از این قواعد را ما در عمل تیتر رعایت می کردیم اما این کتاب قواعد را تئوریزه کرده است.   

فرقانی که به اتفاق یونس شکرخواه در دوران جنگ تحمیلی از اعضای شورای تیتر روزنامه کیهان بوده‌اند، در ادامه به نقل خاطره‌ای پرداخت و گفت: یادم می‌آید خرمشهر سقوط کرده بود و ما باید تیتر مربوط به این اتفاق را انتخاب می‌کردیم. این تیتر طبیعتاً باید هم از وقوع این اتفاق خبر می‌داد هم می‌بایست طوری باشد که روحیه یاس و ناامیدی در مردم ایجاد نکند و هم دشمن شاد کن نباشد.

وی افزود: در نهایت از میان ۱۱۸ تیتر پیشنهادی، این عبارت انتخاب شد: «خونین شهر با آخرین فشنگ ها هنوز مقاومت می کند» این تیتر قابل مطالعه در تاریخ روزنامه نگاری پس از جنگ ماست. اینها ظرافت هایی است که اگر در معرضش نباشید نمی توانید بفهمید یک کلمه چطور می تواند موازنه ها را تغییر دهد.

فرقانی گفت: تیتر در عالم رسانه و ارتباطات کارکرد بسیار مهم اثر بخش و تعیین کننده دارد و یک تیتر نه چندان قوی هم می تواند تاثیر منفی داشته باشد. این اثر هم می تواند ضعف هایی داشته باشد به طور مثال می توانست فضای بعد از انقلاب در روزنامه نگاری در کتاب لحاظ می شود کتاب را بومی تر می کرد. مثال کتاب با اینکه داخلی هستند اما اصول آن جهانشمولند و همه جای دنیا تدریس می شوند اما جای تجربه بومی شما در این کتاب خالی است و می توان این تجربه های بومی را در یک فصل مدون کرد. اگر دوباره ویراستاری شود اشکالات کتاب کمتر می شود. بومی سازی می تواند ارزش های این اثر را بیشتر کند.