وی در پاسخ به این پرسش که «چه کنیم تا اشتیاق دانش‌آموزان به قرآن بیشتر شود؟»، افزود: چند مسئله وجود دارد، یک بخش آن به برنامه‌ریزان، معلمان و مجریان و نیز اولیای دانش‌آموزان برمی‌گردد، اشکال اساسی به نظر من مربوط به حوزه برنامه‌ریزی و اجراست که در این قسمت دچار یکسری باورهای غلط در جامعه هستیم.
نباتی ادامه داد: یک سری به عدم درک درست و کامل معلمان و مدارس از برنامه درسی مربوط می‌شود؛ می‌‌توانم بگویم با وجود اینکه در آموزش و پرورش، هزینه‌های زیادی به نام قرآن برای برنامه‌های قرآنی می‌شود، اما این هزینه‌ها کمکی به ارتقای اهداف برنامه درسی نمی‌کند.
* بسیاری از فعالیت‌های قرآنی که به نام آموزش قرآن در کشور انجام می‌گیرد در واقع آموزش قرآن نیست
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: در واقع هدررفت اعتبارات و نیز اتلاف وقت و انرژی نیروی انسانی به خاطر آن است که این فعالیت‌ها در راستای وظیفه و مأموریت ذاتی آموزش و پرورش و مصوبات شورای عالی نیست؛ به عنوان نمونه در این سال‌ها بودجه نیم‌درصدی آموزش عمومی قرآن کشور که مصوب شورای توسعه فرهنگ قرآنی است، اعتبارات چند صد میلیاردی را سالیانه در اختیار وزارت آموزش و پرورش به عنوان مسئول آموزش عمومی قرآن قرار می‌دهد، اما این اعتبارات در راستای وظایف سازمانی و مأموریت ذاتی وزارت آموزش و پرورش هزینه نمی‌شود.
نباتی یادآور شد: می‌توان گفت اغلب باورهایی که درباره آموزش قرآن در کشور وجود دارد، اشتباه است و عدم موفقیت برنامه‌ها و آموزش‌ها در اثر پافشاری درحفظ این باورهاست، در این باره ضرورت دارد در اسرع وقت تجدید نظر لازم صورت پذیرد، برای نمونه می‌توان به جدا بودن حوزه آموزش مهارت‌های قرآن از معارف قرآن اشاره کرد که این یک خطای استراتژیک در آموزش قرآن کشور است.
وی اضافه کرد: ما مهارت‌های قرآن مانند روخوانی، روان خوانی و تجوید را یاد می‌دهیم و نام آموزش قرآن را روی آن می‌گذاریم، اما آن چیزی که قرآن به خاطرش نازل شده است یعنی هدایت مورد توجه قرار نمی گیرد و اتفاق نمی‌افتد؛ بسیاری از فعالیت‌های قرآنی که به نام آموزش قرآن در کشور انجام می‌گیرد در واقع آموزش قرآن نیست.
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی گفت: این فعالیت‌هایی از نوع مقدمات آموزش عربی است مانند (روخوانی قرآن)، و یا مباحث هنری است مانند آموزش تجوید و صوت و لحن که چندان ارتباطی با آموزش قرآن ندارد، بلکه جزء فعالیت‌های تخصصی و هنری و مکمل آن هم برای افراد خاص به شمار می‌رود و نباید به عموم مردم تحمیل شود.
* وقتی قرآن آموزش داده شده است که بتواند در فرد تغییر رفتار ایجاد کند
نباتی بیان داشت: آموزش قرآن یعنی تعلیم کتاب الله، یعنی این که باید هدف اصل آموزش معنادار مبتنی بر نیاز زندگی فرد در آن دوره سنی باشد، طبیعتاً آموزش قواعد و مهارت‌ها باید در خدمت تعلیم کتاب الله و ابزار آن قلمداد شود و وقتی قرآن آموزش داده شده است که بتواند در فرد تغییر رفتار ایجاد کند.
مؤلف کتاب‌های درسی آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: نمونه کوچکی در این خصوص، تولید برنامه تلویزیونی باغ رویایی است که هر روز ساعت چهار از شبکه قرآن پخش می‌شد که در آن به جای آموزش مستقیم حروف، حرکات، قواعد مقدماتی و یا هنرهای تجویدی، صوت و لحنی، به این موارد به صورت جنبی و در حد نیاز عمومی اشاره می‌شود.
وی با بیان اینکه یکی از خطاهای استراتژیک ما این است که فکر می‌کنیم خواندن از فهمیدن جداست، گفت: خواندن یعنی فهمیدن و مگر می‌شود مطلبی را خواند و نفهمید؛ قرآن، ما را به خواندن، فهمیدن و تدبر و عمل به فرامین می‌خواند و این انتظارات باید در آموزش‌های ما نه تنها بروز و ظهور داشته باشد بلکه باید اصل و اساس باشد.
این کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی اضافه کرد: نگاه اخباری این است که انسان‌ها به دلیل محدودیت‌هایی که دارند نمی‌توانند به فهم و بهره مندی مستقیم از قرآن بپردازند و باید از منابع دیگر نیز مانند احادیث و تفاسیر در این زمینه استفاده کنند، لذا آموزش قرآن را به خواندن بدون درک و فهم و تدبر محدود کرده‌اند، این یکی از حجاب‌هایی است که راه پیشرفت معرفتی از قرآن را مسدود کرده است.
نباتی افزود: متأسفانه تعلیم و تربیت غربی نیز کاملا مؤید این نگاه غلط است و باز متأسفانه اسناد تحولی هم این نگاه را تأیید می‌کند و نیازمند بازنگری است.
* آموزش باید معنادار باشد یعنی با نیازهای زندگی فرد در ارتباط باشد
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی اظهار داشت: یکی از باورهای غلط جامعه دینی ما تصور غلط از واژه و مفهوم «ثواب» است؛ ثواب محرک است برای پاسخی به نام عمل صالح؛ ثواب وسیله است اما متاسفانه تبدیل به هدف شده است و این یعنی تقلیل ارزش‌هایی مانند قرآن و نماز و .. به ثواب و سعادت اخروی و نیز ترویج این فکر که این امور تأثیر سرنوشت سازی بر زندگی دنیوی ما ندارد.
این کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی گفت: برای روشن شدن موضوع مثالی می‌زنم، شما برای اینکه فرزندتان نماز بخواند به او جایزه می‌دهید تا تشویق شود، این خیلی عالی است، اما اگر مراقبت نکنید و این کار را آن قدر تکرار کنید تا جایزه به هدف تبدیل شود، آن گاه فرزند شما شرطی می‌شود و نماز می‌خواند تا جایزه بگیرد و این یعنی نوعی انحراف و خطر برای بروز انحطاط در عرصه تربیت دینی جامعه.
وی افزود: ارائه الگوی مناسب برای سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در گروی اصلاح چنین امور و زدودن چنین باورهایی از جامعه است.
نباتی با بیان اینکه از باورهای غلط دیگر این است که به بچه‌ها در کلاس قرآن تعداد حروف، حرکت و قواعد آن را یاد می‌دهیم، گفت: در صورتی که این‌ها چیزهایی نیست که آنها احتیاج داشته باشند؛ امروز در دنیا می‌گویند آموزش باید معنادار باشد یعنی با نیازهای زندگی فرد در ارتباط باشد.
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن یادآور شد: یکی از باورهای غلط در آموزش قرآن این است که همواره بیان می‌شود می‌خواهیم در 20 تا 30 جلسه به بچه‌ها قرآن یاد دهیم تا همه بخش‌های آن را بخوانند؛ از نظر برنامه ریزی و هدف گذاری باید دید این هدف تا چه حد ضرورت و امکان دارد، همین تفکر باعث بروز آسیب‌های متعددی در حوزه آموزش قرآن است.
وی افزود: ما به جای چنین مطلبی باید بگوییم مخاطب ما در هر گروه سنی و با هر شغل و نگرشی چه بخش‌هایی از قرآن کریم را باید یاد بگیرد تا در زندگی به آن عمل کند و سپس باید به تعیین روش‌های آموزش آن آیات بپردازیم.
نباتی گفت: اینکه افراد باید با قرآن انس داشته باشند، مهمترین هدف از آموزش قرآن است، اما چرا این اُنس برقرار نمی‌شود، به دو دلیل مهم است اولاً اینکه خود انس با قرآن محصول آموزش صحیح است و ثانیاً از همان ابتدای آموزش باید مورد توجه و تأکید جدی معلم قرآن و مؤسسان و برنامه ریزان باشد که البته تاکنون چندان مورد توجه نبوده است، به تعبیر دیگر اگر در اهداف برنامه آموزش قرآن موضوع انس با قرآن به صورت شفاف دیده شود و نیز محتوا و روش درست و معنادار باشد خود به خود انس با قرآن ایجاد می‌شود.
* در مقابل هدف‌ها و فعالیت‌ها باید برونداد آن نیز بررسی شود
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی یادآور شد: به عنوان نمونه مردم کشور ما اغلب در ماه مبارک رمضان ختم قرآن می‌کنند، اما چند درصد از آنها بعد از ماه رمضان هم با قرآن انس دارند و این به دلیل وجود باورهای غلط و اشکالات در حوزه آموزش قرآن است.
وی با تأکید به کار کارشناسی افزود: بزرگ ترین چالش در این حوزه مربوط به حوزه مدیریت قرآنی کشور است، مدیران به دلیل مسئولیت‌شان در امور کارشناسی به راحتی ورود پیدا کرده و اعمال نظر می‌کنند و هیچ گاه هم در مقابل اشتباهاتشان جوابگو نیستند.
این کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی گفت: به عنوان نمونه راه اندازی 10 هزار مدرسه قرآنی با صرف میلیاردها تومان با کدام نظر کارشناسی انجام شد، چرا یک دفعه جمع شد ، چرا در یک سال، سه میلیون و دویست هزار نفر حافظ قرآن معرفی و سال بعد خبری نمی‌شود، چرا سؤال نمی‌شود که بین این همه هزینه و برونداد و خروجی این همه تبلیغات چه نسبت معنادار و قابل قبولی وجود دارد ، چرا با مسرفین بیت المال برخورد نمی‌شود تا این شیوه ادامه نیابد.
وی اضافه کرد: بسیاری از مدیران درحوزه قرآن دلسوز هستند اما این دلسوزی کافی نیست زیرا آنها کارشناس نیستند، مدیریت‌های آنها عموماً تصدیق بلاتصور است، پول خرج می‌کنند اما درست خرج نمی‌کنند، به حرف کارشناسی بها نمی‌دهند و در نتیجه بسیاری از هزینه‌ها جز اتلاف نیروی انسانی و اسراف بیت‌المال و به وجود آوردن بدبینی و از بین رفتن انگیزه‌ها نتیجه‌ای در بر ندارد.
این کارشناس برنامه ریزی درسی گفت: در مقابل هدف‌ها و فعالیت‌ها باید برونداد آن نیز بررسی شود تا از نتایج آن برای ادامه کار و نه تکرار آن استفاده شود، یعنی اینکه آیا این هزینه با نتیجه تناسب دارد؛ به عنوان نمونه به این سوال ملی چند ده ساله پاسخ داده شود که چرا آموزش روخوانی قرآن از پیش دبستانی تا مقطع فوق‌لیسانس که یک واحد روخوانی قرآن دارند ادامه می‌یابد و چرا نتیجه نمی‌گیریم.
وی با گلایه‌مندی از شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور اظهار داشت : اساساً هدف از تشکیل کمیسیون آموزش عمومی قرآن رفع همین مشکل و پاسخ به سؤال بالا بود اما چرا از بودجه‌های آموزش عمومی قرآن برای اصلاح و بهبود و تقویت ساعات آموزش قرأن استفاده نمی‌شود و چرا صدای زنگ قرآن مدارس شنیده نمی‌شود؟
* مهمترین آسیب آموزش عمومی قرآن کشور عدم توجه به تربیت نیروی انسانی ماهر است
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی ادامه داد: مهمترین آسیب آموزش عمومی قرآن کشور عدم توجه به تربیت نیروی انسانی ماهر است، تربیت نیروی انسانی مغفول است زیرا هزینه‌بردار است و بخش اعظم اعتبارات آموزش عمومی قرآن را می‌بلعد و به دلایلی که گفته شد باز هم مشکل به قوت خود باقی است.
وی با اشاره به بودجه آموزش و پرورش عمومی قرآن افزود: 200 میلیارد تومان بودجه آموزش عمومی قرآن آموزش و پرورش است که 70 تا 80 درصد آن تخصیص پیدا کرده است، اما از این بودجه چقدر هزینه برنامه رسمی و مأموریت ذاتی آموزش و پرورش می‌شود، یعنی بودجه را در جاهایی هزینه می‌کنیم که هیچ ربطی به وظایف آموزش و پرورش ندارد چرا که وظیفه آموزش و پرورش، آموزش عمومی قرآن یعنی خواندن و فهم اولیه و انس با قرآن است.
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: در بحث آموزش نیروی انسانی، بحث تخصص معلمان، روش‌های نوین و کارآمد تدریس، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، مهارت‌های ارتباطی معلمان با دانش‌آموزان، خصوصیات فردی معلمان، پایبندی عملی معلمان قرآن به مسائل اعتقادی و مذهبی، چیزهایی است که باید برای آن وقت و هزینه اختصاص داده شود.
نباتی در پاسخ به این پرسش که «آیا در نگارش کتاب‌های قرآن، سبک جدیدی به کار برده شده است؟»، گفت: بله، با وجود مشکلات متعدد تا حد توان و بضاعت علمی و مبتنی بر پیوست‌های پژوهشی و کاربست آنها، توجهات خوبی به ارائه اهداف و محتوا و روش‌های جدید شده است اما اینکه چقدر معلمان نسبت به آشنایی و استفاده از آنها آموزش دیده و نظارت می‌شوند، جای بحث دیگری است؛ حقیقت این است که بزرگترین مشکل آموزش و پرورش در این زمینه پس از نیروی انسانی ماهر، بی توجهی به نظارت و ارزیابی وضعیت اجراست، همین مطلب نشان می‌دهد که نگاه مسئولان هنوز از کمی نگری به سوی کیفی نگری تغییر نکرده است.
وی با طرح مثالی ادامه داد: دانش‌آموزان در دوره ابتدایی هفته‌ای 3 زنگ قرآن دارند، کتاب درسی داشته و به معلم برای تدریس این درس حقوق داده می‌شود ولی همین ساعات به دلیل عدم حمایت و نظارت اغلب تشکیل نمی‌شود و یا درست اجرا نمی‌شود و مسئولان این ساعات پرارزش موجود را رها کرده و به دنبال فعالیت‌های غیر مرتبط با مأموریت‌های ذاتی این وزارتخانه، مانند برگزاری طرح ملی حفظ قرآن که در واقع وظیفه آموزش و پرورش نیست می‌پردازند.
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی گفت: در حال حاضر آموزش و پرورش تعداد زیادی مدارس تخصصی قرآن راه‌اندازی کرده‌است و خوب است این مدارس که با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش تشکیل شده، مجدداً احیا شود؛ چرا که برنامه درسی و آموزشی این مدارس سطح غنی شده مدارس عادی و کاملاً منطبق با وظایف و ماموریت آموزش و پرورش است.
نباتی با بیان اینکه نباید از این بودجه‌های کمکی صرفاً به عنوان کارهای تبلیغی و رسانه‌ای استفاده کرد، گفت: امروز شعار تحول بنیادین در آموزش و پرورش مستلزم پرداختن به تربیت و آموزش نیروی انسانی متخصص است و داشته‌های ما ساعت آموزش قرآن و کتاب درسی و معلمان قرآن هستند؛ تحول بنیادین یعنی اینکه مادامی که ساعت قرآن، کتاب و معلم دچار نقص است و نیاز به آموزش، تکمیل، توسعه و تقویت دارد نباید به کار دیگری بپردازیم.
* چرا «یکپارچه سازی فعالیت‌های قرآن آموزش و پرورش» اجرایی نشد؟
مؤلف کتاب‌های آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: اهداف آموزش عمومی قرآن تصویب شده است، اما مبانی و راهنمای عمل آن که محدوده و چارچوب و تعاریف آن را مشخص می‌کند، ارائه نشده است؛ در نتیجه هر ارگان و مؤسسه‌ا‌ی به سلیقه خود به آن عمل می‌کند، در این زمینه شورای توسعه و کمیسیون آموزش عمومی باید پاسخگو باشد.
نباتی با تأکید بر اینکه مدیران باید مدیریت کنند و کارشناسان باید کارشناسی کنند، گفت: وضعیت موجود زمانی به سوی وضعیت مطلوب پیش خواهد رفت که مدیران، مدیریت کرده و کارشناسان، کارشناسی کنند؛ بسیاری از فعالیت‌های قرآنی کشور با اینکه خوب تعریف شده‌اند اما همواره گرفتار سوء مدیریت هستند.
وی افزود: یکی از مهمترین آسیب‌ها از سوی والدین و خانواده ها وارد می شود، سوال این است که در برنامه ریزی‌ها آیا خانواده‌ها واقعا پیگیر درس قرآن فرزندان خود هستند.
نباتی تصریح کرد: علی اصغر فانی وزیرآموزش و پرورش در برنامه پیشنهادی خود هنگام معرفی برای تصدی وزارت آموزش و پرورش بندی آورده بود و آن «یکپارچه سازی فعالیت‌های قرآن آموزش و پرورش» بود؛ در طول دو سال گذشته انتظار این بود که این وعده محقق شود؛ چرا که فعالیت قرآنی آموزش و پرورش با توجه به سیستم جزیره‌ای بودن آن بیش از این توان نداشته و با وضعیت موجود هیچ وقت به موفقیت نخواهد رسید.
