گروه سیاسی مشرق – گروه‌های مختلف سیاسی نزدیک به جریان اصلاحات برای حضور در انتخابات مجلس شورای اسلامی که در اسفندماه سال آینده برگزار می‌شود به طور خاموش دست به سازماندهی و صف‌بندی نیروهای‌های خود زده‌اند. در این زمینه احزابی که به هاشمی رفسنجانی نزدیک هستند نیز جلوتر از سایر احزاب اصلاح‌طلب حرکت می‌کنند.

ترمیم یا پوست اندازی حزب کارگزاران

حزب کارگزاران سازندگی که به عنوان دست راست هاشمی شناخته می‌شود، پیش از سایر گروه‌های سیاسی جهت پوست اندازی دست به کار شد. روند پوست‌اندازی حزب کارگزاران از فروردین ماه سال جاری کلید خورد و در این فرایند برخی از افرادی که سبقه تفکرات لیبرالی دارند و از جمله اشخاص تابلو‌دار سیاسی جریان اصلاحات هستند، به ساختار حزب کارگزاران اضافه شدند.

در همین زمینه، محمد قوچانی، سعید لیلاز، محمدحسین عادلی، علی جمالی، شهربانو امانی، خانم مقیمی، اعظم نوری، عباس علیخانی، علی‌اشرف افخمی، سید افضل موسوی، مهندس پناه، عبدالله حسینی، عباسعلی اللهیاری، فرزانه ترکان، خانم کفایتی، جهانبخش خانجانی و حجت‌الاسلام ملکی به شورای مرکزی کارگزاران اضافه شدند و نطفه تغییرات جدید در این حزب از همین جا شکل گرفت.[1]

اما این تغییرات با استعفای پر سروصدای محمد هاشمی، برادر اکبر هاشمی رفسنجانی از حزب کارگزاران ادامه یافت. [2] علت چرایی این موضوع نیز تحمیل برخی سیاست‌ها در حزب و قرارگرفتن کارگزاران زیر لوای اصلاحات و لیبرالیزه شدن تشکیلات قلمداد شد.

گفته می‌شد که اختلاف محمد هاشمی بیشتر با حسین مرعشی و غلامحسین کرباسچی بوده است. اختلاف آنها بر سر مواضع حزب در انتخابات 88، انتخابات 92 و انتخابات مجلس آینده بوده و هاشمی بر این باور بوده که " نباید کارگزاران خود را کوچک کند و خود را زیر پرچم گروه های اصلاح طلب ببرد."[3]

تلاش برای لیبرالیزه کردن کارگزاران

محمد هاشمی در جریان جدایی از حزب کارگزاران بر زیر پا گذاشتن مبانی حزب کارگزاران نیز تاکید کرد، مبانی که به سمت لیبرالیزه شدن در حرکت بود. محمد قوچانی عضو جدید کارگزاران بارها در مقالات خود بر این نکته تأکید کرد که مدل مطلوب حزب متبوعش را لیبرالیسم سیاسی می‌داند، محمد هاشمی به‌طور تلویحی این ایده‌ها را انحراف از مرام حزب کارگزاران دانسته و حتی پیش‌بینی کرد که با این روند، کارگزاران به سرنوشت حزب منحله مشارکت دچار خواهد شد.

در برابر این موضوع، حسین مرعشی نیز کارگزاران را «لیبرال دمکرات مسلمان»‌ خواند، البته تعریفی از این موضوع ارائه نکرد اما اسلام طالبانی را که با فاشیسم التقاط یافته را تقبیح کرد و بیان داشت: « ما در حزب كارگزاران به افراد و انسان‌ها اصالت مي‌دهيم و مشي ما ليبراليستي است نه سوسياليستي. »[4]

این تغییر و تحولات با استعفای برخی دیگر از اعضای حزب کارگزاران تا به امروز ادامه یافته است و تنها وجهه ایدئولويک ندارد بلکه آرایش سیاسی برای حضور در انتخابات سال آینده است. در این زمینه "روشنک سیاسی" یکی دیگر از اعضای مستعفی کارگزاران با اشاره به استعفای محمد هاشمی می‌گوید: « خود آقای محمد هاشمی گفتند به این دلایل (لیبرالیزه شدن کارگزاران) از حزب جدا شده و دیگر رئیس هیأت مؤسس نیستند. این دلایل را کامل، واضح و شفاف و صادقانه گفتند و اعلام کردند اما من اینکه شما بگویید این حزب مال شخص مورد نظری به نام آقای رفسنجانی است و الان شده برای منتقدان ایشان را قبول ندارم چون اینگونه نیست. اعضای شورای مرکزی حزب دنبال اسطوره نیستند. الان طیف مشارکتی‌های سابق حزب اتحاد ملت ایرانیان را تشکیل می‌دهند بنابراین این‌ها که خودشان حزب دارند.»

وی در ادامه مطرح می‌کند:« انتقاد اصلی‌ من به کارگزاران این بود که چینش شورای مرکزی حزب دموکراتیک نبود و مثل یک اداره انتصابات صورت گرفت اما بعدها دوستان به من گفتند در مرامنامه وجود دارد که می‌شود یک شورای مرکزی تشکیل داد و رئیس شورای مرکزی جدید که الان آقای جهانگیری است می‌تواند آقای کرباسچی را دبیرکل اعلام کند تا بعد کنگره تشکیل شود. »[5]

دو دستگی در کارگزاران در این زمینه به وجود آمد و به نظر می‌رسید پالایش این حزب سیاسی، آنرا به سمت لیبرالیزه شدن سوق داده اما این مساله توسط اعضای دیگری همچون عطریانفر مورد انتقاد قرار گرفت.[6]

نقش کارگزاران در مدیریت جریان اصلاحات

حزب اعتدال و توسعه و حزب کارگزاران دو بازوی مدیریتی هاشمی رفسنجانی در فضای سیاسی کشور هستند که بنابر زعامت وی عمل می‌کنند. این احزاب در دولت نیز مهره‌هایی دارند.

کارگزاران با توجه به اینکه جریان سومی غیر از راست و چپ قدیم و اصلاح‌طلب و اصولگرای جدید با توجه بضاعت فضای سیاسی کشور و ساختار سنتی صحنه سیاسی توان شکل‌گیری ندارد، کم کم در جریان اصلاح‌طلب قرار گرفت و سیاست‌ هاشمی رفسنجانی در این جریان را دنبال کرد.

محمدجواد حق شناس، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی و یکی از فعالین اصلاح‌طلب درباره نقش کارگزاران در جریان اصلاحات می‌گوید:« کارگزاران که قبل از سال 1376 مي‌خواستند يک جريان مياني را شکل دهند از آنجايي که با پيروزي اصلاح‌طلبان ديدند نمي‌توانند به حيات خود ادامه دهند لذا وارد طيف اصلاحات شدند و عملا به جناح و دست چپ آقاي هاشمي تبديل شدند تا از اين طريق بتوانند در جريان اصلاح‌طلب منويات ايشان را پيگيري کنند اما با توجه به شناختي که آقاي هاشمي از فضاي سياسي کشور داشتند مي‌خواستند يک دست راست هم در جريان اصولگرا داشته باشند.»[7]

اصلاح‌طلبان نیز از قدرت گرفتن کارگزاران در ساختار این جریان بیم‌ناکند، از همین روست که روزنامه اصلاح‌طلب آرمان در گفتگویی با حسین مرعشی، عضو شورای مرکزی این حزب نگرانی اصلاح‌طلبان را نسبت به فعالیت کارگزاران در قالب سئوالی با متهم کردن کارگزاران به منفعت طلبی اینچنین منتقل می‌کند. « کارگزاران امسال قدرت زیادی پیدا کرد و به نظر می‌رسد این قدرت ناشی از خلأ احزاب دیگر اصلاح‌طلب است که کارگزاران از آن بهره برد. قبول دارید کارگزاران در زمانی که هوا آفتابی و هیچ مشکلی نیست ظاهر می‌شود و در شرایطی که نیاز به همراهی در شرایط سخت است کمتر می‌توان نشانی از آن جست. دلیلش چیست؟» [8]

این نگرانی‌ها از جنس نگرانی‌هایی است که گروه‌های تندرو و اعضای احزاب منحله اصلاح‌طلب را وادار ساخته که به تاکتیک «پوست‌اندازی»‌ روی بیاورند؛ تاکتیکی که اصلاح‌طلبان برای دور زدن قانون و عبور از فیلتر شورای نگهبان در این جریان عملیاتی کرده‌اند. این موضوع ترس پنهانی را به جان اصلاح‌طلبان تندرو انداخته که مبادا احزابی مانند کارگزاران جایگاه آنان در ساختار سیاسی کشور را غصب کنند و آنان بیش از پیش منزوی شده و به محاق روند.

در ادامه این گفتگو وقتی مرعشی این موضوع را تکذیب می‌کند، خبرنگار این روزنامه اصلاح‌طلب اصرار دارد که این مساله « نظر تنها شخص من نیست و زیاد شنیده می‌شود.»[9] و با تاکید بر کم کاری کارگزاران در روزهای به اصطلاح طوفانی برای اصلاح‌طلبان با این پاسخ روبرو می‌شود که « کارگزاران در یک سال گذشته فعالیت خود را وارد فاز جدیدی کرده است. اساسا کارگزاران در یک دوره، بیشتر شبیه یک نهضت عمل کرد تا یک حزب سازمان‌یافته. بیشتر به یک نیروی فکری پیش‌برنده به کشور فکر می‌کردیم که بر شاخص‌های کشور اثر بگذارد و راه‌هایی را برای پیشرفت کشور پیشنهاد بدهد. بیشتر یک حزب تکنوکرات بود تا یک حزب اجتماعی و سیاسی. الان شرایط برای تبدیل ‌شدن کارگزاران به یک حزب تمام‌‌عیار فراهم است. در واقع بعد از انتخابات سال92 و پیروزی اصلاح‌طلبان شرایطی فراهم شد تا اصلاح‌طلبان مجددا فعالیت خود را از سر بگیرند و به این ترتیب دوره جدیدی از فعالیت‌های احزاب مختلف در سراسر کشور شکل گرفت که در همین راستا، حزب کارگزاران نیز متاثر از این فضای جدید اقدام به بازسازی تشکیلاتی خود کرد. درحال حاضر حرکت قدرتمند و خوبی در کارگزاران شروع شده و در 25 استان کشور، شوراهای استانی کارگزاران تشکیل شده است و برای برگزاری یک اجتماع بزرگ آماده می‌شویم.»[10]

به هر جهت سخن از لیبرالیزه شدن کارگزاران و دعوت از اصلاح‌طلبان تابلودار را نمی‌توان تنها به عنوان یک اتفاق در این حزب قلمداد کرد. نگرانی که اصلاح‌طلبان از مهمان خود که حالا دست و پا دراز کرده است نیز چندان بی‌معنا نیست، کارگزاران با توجه به اینکه هاشمی رفسنجانی را پشت سر خود می‌بینند، ظرفیت قیومیت این جریان را دارد و این ممکن است در آینده حتی به جابه‌جایی جایگاه در این جریان بیانجامد. از این روست که اعضای تندرو اصلاح‌طلب در مقابل کارگزاران گارد گرفته اند و نگران فعالیت این حزب هستند.