گروه گزارش ویژه مشرق- وقتی ترکیه برای برخورد با داعش، به جای مذاکره با دولت عراق با دولت آمریکا وارد گفتگو می‌شود، معلوم است یک جای کار می‌لنگد. وقتی روزی علیه داعش موضع‌گیری می‌کند و سپس آموزش برخی نیروهایش را برعهده می‌گیرد، مثل روز روشن است که باید به دنبال ریگ در کفش اردوغان بود. حملات هوایی ارتش ترکیه، گاهی دشت‌های عراق را درمی‌نوردد و گاهی به سمت مرزهای سوریه پیش می‌رود. چه چیز باعث شده که ترکیه از لاک فعالیت اقتصادیِ صِرف بیرون آمده و وارد مجادلات نظامی در منطقه شود، آن هم به صورت همزمان در دو جبهه سوریه و عراق؟ چه خبر است؟ علت این همه یک بام و دو هوایی چیست؟

اولین نکته‌ای که به ذهن هر تحلیلگری می‌رسد، این است که نفس مبارزه یا کمک به داعش برای ترکیه مهم نیست. دولت اردوغان در این میانه به دنبال چیز دیگری است و برای رسیدن به همان هدف است که هر از چندی سیاستش در این بحران عوض می‌شود. این آب گل آلود، به جز تضعیف بشار اسد، یک ماهی بزرگ برای داووداغلو دارد: تضعیف کردهای ترکیه و همسایگانش و تعویق ادعاهای خودمختاری‌طلبانه این اقلیت پرجوش و خروش.

ترکیه هم از نظر مساحت و هم از نظر جمعیت، بیشترین بخش از کردستان را در خود جای داده است. همین مسأله موجب شده که کردها بیش از همه در ترکیه فعال باشند، مخصوصاً از این نظر که در مرزهای عراق، یعنی تنها کمی آن طرف‌تر، اختیارات مرتبط با خودمختاری را استیفا کرده‌اند. رؤیای کردستان بزرگ که اکنون میان 4-5 کشور تقسیم شده است، در قرون گذشته، مدتی تحت حکومت سلسله‌های حسنویه و بنی عیاران از حیات سیاسی مستقل و واحد برخوردار بوده است. کردها اکنون بزرگترین قومیت فاقد پرچم سیاسی در جهان هستند. این مسأله تنها به دلیل رفتار دولت‌های دارای اقلیت کرد نیست، بلکه به خودِ کردها نیز برمی‌گردد که چگونه و با چه راهبردهایی به دنبال تأسیس کشور مستقل بوده‌اند.

بخشی از اختلافات موجود میان دولت‌ها و کردها در سال‌های گذشته، به تفاوت مذهبی برمی‌گشت، اما این مسأله در ترکیه وجود ندارد و نهایتاً اختلاف بر سر فرقه‌های اهل سنت است، بنابر این عمده منازعه میان دو نژاد ترک و کرد برقرار است. در حالی که پان کردیسم در ایران، عمدتاً تحت نفوذ گروه‌های چپ و مورد حمایت شوروی شعله‌ور می‌شد، در عراق و ترکیه زمانی شکل گرفت که در تقسیمات سرزمینی پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و برخلاف تعهدات قبلی، کشوری برای کردها در نظر گرفته نشد. البته این اولین بار نیست که انگلیسی‌ها با سوءاستفاده از تمایلات قدرت‌طلبانه حکام بومی خاورمیانه و همچنین تمایلات قومی-نژادی در مردم منطقه، مرز دولت‌ها را دقیقاً از روی مناطق سکونت اقوام طراحی کرده، این اقوام را به طورت دو پاره یا چندپاره در می‌آورند تا منازعات قومی دست از سر خاورمیانه برندارد.

اقدامات دولت، لزوماً با افکار عمومی مردم ترکیه سازگار نیست. در انتخابات اخیر مجلس ترکیه، عمده کرسی‌هایی که از حزب عدالت و توسعه گرفته شد، به حزب چپ‌گرای دموکراتیک خلق رسید. این حزب با گروه پ.ک.ک نیز ارتباطاتی دارد و همین موجب وحشت بیشترِ دولت ترکیه از قدرت‌گیری کردها شد. دولت ترکیه از طرفی با سیل درخواست‌های داخلی برای رسیدگی به اقلیت کرد شده است و از سوی دیگر فشارهای بین‌المللی بویژه از سوی اتحادیه اروپا برای رعایت حقوق بشر در قبال این اقلیت رو به فزونی است.

کمی به عقب برگردیم، به دو سال پیش. گروه پ.ک.ک یا حزب کارگران کردستان در سال 2013 میلادی به آتش‌بس با دولت ترکیه رضایت داد و اعلام شد که عبدالله اوجالان که در زندان محبوس است، با آتش‌بس موافقت کرده است، اما حالا اردوغان زیر قولش زده است. بهانه این خلف وعده، اولاً اتهاماتی است که اردوغان در اقدامات تروریستی اخیر به کردها وارد می‌کند و ثانیاً درخواست کردها از دولت برای مقابله با داعش است. درگیری دو گروه به حدی رسیده که در چندین شهر کردنشین، حکومت نظامی برقرار شده است. فرانک والتر اشتاین مایر وزیر خارجه آلمان به دولت ترکیه هشدار داده است که در برابر حملات تروریستی، «از واکنش مفرط بپرهیزد». معنی این سخن آن است که همه فهمیده‌اند دولت ترکیه منتظر است تا یک اتفاق را بهانه‌ای برای حملات گسترده به مناطق کردنشین قرار دهد.

اوجالان حدود 6 ماه پیش نیز سه نامه برای مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق، جلال طالبانی رئیس حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق و همچنین مردم ترکیه به ویژه کردهای این کشور نوشت. این نامه ها به روند مذاکرات صلح در ترکیه، زمینه سازی برای برگزاری کنگره کردهای منطقه و چگونگی مقابله با تهدیدهای گروه تروریستی داعش در کوبانی و شنگال سوریه و موصل و کرکوک در عراق پرداخته است. شاید اوجالان پیش بینی می کرد که سیاست های غلط اردوغان، رأی مردم را به جیب احزابِ نزدیک به کردها می ریزد.

پیوستن به داعش: تله جذابی که کردهای عراق و سوریه و ترکیه را زیر بمباران داووداغلو قرار می‌دهد

ترکیه برای ماه‌ها تعامل کج‌دار و مریضی با قضیه داعش در پیش گرفت. این نشان می‌دهد رشد داعش اگر سودی برای دولت ترکیه نداشته باشد، قطعاً بی‌ضرر بوده است. نهایتاً پس از مذاکره با دولت آمریکا و همچنین اقدام تروریستی وحشتناک در شهر سوروچ که به داعش نسبت داده شد، جولای سال جاری بود که برخی از مواضع این گروهک توسط هواپیماهای ترک، بمباران شد.


در همین حین بود که دولت ترکیه از 27 عضو دیگرِ ناتو درخواست کرد تا برای بررسی اقدامات تروریستی داعش در ترکیه و چگونگی مواجهه با این تهدید، جلسه فوق العاده تشکیل دهند. این جلسه که حدود دو ماه پیش برگزار شد، پنجمین جلسه از نوع خود در تاریخ ناتو بود.

بگذریم. F-4 ها و F-16 های ترکیه بلافاصله به خانه برنگشتند، بلکه سری به کوهستان های اطراف هم زدند و مناطقی از عراق را که هواداران پ.ک.ک در آن زندگی می‌کنند را مورد هدف قرار دادند. حتی در اقدامی به دستگیری حدود 1000 نفر از بسیاری از شهرها از جمله استانبول پرداخت که عمده آنها داعش نبودند، بلکه عضو همین حزب یا از چپ‌گرایان افراطی بودند. ترکیه در مذاکراتش به دولت آمریکا اجازه داد بار دیگر از پایگاه هوایی اینجرلیک استفاده کند به شرط اینکه در مرز این کشور با ترکیه، منطقه پروازممنوع برقرار شود. پ.ک.ک برای هر دو کشور در فهرست گروه‌های ترویستی قرار دارد.

دولت ترکیه برای اینکه اقدامات خود را موجه جلوه دهد، کردها را عامل نقض آتش بس دانسته و برخی حملات تروریستی علیه پلیس این کشور را به پ.ک.ک نسبت داده است. البته این اقدامات از پ.ک.ک بعید نیست چون جناح افراطیِ این گروه با تصمیم اوجالان مبنی بر آتش‌بس موافق نبوده و نیست. این وضعیت موجب شده که برای دولت ترکیه، جنگ علیه کردها و داعش در یک پروژه واحد تعریف شود. این در حالی است که این دو گروه هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند: یکی اصطلاحاً اسلام‌گرا و دیگری سکولار مارکسیست است! یکی اصالتاً عرب است و دیگری کُرد! زنان پ.ک.ک بدون حجاب می‌جنگند و زنان داعشی با پوشیه در خانه خود محبوس‌اند. حتی تا بحال درگیری میان این دو گروه منجر به تلفات بسیار شده است.

جالب‌تر اینکه تانک‌های ترکیه به مرزهای سوریه تجاوز کرده و به یک روستا حمله کردند. در این روستا و مناطق اطرافش، واحدهای مردمی از میان کردهای جوان تشکیل شده است که وظیفه‌اش حفاظت از امنیت این مناطق است. فعالیت‌های این گروه در سوریه که به YPG (نیروهای دفاع مردمی کرد) شهرت یافته و با حزب اتحادیه دموکراتیک هماهنگ است، انگیزه بیشتری به کردهای ترکیه داده که برای رسیدن به آرمان خود یعنی تشکیل کردستان بزرگ اقدام کنند. در همین راستا، کارشناسان رویترز معتقدند درگیری YPGها با داعش، یکی از دلایل رویکرد جدید دولت ترکیه در بمباران مواضع پ.ک.ک است زیرا فعالان کرد ترکیه پس از پیروزی‌های کردهای سوریه بر داعش، روحیه تازه‌ای گرفته‌اند.


این دو منطقه در مرز ترکیه و سوریه ارتباط فرهنگی بالایی دارند به گونه‌ای که بر دیوارهای دیاربکر، مهمترین شهر کردنشین در جنوب شرق ترکیه، نقاشی و دست نوشته‌هایی مرتبط با گروه‌های فعال سوری مشاهده می‌شود. بسیاری از جوانان این شهر و مناطق اطرافش به YPG پیوسته‌اند. اتهام دیگری که از سوی دولت ترکیه به این گروه وارد شده است، حمایت از اسد است، مردی که اردوغان چشم دیدنش را ندارد. آنکارا می‌خواهد با یک تیر، چند هدف را نشانه رود.

همزمان برخی مواضع جبهه آزادیبخش خلق انقلابی نیز بمباران شده است. این گروه چپ‌گرا که در فهرست سیاه واشنگتن نیز قرار دارد، چند ماه پیش اقدامی انتحاری علیه پلیس ترکیه انجام داده بود. در یورش پلیس، یکی از اعضای این جبهه کشته شد و به درگیری‌های بیشتر در استانبول، به ویژه منطقه قاضی انجامید و یک پلیس را به کشتن داد.

احتمال سوءاستفاده دولت ترکیه از ظهور داعش، وقتی شدت می‌گیرد که بدانیم بسیاری از داعشی‌های اروپایی از قلمرو ترکیه برای پیوستن به این گروه تکفیری استفاده کرده و می‌کنند. این افراد در خیل عظیم گردشگران به ترکیه می‌آیند و سپس سر از آن سوی مرزهای ترکیه با عراق و سوریه درمی‌آورند. حتی نوامبر گذشته، نیروهای داعش به خبرنگار Newsweek گفته بودند ارتش ترکیه، ما را در اقداماتمان آزاد گذاشته است به ویژه از وقتی که با کردهای سوریه درگیر شدیم.

روزنامه گاردین پا را از این هم فراتر نهاده و مدعی تبانی میان داعش و دولت ترکیه است. داستان از این قرار است که ماه مه سال جاری میلادی، هواپیماهای آمریکایی بمبارانی را علیه یکی از مقامات عالی رتبه داعش با نام ابوسیاف ترتیب دادند، زیرا وی را دلال نفت مناطق تحت کنترل داعش می‌دانستند. نکته جالب در این ماجرا، خریدار اصلی نفت از ابوسیاف است: ترک‌ها. مدارک زیادی از محل اختفای وی پیدا شده است. پایگاه Business Insider درآمد داعش از فروش نفت و گاز در بازار سیاه را حدود 10 میلیون دلار در ماه دانسته است. بنابر این هیچ بعید نیست سخن از یک تبانی میان داعش و ترکیه به میان آوریم، آنچه با وجود مخالفت عراق و ایران و آمریکا، ادامه می یابد.


کردهای عراق چه فکری می‌کنند که با اردوغان همکاری می‌کنند؟

کردهای عراق در انتخابات ریاست جمهوری عراق مشارکت داشته، چند پست وزارت در دولت مرکزی را در اختیار دارند. مراکز فرماندهی حساس ارتش عراق در دست کردهاست. تازه حجم منابعی که در اقلیم کردستان قرار دارد، بیش از سهم جمعیت این اقلیم از کشور عراق است و همه آن در اختیار کردها قرار گرفته. بارزانی و مسؤولان این اقلیم، منایع آن را به دلخواه خود به کشورهایی چون آمریکا و ترکیه می‌فروشند و با پولی که به دست می‌آورند، با شرکت‌های خارجی برای عمران شهرهای این اقلیم قرارداد می‌بندند.

در واقع اگرچه کردها می‌دانند دولت ترکیه با استقلال آنها از بغداد موافقت نهایی نخواهد کرد، اما حجم همکاری اقتصادی با آنکارا موجب می‌شود همکاری‌هایی در عرصه نظامی و سیاسی با آن داشته باشند. البته این همه ماجرا نیست. کردهای عراق، به ویژه تا چندی پیش، تصور می‌کردند فتح سرزمین‌هایشان توسط داعش، می‌تواند مقدمه‌ای برای مرحله بعد باشد: استقلال این منطقه از دولت بغداد و رسیدنِ این میراث به ساکنان اصلیِ این اقلیم یعنی کردها. آنها تصور می‌کنند حتی اگر به این هدف نرسند، همین که چنین احتمالی وجود داشته باشد، می‌توانند از کشورهای اطراف مانند ایران و ترکیه و سوریه، امتیاز بگیرند.

برای اطلاع بیشتر در این مورد می توانید به گزارش پیشین مشرق مراجعه کنید.

داستان به همین شکل ادامه پیدا کرد تا اینکه بالاخره صدای کردها هم از دست اردوغان درآمد. اوایل مرداد سال جاری در سفر مقامات اقلیم کردستان عراق به آمریکا، فلاح مصطفی رئیس روابط خارجی حکومت کردستان عراق، نارضایتی مقامات این اقلیم را از اقدامات ترکیه علنی کرد. وی گفت حتی اگر پ.ک.ک در نقض آتش بس مقصر باشد، بمباران مواضع آنها چیزی را حل نمی‌کند، بلکه به افزایش تنش‌ها کمک می‌کند.

فلاح مصطفی از اینکه دولت ترکیه، مقابله با داعش را با جنگ علیه پ.ک.ک درآمیخته است، ابراز ناخرسندی کرد. از این بدتر، آنکه دولت ترکیه بمباران مناطق مرزی عراق با ترکیه را پیش‌تر به اطلاع مقامات این اقلیم نرسانده بود! وی خواهان مذاکره میان دولت ترکیه با کردها شد.

جالب اینکه تقریباً همزمان با این اظهارات، بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق در تماس با اردوغان، اقدام نظامی علیه پ.ک.ک را تأیید کرد و باز هم این سؤال مطرح شد که چرا بارزانی تا این حد سنگ اردوغان را به سینه می‌زند. مشرق، این موضوع را پیش‌تر بررسی کرده است.

جمع بندی

صلاح الدین دمیرتاش، رهبر حزب دموکراتیک خلق، اردوغان را متهم کرده است که با اقدامات نظامی اش علیه کردها، شعله های یک جنگ منطقه ای را برمی افروزد و در داخل نیز قصد دارد افکار عمومی را علیه کردها بسیج کند تا بلکه در انتخابات مجدد، که فرصت زیادی تا آن باقی نیست، مردم را از رأی دادن به نمایندگان چپ گرا و کرد منصرف کند.

اردوغان حتی اگر نخواهد با تقویت داعش، حملات خود علیه کردها را ادامه دهد، همین که دیواری از تکفیری ها را میان خود و کردها ایجاد کرده و کردها در مرز ترکیه، عراق و سوریه را به جنگ با این گروه مشغول ساخته است، سود کرده است. اما برای خودش، طبیعی است جنگ در دو جبهه با کردها و داعشی ها به صلاح ترکیه نیست و می تواند ناآرامی های نظامی را در این بحبوحه عدم تشکیل کابینه تشدید کند.

جاناتان شانزر تحلیلگر وزرات خزانه داری آمریکا هشدار داده است که اردوغان، مار در آستین خود می‌پرورد زیرا هر چه داعش بزرگتر شود، امکان سرکوب آن کمتر می‌شود، نه به خاطر قدرت نظامی آن، بلکه بخاطر شبکه اقتصادی که در ارتباط با اقدامات افراطی در مجموعه‌ای از فعالان اقتصادی و دلالان ترک شکل گرفته و سودآور است.

منابع:

https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2015/07/27/the-messy-war-turkey-is-now-fighting-in-the-middle-east
http://www.khabaronline.ir/%28X%281%29S%28ximd3unq4umh4v44afj2igi2%29%29/detail/441201/weblog/lasjerdi
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/331043
http://www.khabaronline.ir/%28X%281%29S%28ximd3unq4umh4v44afj2igi2%29%29/detail/441841/World/middle-east
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/241637
http://www.csr.ir/departments.aspx?abtid=06&depid=44&semid=1219
http://www3.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=81697766
http://www.dw.com/fa-ir/a-18712226
http://www.reuters.com/article/2015/07/27/us-mideast-crisis-turkey-erdogan-idUSKCN0Q120C20150727
http://www.theguardian.com/world/2015/jul/26/isis-syria-turkey-us?CMP=share_btn_tw
http://www.businessinsider.com/links-between-turkey-and-isis-are-now-undeniable-2015-7
http://www.ooyuz.com/geturl?aid=7667673