مشرق- شيخ صدوق از چهره‌هاي علمي برجسته شيعه است که در قرن چهارم هجري مي‌زيسته و با علم، عمل، تقواي الهي و پيروي از سيره ائمه اطهار(ع)، قلّه‌هاي علم و فضيلت را فتح کرد.
به مناسبت روز بزرگداشت شيخ صدوق، گوشه‌اي از زندگاني پربار اين فقيه برجسته تقديم مي شود..
* زادگاه
محمد فرزند علي‌بن‌بابويه ملقب به صدوق در حدود سال 306 قمري در شهر قم به دنيا آمد.
پدر بزرگوارش، علي‌بن‌‌حسين‌بن بابويه قمي، از بزرگان علماء و فقهاي زمان خود بوده، که در نهايت زهد و عفاف، امرار معاش کرده است.
وي همچنين ساعاتي از روز را، در منزل به تدريس و تبليغ معالم دين و نقل روايات اهل بيت عصمت و طهارت(ع)، مي‌پرداخت.
در جلالت شأن پدر شيخ صدوق، همين بس، که، حضرت امام حسن عسکري، طي نامه‌اي او را با القابي چون، «شيخي»، «معتمدي» و «فقيهي» مورد خطاب قرار داده است.
حکايت ولادت
والد شيخ صدوق، با اينکه پنجاه سال از عمرش گذشته بود، ولي فرزندي نداشت لذا، نامه‌اي، را توسط نائب سوم امام عصر(عج) خطاب به امام زمان(عج) نوشت و از آن حضرت درخواست کرد که دعا نمايند، تا خداوند به او فرزندي صالح عنايت فرمايد. پس از سه روز جواب نامه از طرف امام (عج) براي علي‌بن حسين بابويه رسيد که امام(عج) در آن توقيع، نوشته بودند: «به زودي خداوند به او فرزندي عطا مي‌فرمايد که به سبب او، به مردم خير مي‌رساند.»
شيخ صدوق نيز، به اين موضوع توجه داشت و در طول زندگاني، بارها به اين لطفي که از طرف حضرت ولي عصر(عج) به او شده، افتخار و مباهات مي‌کرد و مي‌گفت: «من به دعاي حضرت صاحب‌الامر، متولد شده‌ام». رجال نجاشي ص261
شيخ صدوق نزد پدر خود، علي‌بن حسين بابويه، و اساتيدي چون، ابن‌الوليد، محمدبن علي ماجيلويه و محمدبن موسي‌بن متوکل تلمّذ نمود.
شيخ صدوق براي جمع‌آوري احاديث معصومين و شنيدن آن، مسافرت‌هايي به شهرهاي «استرآباد، ايلاق، بخارا، بغداد، بلخ، جرجان، خراسان، ري، سرخس، سمرقند، کوفه، مدينه، مکه، مرو، نيشابور و همدان نمود. (کتاب شيخ صدوق پاسدار حريم ولايت)
به شيخ صدوق بدين جهت، صدوق گفته‌اند که «الصدوق فيما يرويه عن‌الائمه الطاهرين» «آنچه که او از حضرات معصومين(ع) روايت مي‌کند راستگو است» (رجال سيد بحرالعلوم ج3 ص299
گفتار بزرگان درباره شيخ صدوق
همه علماء و فقهاي بزرگ اسلام، با ديده احترام به شيخ صدوق، نگريسته‌اند و مقام شامخ او را با عباراتي بلند تصديق نموده‌اند، که به اختصار گفتار چند تن از علماء را مرور مي‌کنيم:
1. شيخ طوسي(ره) در معرفي شيخ صدوق مي‌گويد: او دانشمندي جليل‌القدر و حافظ احاديث بود، از احوال رجال، کاملا آگاه و در سلسله احاديث، نقّادي عالي‌مقام به شمار مي‌آمد و در ميان اهل قم، از نظر حفظ احاديث و کثرت معلومات بي‌نظير بود، و در حدود سيصد اثر تاليفي از خود به يادگار گذاشته است.
2. «نجاشي» از بزرگان علم رجال، درباره وي مي‌نويسد: شيخ صدوق، ساکن ري، بزرگ ما و فقيه ما و چهره برجسته‌ايي در خراسان است به بغداد هم رفته است و با اينکه در سن جواني بود، همه بزرگان شيعه، از وي، احاديث را استماع مي‌کردند.
3. سيدبن طاووس درباره وي مي‌گويد: شيخ صدوق کسي است که همه بر علم و عدالت او انفاق دارند.
تاليفات شيخ صدوق
«من لا يحضرالفقيه، عيون اخبارالرضاء، معاني‌الاخبار، خصال، الروضه في الفضائل، کمال‌الدين و تمام النعمه، الأمالي، علل‌الشرائع والاحکام و الاسباب، ثواب‌الاعمال، عقاب‌الاعمال، التوحيد، صفات‌الشيعه، فضل‌الشيعه و نيز الاعتقادات مي‌باشد.
شيخ صدوق علاوه بر آثار متعددي که در زمينه‌هاي مختلف از خود به يادگار گذاشته، با بيان معارف دين، فرهنگ غني شيعه را نيز هر چه بيشتر به جامعه آن عصر، معرفي نموده و در اين راه، يکي از احياگران علوم اهل بيت(ع) در تاريخ شيعه نام گرفته است.
شيخ طوسي درباره آثار تاليفي شيخ صدوق گفته است: وي سيصد کتاب تاليف کرده و نجاشي، نام حدود دويست کتاب وي را نام مي‌برد.
از جمله کتاب‌هايي که، شيخ صدوق تاليف کرده، کتاب «مدينة‌العلم»، است، که به گفته شيخ طوسي، اين کتاب از کتاب «من لا يحضره‌الفقيه» بزرگتر بوده است، که متأسفانه در حدود 400 سال قبل ناپديد گشته است.
سرانجام اين عالم بزرگ شيعي، بعد از گذشت بيش از هفتاد سال از عمر شريف و پر برکتش، در سال 381ق به ديار باقي شتافت و در شهر ري، کنار حرم عبدالعظيم حسني(ع) به خاک سپرده شد.
علامه خوانساري متوفاي 1313ق در کتاب روضات‌الجنات مي‌نويسد: در سال 1238ق، در عهد فتحعلي شاه قاجار به خاطر کثرت باران، قبر شريف شيخ صدوق خراب شد و شکافي در آن به وجود آمد و زماني که عده‌اي براي تعمير قبر به سرداب مي‌روند، جنازه شيخ صدوق را همچنان ترو تازه و مستورالعوره، در حالي‌که اثر خضاب بر انگشتان شريفش باقي مانده بود، مشاهده مي‌کنند. (فوائدالروضه ص564).
عناوين شيخ صدوق
به شيخ صدوق ابو جعفر ثاني، نيز گفته مي‌شود لازم به ذکر است که شيخ کليني، ابوجعفر اول، و شيخ طوسي به ابوجعفر ثالث معروف مي‌باشند و نام هر سه بزرگوار محمد مي‌باشد.
«رئيس‌المحدّثين، الشيخ‌الأجل، الشيخ‌الثقه» از ديگر عناوين شيخ صدوق مي‌باشد.
منابع
1. شيخ صدوق پاسدار حريم ولايت
2. صفات‌الشيعه، ترجمه توحيدي
3. فوائدالرضويه شيخ عباس قمي
