به گزارش مشرق، طی چند سال اخیر مجموعه های طنز تلویزیونی رونق زیادی یافته اند؛ سریال هایی که هر از چند گاه هم به دلیل رویکرد منتقدانه نسبت به برخی رویه های اجتماعی و فرهنگی با واکنش منفی گروه های هدف خود رو به رو شده اند.

سریال طنز «در حاشیه» ساخته ی «مهران مدیری» که به تازگی از شبکه ی سوم سیما پخش می شود، یکی از این مجموعه های تلویزیونی است که به دلیل داشتن نگاه انتقادآمیز نسبت به کاستی های موجود در جامعه ی پزشکان و وکلا، نارضایتی برخی فعالان این حوزه ها را برانگیخته است.

از آنجا که امروزه بیان طنزواره ی انتقادها درباره ی معضل های فرهنگی، سیاسی یا اجتماعی به عنوان راهکاری اصلاحی در بیشتر جوامع پیشرفته و متمدن پذیرفته شده است،تا حدی می توان ناخرسندی های شکل گرفته در پی پخش این مجموعه ی تلویزیونی را دور از منطق قلمداد کرد.

زبان طنز یکی از راه های نقد چالش های موجود در تمام شوون یک جامعه محسوب می شود؛ از این رو قشرها و صنف های مختلف در یک جامعه به منظور اصلاح و بهبود محیطی که در آن زندگی می کنند باید ظرفیت شنیدن نقد را در خود تقویت کنند تا با کوچترین انتقادی که متوجه آنها می شود برآشفته نشوند.

در همین چارچوب گروه یا صنفی که مورد نقد قرار می گیرد، همواره باید این نکته را در نظر داشته باشد که هدف منتقد تنها بیان برخی کاستی ها و بی تعهدی های موجود است نه تعمیم این کاستی ها به کلیت آن گروه.



*** حد و مرز نقد کجاست؟

مخالفان مجموعه ی تلویزیونی طنز «در حاشیه» مدعی زیر سوال رفتن شان حرفه های پزشکی و وکالت در این مجموعه هستند. این در حالی است که مطرح شدن نقد درباره ی فعالیت عده یی در یک گروه یا صنف را نباید تلاشی برای خدشه دار کردن شان و جایگاه کل آن گروه یا صنف تلقی کرد. به طور کلی مفهوم نقد با سازندگی و اصلاح گره خورده است. اگر در حوزه های مختلف نقد حقیقی صورت گیرد این نقد هدفی جز بهبود وضعیت موجود ندارد. در این میان مرزهایی که برای بیان نقد در نظر گرفته می شود از اهمیت زیادی برخوردار است.

اینکه مرز نقد در حوزه های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تا کجا می تواند گسترده شود، سوالی است که پاسخ به آن می تواند راهگشا باشد. «اکبر نبوی» منتقد و کارشناس سینما در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در این زمینه گفت: فقط مرزهای اخلاقی است که برای نقد حد و حدود تعیین می کند؛ در واقع نقد هیچ مرزی به جز اخلاق ندارد.

به باور نبوی، هر گفتار، نوشته و اثری که به منظور نقد یا تحلیل یک پدیده ی اجتماعی ارایه می شود، اگر مرزهای اخلاقی را رعایت کند می تواند بدون هیچگونه محدودیت دیگری در سطح جامعه مطرح و به مخاطبان عرضه شود.



*** نقد و رسالت اصلاح جامعه

به اعتقاد کارشناسان نقد واقعی هدفی جز بهسازی جامعه ندارد؛ بنابر این مقاومت در برابر آن باید با منطقی استوار همراه باشد. کارشناسان بر این باورند، این حقیقت که در قشرها و صنف های مختلف جامعه گروهی از افراد متعهد و وظیفه شناس حضور دارند، نمی تواند به انکار وجود عده یی هر چند اندک شمار از افراد غیر مسوول در میان آنها بیانجامد. از این رو نقد سازنده ی معضل های موجود در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، از رسالت فعالان این عرصه ها به شمار می رود؛ رسالتی که به نظر می رسد سازندگان سریال طنز «در حاشیه» با اشراف به آن برخی رفتارهای غیر حرفه یی در جامعه ی پزشکان و وکلا را به چالش کشیده اند.

نبوی در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا ضمن تاکید بر اینکه رسالت نقد بهبود چالش های موجود در جامعه است، افزود: نقد برای بهسازی محیط زندگی فردی و جمعی ماست و می تواند به پالایش شوونات مختلف زندگی انسان کمک برساند. وقتی مبنای نقد بر بهبود و پالایش مشکل ها باشد، به بالندگی و رشد جامعه کمک می رساند. وجود فضای نقد می تواند نقاط قوت و ضعف جامعه را نمایان سازد تا با این شناخت جامعه بتواند نقاط ضعف خود را بر طرف سازد و بر نقاط قوت خود بیافزاید.

به باور این منتقد سینما، وجود چنین نگاهی، نقد را به یک مقوله ی مقدس، حیاتی و ضروری در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل می کند.

«آرش خوش خو» روزنامه نگار و منتقد سینما نیز نگاه مثبتی به نقد چه در قالب طنز و چه در قالب های مرسوم دیگر دارد. به اعتقاد وی، در تمام صنف ها از جمله صنف پزشکان و وکلا، گروه های بی شماری هستند که وظیفه ی حرفه یی خود را به خوبی انجام می دهند، اما در این میان نمی توان به انکار نقاط ضعف موجود پرداخت و با بی توجهی از کنار آنها گذاشت.

خوش خو افزود: در تمامی صنف ها و گروه ها عده یی حضور دارند که به مسوولیت های خود در قبال جامعه کم توجهند. در این میان رسانه ها از جمله اهالی سینما یا تلویزیون حق دارند به نقد این کم توجهی ها در قالب های مختلف از جمله طنز بپردازند و از این راه به اصلاح جامعه ی خود کمک برسانند.



*** طنز نقادانه نیازمند نگاه و ساختاری سازنده

کارشناسان بر اهمیت وجود نقد در عرصه های مختلف تاکید دارند با این وجود آنها در شرایطی یک نقد را راهگشا می دانند که از نگاهی سازنده و ساختاری درست برخوردار باشد.

به اعتقاد اکبر نبوی، در نقدهایی که به صورت طنز بیان می شوند، چگونگی مطرح شدن نقد از اهمیت ویژه یی برخوردار است. وی در این باره اعتقاد دارد: بیان نقد در قالب طنز یکی از سخت ترین کارهاست. وقتی طنز می خواهد وارد حوزه های زندگی فردی و اجتماعی افراد شده و چالش های این حوزه ها را به تصویر بکشد این کار باید با دقت ویژه یی انجام شود.

نبوی در ادامه، مجموعه های تلویزیونی ساخته ی مهران مدیری را نیز خالی از اشکال ندانست و تاکید کرد که گاهی مرز میان طنز و هجو در آثار مدیری از بین می رود به گونه یی که آثار وی در برخی زمان ها به سمت لودگی پیش می روند.

وی در توضیح راهکارهای بهبود این وضعیت اظهار داشت: نویسندگان طنز در حوزه ی سینما و تلویزیون باید نگاه جامعه شناختی و انسان شناختی وسیعی داشته باشند تا با اتکا به آن نگاه بتوانند واقعیت های تلخ جاری در جامعه را به گونه یی مطرح سازند که اگر چه خنده بر لبان مخاطب می نشاند، اما تلخی این خنده را نیز به مخاطب یادآور شود تا جامعه به فکر یافتن راه حل معضل ها و کاستی های موجود بیافتد.

آرش خوش خو نیز در همین چارچوب، تولید نقد درست و سازنده در آثار طنز در سینما و تلویزیون را مستلزم به کارگیری مهارت دانست. به اعتقاد این روزنامه نگار در یک اثر طنز همزمان با برجسته کردن کوتاهی های بخش کوچکی از یک صنف یا قوم باید به تعهد و مسوولیت پذیری گروه دیگر از آن صنف نیز اشاره شود تا نقد، منصفانه باشد.



*** نقد ضرورت یک جامعه

گشوده بودن مسیر نقد در یک جامعه از اهمیت بسیاری برای پالایش معضل های آن جامعه برخوردار است. به باور خوش خو فعالان عرصه ی برنامه سازی در سینما و تلویزیون این حق را دارند که با رویکردهای مختلف از جمله طنز به نقد چالش های موجود بپردازند.

وی در این باره در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا اظهار داشت: گروه ها و اصناف همواره نگران جایگاه خود در افکار عمومی هستند، اما این گروه ها باید نقدپذیر باشند؛ زیرا هیچ یک از قشرهای جامعه نمی تواند خود را به دور از اشتباه بداند. افراد و گروه ها در جامعه نباید برای خودشان، جایگاهی بالاتر از دیگران در نظر بگیرند. همه باید نقدپذیری را تمرین کنیم زیرا نقد از ضرورت های اصلاح جامعه است.

اکبر نبوی نیز در این باره اظهار داشت: در ضرورت روایت های طنز برای نقد حوزه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی شکی وجود ندارد. طنزپرداز همواره برای خود یک رسالت مصلحانه قایل است و می کوشد برخی روندهای موجود را که ممکن است برآیندهای خوشایندی برای جامعه نداشته باشد، با زبان طنز به چالش بکشد. از این رو تمام کسانی که به اصلاح جامعه ی خود می اندیشند باید از این روندها حمایت کنند.

به باور نبوی جامعه ی ما تمرین های مناسبی در ارتباط با نقدپذیری نداشته است؛ بنابراین باید ظرفیت های شنیدن، دیدن و خواندن نقد را در جامعه افزایش دهیم زیرا نقد همواره از ضرورت های یک جامعه برای اصلاح خود است.

نقد سازنده یکی از مهم ترین راه های موجود برای حل چالش های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در یک جامعه به شمار می آید. در این میان شاید بتوان از طنز به عنوان یکی از اثرگذارترین راه ها برای بیان چالش های جامعه نام برد.

مجموعه ی تلویزیونی طنز «در حاشیه» با برجسته ساختن برخی روندهای نامطلوب موجود در جامعه ی پزشکان و وکلا سعی در نقد این روندها دارد. این مجموعه ی تلویزیونی اگرچه به تاکید کارشناسان با کاستی های بسیاری در عرصه ی تولید همراه است، سعی دارد با نقد رویکرد منفعت جویانه ی گروهی از پزشکان و وکلا از زیان های ناشی از این رویکرد که جامعه و مردم را هدف قرار می دهد پرده بردارد تا بلکه بتوان به راه حلی در این زمینه دست یافت.

همانگونه که تاکید شد نقد یکی از راهکارهای بهبود معضل های موجود در ارکان مختلف جامعه است. از این رو همه ی اقشار یک جامعه با حمایت آگاهانه از رویکردهای مبتنی بر نقد در آثار مختلف فرهنگی و بالا بردن ظرفیت نقدپذیری در خود، می توانند سهم مهمی را در اصلاح جامعه و محیطی که در آن زندگی می کنند ایفا کنند. به یقین افزایش بردباری جامعه برای شنیدن نقد، می تواند بر پختگی رویکرد و نگاه منتقدان در حوزه های مختلف جامعه و تاثیرگذاری بیشتر نقدها بیانجامد .