عکاسی چه در بخش هنری، چه سیاسی، چه مستند اجتماعی برای هر فرهنگی دارای اهمیت بسیاری بوده و هست. در این بین عکاسی جنگ و دوران دفاع مقدس یکی از مهم‌ترین بخش‌های این حرفه و هنر را تشکیل داده است. عکس‌های جنگ برای هر کشور و ملتی جزو تاریخ مصور آنها به شمار می‌رود و به عکاسانی که این عکس‌ها را ثبت کرده‌اند، بهای ویژه‌ای داده می‌شود.

هنوز هم در کشورهای اروپایی و آمریکا عکس‌های به جا مانده از جنگ‌ جهانی دوم سرمایه‌های معنوی محسوب می‌شود و برای حفظ و نگهداری از آنها و چاپ در ابعاد گسترده هزینه‌های هنگفتی می‌شود.
اما حکایت آثار بجا مانده از دوران انقلاب و دفاع مقدس در ایران، به کلی متفاوت است. نگاتیوها و عکس‌های به جا مانده از حدود سه دهه پیش به دلیل شرایط نگهداری نامناسب اندک اندک در حال از بین رفتن است.


پرداخت نشدن هزینه مناسب برای حفظ این آثار سبب شده تا به مرور بخش مهمی از تاریخ مصور خود را از دست دهیم و شاید تا چند سال آینده بخش مهمی از عکس‌ها و نگاتیوهای به جا مانده از دوران دفاع مقدس و انقلاب اسلامی را از دست دهیم.

سید عباس میرهاشمی رییس انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس از شرایط نامناسب و حمایت نشدن از این انجمن برای حفظ آثار بجا مانده خبر داد و نسبت به شرایط برخی از عکاسان انقلاب و دفاع مقدس ابراز تاسف کرد.

* در حال حاضر انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس در چه شرایطی به سر می‌برد؟

در حال حاضر شرایط کلی انجمن از نظر برنامه ریزی مناسب است و تلاش کرده‌ایم تا با این برنامه‌ریزی بتوانیم هرچه بیشتر به حوزه عکاسی دفاع مقدس توجه کنیم. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های حال حاضر ما ایجاد یک بستر مناسب و اعتمادسازی برای فعالیت عکاسان و اعضای انجمن است. خوشبختانه در حال حاضر می‌توان نتیجه‌ این اعتماد سازی و ثمرات آن را مشاهده کرد.

البته تا کنون بیش از 10 جلد کتاب از سوی این انجمن منتشر شده و باید تلاش کنیم تا آثار بیشتری را در زمینه عکس‌های دوران دفاع مقدس منتشر کنیم. در حوزه پژوهش نیز بحث‌های کارشناسی مختلفی را انجام داده‌ایم و البته پیگیری می‌کنیم. نباید تنها به آثار منتشر شده اکتفا کنیم و باید برای چاپ آثار بیشتر تلاش کنیم.

*مهم‌ترین نیازهای انجمن در حال حاضر شامل چه بخش‌هایی می‌شود؟

یکی ازمهم‌ترین نیازهای انجمن در حال حاضر حمایت مالی است. برای توسعه فعالیت‌های انجمن، تبدیل آرشیوهای آثار موجود به دیجیتال، نگهداری از آثار و فعالیت‌های هرچه بیشتر نیاز به حمایت مالی داریم . در حال حاضر انجمن با برخی از تهدیدات روبروست که باید برای برطرف کردن آنها حمایت مالی مناسبی صورت پذیرد.

*این تهدیدات و مخاطرات پیش رو چیست؟

متاسفانه در سالهای اخیر دست روی دست گذاشتن سبب فرسایش و از بین رفتن تدریجی آثار موجود در انجمن شده‌ است. نبود منابع مالی مناسب برای ارتقا شرایط نگهداری آثار سبب شده تا با تهدیدات جدی برای حفظ آثار روبرو شویم و اگر هرچه زودتر فکری برای تامین منابع مالی مناسب برای حفظ و بالا بردن کیفیت نگهداری آثار نکنیم، به مرور باید شاهد از بین رفتن آثار موجود باشیم.

بسیاری از عکاسان ایرانی در دوران دقاع مقدس به دلیل محدودیت‌هایی که در ورود نگاتیوها وجود داشت مجبور بودند عکس‌های خود را با نگاتیوهای تاریخ گذشته بگیرند. در آن زمان به دلیل تحریم‌های موجود ما حتی در تهیه نگاتیوهای عکاسی مشکل داشتیم و به دلیل شرایط اقتصادی در آن زمان ورود داروهای عکاسی نیز در آن زمان دشوار بود. این امر نشان می‌دهد عکاسان ما در چه شرایطی و با چه امکاناتی چنین آثار ماندگاری را برای تاریخ معاصر ثبت کردند.

*مگر احیای آثار به جا مانده در چه شرایطی انجام شده است؟

احیای آثار باقی مانده از دوران دفاع مقدس با داروهای خارج از استاندارد صورت پذیرفته است. به دلیل استفاده از داروهای غیر استاندارد، آثاری که ظاهر شدند کیفیت مناسبی را نداشتند. البته بعدها هم آثار در شرایط نه چندان مناسبی از نظر دما، رطوبت، نور و ... نگهداری شدند و همین امر امکان رشد قارچ و باکتری را در آثار تقویت کرد.

* بسیاری از سازمان‌ها عکس‌های مختلفی را در اختیار دارند. برای جمع‌آوری این آثار چه اقداماتی صورت پذیرفته است؟

این دقیقاً یکی دیگر از مشکلات ماست. متاسفانه نهادها و سازمان‌هایی که آثار را جمع آوری می‌کردند، اطلاعات لازم را در نظر نمی‌گرفتند. در این میان بسیاری از آثار فاقد تاریخ، نام، محل عکاسی و ... هستند و توضیحات لازم در عکس‌ها بیان نشده است. البته ما با بسیاری از سازمان‌ها در این رابطه صحبت‌هایی را انجام داده‌ایم. فراموش نکنیم درحال حاضر بسیاری از آثار در معرض نابودی قرار دارد و نیاز به یک عزم ملی برای جمع‌آوری و نگهداری از عکس‌ها و نگاتیوهای دوران دفاع مقدس داریم.

امیدوارم نهادهای مختلف در این زمینه همکاری مناسبی را با ما داشته باشند. برای مثال برخی از عکس‌های بجا مانده از دوران دفاع مقدس هویت مشخصی ندارند و مشخص نیست متعلق به چه سالی یا چه عملیاتی هستند.

* برای حفظ آثار به جا مانده نیاز به کمک کدام بخش‌ها احساس می‌شود؟

متولیان مشخصی هستند که باید به صورت جدی به مقوله خطر از بین رفتن آثار عکاسی دوران دفاع مقدس توجه کنند. هر روزی که می‌گذرد تهدید آثار باقی مانده جدی‌تر می‌شود و روند آسیب رسیدن به آثار بالاتر می‌رود.

برای نمونه نهادهایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس باید توجه بیشتری به حفظ و نگهداری عکس‌های دوران دفاع مقدس داشته باشند. توجه ویژه به عکس‌ها و نگاتیوهای باقی مانده از دوران دفاع مقدس باید سرلوحه نهادهای فرهنگی قرار گیرد و آن را جزو مطالبات خود قرار دهند.

*برای این اقدام تا کنون اقدامی صورت گرفته است؟

ما با نهادها و سازمان‌های مختلف برای همکاری با انجمن صحبت‌هایی را مطرح کردیم، ولی در زمینه یاری رسانی چندان عزمی در نهادهایی که با آنها مذاکره کردیم، وجود ندارد. در بخش دیگر ما نیاز به حضور نیروهای متخصص و توان‌مند برای تربیت نیروهای که بتوانند در آینده جایگزین عکاسان پیشکسوت شوند، داریم.

در این بین صحبت‌هایی را با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توجه بیشتر به آثار عکس باقی مانده از دوارن دفاع مقدس انجام داده‌ایم. البته وزارت ارشاد بیشتر ما را به سمت بنیاد حفط آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سوق داد. امیدوارم نهادی چون وزارت ارشاد توجه بیشتری نسبت به این مقوله داشته باشد و باید به صورت جدی به این بخش ورود پیدا کند. البته این مذاکرات و حمایت نکردن به صورت جدی مختص یک دوره نیست و ما از سالها قبل با این مشکل مواجه هستیم.

* شرایط حال حاضر عکاسان دوران دفاع مقدس و انقلاب به چه صورتی است؟

متاسفانه بسیاری از این عکاسان فراموش شده‌اند و باید بدانیم فراموش کردن آنها هزینه زیادی را برای همه ما دربر خواهد داشت. متولیان امر باید نسبت به کم توجهی به عکاسانی که در دوارن دفاع مقدس جان خود را در دست گرفتند و به جای سلاح دوربین برداشتند و قسمتی از تاریخ این سرزمین را ثبت کردند، پاسخ‌گو باشند.

این عکاسان نه تنها در طول دوران دفاع مقدس، بلکه در دوره حاضر نیز جزو انسان‌های تاثیر گذار به شمار می‌روند. احترام و توجه به عکاسان دوره دفاع مقدس باید جزو اولویت‌های نهاد‌های مختلف فرهنگی باشد. شاید برخی از این عکاسان به دست فراموشی سپرده شده باشند ولی این‌ها ماندگارترین عکس‌های دوران معاصر را برای تاریخ ایران رقم زدند.

*آیا خبری از این عکاسان گرفته می‌شود و کسی از حال و روز آنها با خبر است؟

باید عکاسان دوران دفاع مقدس را خارج از شعار بشناسیم. این هنرمندان واقعی را باید بدون شعار مورد احترام و تکریم قرار دهیم. متاسفانه برخی از عکاسان دوران دفاع مقدس حتی در تامین هزینه‌های روزمره زندگی خود نیز دچار مشکل هستند و این جای تاسف بسیار دارد.

وقتی عکاس جوان ببیند که چه بر سر پیشکسوتان عکاسی دوران دفاع مقدس آمده است، با چه انگیزه‌ای می‌خواهد به فعالیت خود ادامه دهد؟ احتمالا عکاسان جوان وقتی ببینند آینده‌ی یک عکاس با سابقه و حرفه‌ای که با به خطر انداختن جان خود به عکاسی در بدترین شرایط پرداخته حالا به اینجا رسیده، دیگر انگیزه‌ای برای کار کردن نداشته باشد.

* زنده یاد حسین پرتوی یکی از عکاسانی بود که آثار ماندگاری را از خود به جا گذاشت ولی متاسفانه چندان توجهی به او هم نشده بود. هنوز هم چنین هنرمندانی را در عرصه عکاسی داریم؟

متاسفانه حق زنده یاد حسین پرتوی بسیار بیشتر از آن بود که برایش گذشت. عکاس فقیدی که ماندگارترین عکس‌های را برای ما به یادگار گذاشت، این‌چنین غریبانه زیست و در نهایت هم از پیش ما رفت. عکاسی که آن تصویر ماندگار دیدار همافران با امام خمینی (ره) را ثبت کرد، خیلی بیشتر باید مورد توجه قرار می‌گرفت.

در این میان هنوز هم عکاسان بسیاری از دوران دفاع مقدس و انقلاب هستند که پا به سن گذاشته‌اند و چندان حال و روز مناسبی ندارند. این عکاسان بخشی از تاریخ ما هستند و بی توجهی به آنها به معنای بی توجهی به تاریخ است. اگر می‌خواهیم برای فرزندان آینده این سرزمین نشان دهیم که چه کسانی از این کشور دفاع کردند و چه کسانی تصاویر آنها را ثبت کردند باید هرچه زودتر اقدام کنیم.