گروه دین مشرق-
امروزه با گسترش دنياي ماشينى، روابط عاطفى و انسانى مردم با يكديگر بسيار
ضعيف شده به طوري كه همسايگان نزديك كوچك ترين خبرى از يكديگر ندارند و
حتى گاهى پس از چندين سال سكونت در يك محل، هنوز نام همديگر را نمى دانند.
اين رويه، از نظر اسلام به شدت مذمت شده است.
اسلام به عنوان یک دین کامل و اجتماع ساز و تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان، دستورات و توصیه های اخلاقی و حقوقی را برای همسایه داری در نظر گرفته است که با مراعات آن انسانها می توانند در کنار هم به راحتی و آسایش زندگی کنند. در همین زمینه «آداب همسایه داری» را در سیره اهل بیت(علیهم السلام) را بخوانید:
آداب همسايه داری در سیره اهل بیت(ع)
همسایه خوب
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
حُسنُ الجِوارِ يُعَمِّرُ الدِّيارَ وَيَزيدُ فِى العمارِ؛(1)
خوش همسايگى شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
رفتار با همسایه
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
إِن أَحبَبتُم أَن يُحِبَّكُمُ اللّه وَ رَسولُهُ فَأَدّوا إِذَا ائتُمِنتُم و َاصدُقوا إِذا حَدَّثتُم و َأَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَكُم؛(2)
اگر مى خواهيد كه خدا و پيغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد كنيد و چون سخن گوييد راست گوييد و با همسايگان خود به نيكى رفتار نماييد.
حدود همسایگی
امام على (عليه السلام) فرمودند:
وَالجِوارُ أَربَعونَ دارا مِن أَربَعَةِ جَوانِبِها؛(3)
تا چهل خانه از چهار طرف همسايه به شمار مى آيند.
معیار خرید خانه
امام على (عليه السلام) فرمودند:
سَل عَنِ الرَّفيقِ قَبلَ الطَّريقِ، وَ عَنِ الجارِ قَبلَ الدّارِ؛(4)
قبل از مسافرت ببين همسفرت كيست و پيش از خريد خانه ببين همسايه ات كيست.
درغياب او آبرويش را حفظ كن
امام سجاد (عليه السلام) فرمودند:
أَمّا حَقُّ جارِكَ فَحِفظُهُ غائِبا وَ إِكرامُهُ شاهِدا وَ نُصرَتُهُ إِذا كانَ مَظلوما و َلا تَتَّبِع لَهُ عَورَةً فَإِن عَلِمتَ عَلَيهِ سوءً سَتَرتَهُ عَلَيهِ وَ إِن عَلِمتَ أَنَّهُ يَقبَلُ نَصيحَتَكَ نَصَحتَهُ فيما بَينَكَ و َبَينَهُ وَ لا تُسَلِّمهُ عِندَ شَديدَةٍ وَ تُقيلُ عَثرَتَهُ وَ تَغفِرُ ذَنبَهُ وَ تُعاشِرُهُ مُعاشَرَةً كَريمَةً؛(5)
اما حق همسايه ات اين است كه درغياب او آبرويش را حفظ كنى و در حضورش او را احترام نهى. اگر به او ظلمى شد ياريش رسانى، دنبال عيبهايش نباشى، اگر بدى از او ديدى بپوشانى، اگر بدانى نصيحت تو را مى پذيرد او را در خفا نصيحت كنى، در سختى ها رهايش نكنى، از لغزشش درگذرى، گناهش را ببخشى و با او به خوبى و بزرگوارى معاشرت كنى.
همراهی در شادی و مصیبت
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
فى حُقوقِ الجارِ: إِنِ اسْتَغَاثَكَ أَغَثْتَهُ وَ إِنِ اسْتَقْرَضَكَ أَقْرَضْتَهُ وَ إِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَيْهِ وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ عَزَّيْتَهُ وَ إِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ وَ إِنْ مَاتَ تَبِعْتَ جَنَازَتَهُ وَ لَا تَسْتَطِيلُ عَلَيْهِ بِالْبِنَاءِ فَتَحْجُبَ الرِّيحَ عَنْهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ...؛(6)
درباره حقوق همسايه فرمودند: اگر از تو كمك خواست كمكش كنى، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى، اگر نيازمند شد نيازش را برطرف سازى، اگر مصيبتى ديد او را دلدارى دهى، اگر خيرى به او رسيد به وى تبريك گويى، اگر بيمار شد به عيادتش روى، وقتى مرد در تشييع جنازه اش شركت كنى، خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جريان هوا را بر او بگيرى مگر آن كه خودش اجازه دهد... .
مبادا همسایه گرسنه بخوابد
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
ما آمَنَ بى مَن باتَ شَبعانَ وَجارُهُ طاوِيا، ما آمَنَ بى مَن باتَ كاسيا وَجارُهُ عاريا؛(7)
به من ايمان نياورده است آن كس كه شب سير بخوابد و همسايه اش گرسنه باشد. به من ايمان نياورده است آن كس كه شب پوشيده بخوابد و همسايه اش برهنه باشد.
مستدرك الوسائل و مستنبط المسایل ج8، ص429، ح9897
صبر در برابر آزار و اذيت همسايه
امام كاظم (عليه السلام) فرمودند:
لَيْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ كَفَّ الْأَذَى وَ لَكِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى؛(8)
خوش همسايگى تنها اين نيست كه آزار نرسانى، بلكه خوش همسايگى اين است كه در برابر آزار و اذيت همسايه صبر داشته باشى.
شر همسایه
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
لايَدخُلُ الجَنَّةَ عَبدٌ لا يَأَمَنُ جارُهُ بَوائِقَهُ؛(9)
كسى كه همسايه از شرش در امان نباشد به بهشت نمى رود.
نهی همسایه از گناه
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
مَن لَهُ جارٌ و َيَعمَلُ بِالمَعاصى فَلَم يَنهَهُ فَهُوَ شَريكُهُ؛(10)
هر كس همسايه اى را داشته باشد كه گناه مى كند ولى او را نهى نكند، شريك در گناه اوست.
بركت خانه
امام على (عليه السلام) فرمودند:
اِنَّ لِلّدارِ شَرَفا وَ شَرَفُهَا السّاحَةُ الواسِعَةُ وَ الخُلَطاءُ الصّالِحونَ وَ اِنَّ لَها بَرَكَةً وَ بَرَكَتُها جَودَةُ مَوضِعِها وَسَعَةُ ساحَتِها وَ حُسنُ جِوارِ جيرانِها؛(11)
خانه را شرافتى است. شرافت خانه به وسعت حياط (قسمت جلوى خانه) و هم نشينان خوب است. و خانه را بركتى است، بركت خانه جايگاه خوب آن، وسعت محوطه آن و همسايگان خوب آن است.
زكاتِ رفاه
امام على (عليه السلام) فرمودند:
زَكوةُ اليَسارِ بِرُّ الجيرانِ وَ صِلَةُ الارحامِ؛(12)
زكاتِ رفاه، نيكى با همسايگان و صله رحم است.
خوش همسايگى
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
صلة الرّحم و حسن الخلق و حسن الجوار يعمران الدّيار و يزدن في الأعمار؛(13)
صله رحم، خوش اخلاقى و خوش همسايگى، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
شيعيان، مايه بركت همسايگانشان
امام على (عليه السلام) فرمودند:
شيعَتُنَا المُتَباذِلونَ فى وِلايَتِنا، اَلمُتَحابّونَ فى مَوَدَّتِنا اَلمُتَزاوِرونَ فى اِحياءِ اَمرِنا اَلَّذينَ اِن غَضِبوا لَم يَظلِموا وَ اِن رَضوا لَم يُسرِفوا، بَرَكَةٌ عَلى مَن جاوَروا سِلمٌ لِمَن خالَطوا؛(14)
شيعيان ما كسانى اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى كنند، در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى نمايند، در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى روند. چون خشميگين شوند، ظلم نمى كنند و چون راضى شوند، زياده روى نمى كنند، براى همسايگانشان مايه بركت اند و نسبت به هم نشينان خود در صلح و آرامش اند.
حرمت همسایه همانند احترام مادر
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
حُرمَةُ الجارِ عَلَی الجارِ کَحُرمَةِ اُمِّه؛(15)
رعایت حرمت همسایه همانند احترام مادر لازم است.
رفع بلا
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
اِنَّ اللّه تَعالی لَیَدْفَعُ بِالْمسْلِمِ الصّالِحِ عَنْ مِأَةِ اَهْلِ بَیْتٍ مِنْ جیرانِهِ الْبَلاءَ؛(16)
به راستی خداوند بلند مرتبه به واسطه مسلمان درستکار، بلا را از اهل صد خانه همسایه اش دور می کند.
سفارش پیامبر(صلی الله علیه و آله)
امام علي (علیه السلام) مى فرمايد:
اللَّهَ اللَّهَ فى جيرانِكُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِيَّةُ نَبِيِّكُمْ، مازالَ يُوصى بِهْمِ حَتّى ظَنَنّا اَنَّهُ سَيُورِّثُهُم؛(17)
از خدا بترسيد! از خدا بترسيد! درباره همسايگان كه همواره مورد سفارش پيامبرتان بوده اند.(آن حضرت) به قدرى درباره آنان سفارش مى كرد كه گمان مى برديم، براى ايشان ميراثى قرار خواهد داد.
آمرزش گناهان
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
مَن ماتَ وَ لَهُ جيرانٌ ثلاثَةٌ كُلُّهُمْ راضُونَ عَنهُ غُفِرَ لَهُ؛(18)
هر كس بميرد، در حالى كه سه همسايه داشته باشد و همگى از او راضى باشند، آمرزيده مى شود.
پی نوشت ها:
1- كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص667، ح8
2- نهج الفصاحه ص264، ح 554
3- خصال ج2، ص 544
4- کافی(ط-الاسلامیه) ج8، ص24 - نهج البلاغه ص405، نامه 31
5- خصال ج2، ص 569
6- مسكّن الفؤاد، ص 114
7- مستدرك الوسائل و مستنبط المسایل ج8، ص429، ح9897
8- تحف العقول، ص 409
9- نهج الفصاحه، ص681، ح 2532
10- ارشادالقلوب(دیلمی)، ج1، ص183
11- مكارم الاخلاق، ص 125
12- شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ج4، ص 106، ح 5453
13- نهج الفصاحه ص554 ، ح 1839
14- كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص236 و 237، ح 24
15- كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 666
16- نهج الفصاحة، ح 4651
17- نهج البلاغه، نامه 47
18- مستدرك الوسائل، ج 8، ص 422
اسلام به عنوان یک دین کامل و اجتماع ساز و تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان، دستورات و توصیه های اخلاقی و حقوقی را برای همسایه داری در نظر گرفته است که با مراعات آن انسانها می توانند در کنار هم به راحتی و آسایش زندگی کنند. در همین زمینه «آداب همسایه داری» را در سیره اهل بیت(علیهم السلام) را بخوانید:
آداب همسايه داری در سیره اهل بیت(ع)
همسایه خوب
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
حُسنُ الجِوارِ يُعَمِّرُ الدِّيارَ وَيَزيدُ فِى العمارِ؛(1)
خوش همسايگى شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
رفتار با همسایه
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
إِن أَحبَبتُم أَن يُحِبَّكُمُ اللّه وَ رَسولُهُ فَأَدّوا إِذَا ائتُمِنتُم و َاصدُقوا إِذا حَدَّثتُم و َأَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَكُم؛(2)
اگر مى خواهيد كه خدا و پيغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد كنيد و چون سخن گوييد راست گوييد و با همسايگان خود به نيكى رفتار نماييد.
حدود همسایگی
امام على (عليه السلام) فرمودند:
وَالجِوارُ أَربَعونَ دارا مِن أَربَعَةِ جَوانِبِها؛(3)
تا چهل خانه از چهار طرف همسايه به شمار مى آيند.
معیار خرید خانه
امام على (عليه السلام) فرمودند:
سَل عَنِ الرَّفيقِ قَبلَ الطَّريقِ، وَ عَنِ الجارِ قَبلَ الدّارِ؛(4)
قبل از مسافرت ببين همسفرت كيست و پيش از خريد خانه ببين همسايه ات كيست.
درغياب او آبرويش را حفظ كن
امام سجاد (عليه السلام) فرمودند:
أَمّا حَقُّ جارِكَ فَحِفظُهُ غائِبا وَ إِكرامُهُ شاهِدا وَ نُصرَتُهُ إِذا كانَ مَظلوما و َلا تَتَّبِع لَهُ عَورَةً فَإِن عَلِمتَ عَلَيهِ سوءً سَتَرتَهُ عَلَيهِ وَ إِن عَلِمتَ أَنَّهُ يَقبَلُ نَصيحَتَكَ نَصَحتَهُ فيما بَينَكَ و َبَينَهُ وَ لا تُسَلِّمهُ عِندَ شَديدَةٍ وَ تُقيلُ عَثرَتَهُ وَ تَغفِرُ ذَنبَهُ وَ تُعاشِرُهُ مُعاشَرَةً كَريمَةً؛(5)
اما حق همسايه ات اين است كه درغياب او آبرويش را حفظ كنى و در حضورش او را احترام نهى. اگر به او ظلمى شد ياريش رسانى، دنبال عيبهايش نباشى، اگر بدى از او ديدى بپوشانى، اگر بدانى نصيحت تو را مى پذيرد او را در خفا نصيحت كنى، در سختى ها رهايش نكنى، از لغزشش درگذرى، گناهش را ببخشى و با او به خوبى و بزرگوارى معاشرت كنى.
همراهی در شادی و مصیبت
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
فى حُقوقِ الجارِ: إِنِ اسْتَغَاثَكَ أَغَثْتَهُ وَ إِنِ اسْتَقْرَضَكَ أَقْرَضْتَهُ وَ إِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَيْهِ وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ عَزَّيْتَهُ وَ إِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ وَ إِنْ مَاتَ تَبِعْتَ جَنَازَتَهُ وَ لَا تَسْتَطِيلُ عَلَيْهِ بِالْبِنَاءِ فَتَحْجُبَ الرِّيحَ عَنْهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ...؛(6)
درباره حقوق همسايه فرمودند: اگر از تو كمك خواست كمكش كنى، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى، اگر نيازمند شد نيازش را برطرف سازى، اگر مصيبتى ديد او را دلدارى دهى، اگر خيرى به او رسيد به وى تبريك گويى، اگر بيمار شد به عيادتش روى، وقتى مرد در تشييع جنازه اش شركت كنى، خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جريان هوا را بر او بگيرى مگر آن كه خودش اجازه دهد... .
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
ما آمَنَ بى مَن باتَ شَبعانَ وَجارُهُ طاوِيا، ما آمَنَ بى مَن باتَ كاسيا وَجارُهُ عاريا؛(7)
به من ايمان نياورده است آن كس كه شب سير بخوابد و همسايه اش گرسنه باشد. به من ايمان نياورده است آن كس كه شب پوشيده بخوابد و همسايه اش برهنه باشد.
مستدرك الوسائل و مستنبط المسایل ج8، ص429، ح9897
صبر در برابر آزار و اذيت همسايه
امام كاظم (عليه السلام) فرمودند:
لَيْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ كَفَّ الْأَذَى وَ لَكِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى؛(8)
خوش همسايگى تنها اين نيست كه آزار نرسانى، بلكه خوش همسايگى اين است كه در برابر آزار و اذيت همسايه صبر داشته باشى.
شر همسایه
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
لايَدخُلُ الجَنَّةَ عَبدٌ لا يَأَمَنُ جارُهُ بَوائِقَهُ؛(9)
كسى كه همسايه از شرش در امان نباشد به بهشت نمى رود.
نهی همسایه از گناه
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
مَن لَهُ جارٌ و َيَعمَلُ بِالمَعاصى فَلَم يَنهَهُ فَهُوَ شَريكُهُ؛(10)
هر كس همسايه اى را داشته باشد كه گناه مى كند ولى او را نهى نكند، شريك در گناه اوست.
بركت خانه
امام على (عليه السلام) فرمودند:
اِنَّ لِلّدارِ شَرَفا وَ شَرَفُهَا السّاحَةُ الواسِعَةُ وَ الخُلَطاءُ الصّالِحونَ وَ اِنَّ لَها بَرَكَةً وَ بَرَكَتُها جَودَةُ مَوضِعِها وَسَعَةُ ساحَتِها وَ حُسنُ جِوارِ جيرانِها؛(11)
خانه را شرافتى است. شرافت خانه به وسعت حياط (قسمت جلوى خانه) و هم نشينان خوب است. و خانه را بركتى است، بركت خانه جايگاه خوب آن، وسعت محوطه آن و همسايگان خوب آن است.
زكاتِ رفاه
امام على (عليه السلام) فرمودند:
زَكوةُ اليَسارِ بِرُّ الجيرانِ وَ صِلَةُ الارحامِ؛(12)
زكاتِ رفاه، نيكى با همسايگان و صله رحم است.
خوش همسايگى
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
صلة الرّحم و حسن الخلق و حسن الجوار يعمران الدّيار و يزدن في الأعمار؛(13)
صله رحم، خوش اخلاقى و خوش همسايگى، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
شيعيان، مايه بركت همسايگانشان
امام على (عليه السلام) فرمودند:
شيعَتُنَا المُتَباذِلونَ فى وِلايَتِنا، اَلمُتَحابّونَ فى مَوَدَّتِنا اَلمُتَزاوِرونَ فى اِحياءِ اَمرِنا اَلَّذينَ اِن غَضِبوا لَم يَظلِموا وَ اِن رَضوا لَم يُسرِفوا، بَرَكَةٌ عَلى مَن جاوَروا سِلمٌ لِمَن خالَطوا؛(14)
شيعيان ما كسانى اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى كنند، در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى نمايند، در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى روند. چون خشميگين شوند، ظلم نمى كنند و چون راضى شوند، زياده روى نمى كنند، براى همسايگانشان مايه بركت اند و نسبت به هم نشينان خود در صلح و آرامش اند.
حرمت همسایه همانند احترام مادر
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
حُرمَةُ الجارِ عَلَی الجارِ کَحُرمَةِ اُمِّه؛(15)
رعایت حرمت همسایه همانند احترام مادر لازم است.
رفع بلا
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
اِنَّ اللّه تَعالی لَیَدْفَعُ بِالْمسْلِمِ الصّالِحِ عَنْ مِأَةِ اَهْلِ بَیْتٍ مِنْ جیرانِهِ الْبَلاءَ؛(16)
به راستی خداوند بلند مرتبه به واسطه مسلمان درستکار، بلا را از اهل صد خانه همسایه اش دور می کند.
سفارش پیامبر(صلی الله علیه و آله)
امام علي (علیه السلام) مى فرمايد:
اللَّهَ اللَّهَ فى جيرانِكُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِيَّةُ نَبِيِّكُمْ، مازالَ يُوصى بِهْمِ حَتّى ظَنَنّا اَنَّهُ سَيُورِّثُهُم؛(17)
از خدا بترسيد! از خدا بترسيد! درباره همسايگان كه همواره مورد سفارش پيامبرتان بوده اند.(آن حضرت) به قدرى درباره آنان سفارش مى كرد كه گمان مى برديم، براى ايشان ميراثى قرار خواهد داد.
آمرزش گناهان
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
مَن ماتَ وَ لَهُ جيرانٌ ثلاثَةٌ كُلُّهُمْ راضُونَ عَنهُ غُفِرَ لَهُ؛(18)
هر كس بميرد، در حالى كه سه همسايه داشته باشد و همگى از او راضى باشند، آمرزيده مى شود.
پی نوشت ها:
1- كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص667، ح8
2- نهج الفصاحه ص264، ح 554
3- خصال ج2، ص 544
4- کافی(ط-الاسلامیه) ج8، ص24 - نهج البلاغه ص405، نامه 31
5- خصال ج2، ص 569
6- مسكّن الفؤاد، ص 114
7- مستدرك الوسائل و مستنبط المسایل ج8، ص429، ح9897
8- تحف العقول، ص 409
9- نهج الفصاحه، ص681، ح 2532
10- ارشادالقلوب(دیلمی)، ج1، ص183
11- مكارم الاخلاق، ص 125
12- شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ج4، ص 106، ح 5453
13- نهج الفصاحه ص554 ، ح 1839
14- كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص236 و 237، ح 24
15- كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 666
16- نهج الفصاحة، ح 4651
17- نهج البلاغه، نامه 47
18- مستدرك الوسائل، ج 8، ص 422
