گروه بین‌الملل مشرق - نمایندگان ایران و کشورهای عضو گروه 1+5، جمعه گذشته در پایان مذاکرات وین6، توافق کردند مذاکرات با هدف دستیابی به توافق جامع، چهار ماه دیگر یعنی تا 24 نوامبر (سوم آذرماه) تمدید شود.

خبرنگار "مشرق"، برای بررسی فرایند مذاکراتی در وین6، با دکتر محمدفرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک، گفت‌وگو کرده است.

قبل از ورود به پرسش شما، خوب است اشاره‌ای به مقاله اخیر آقای ایوانف، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی روسیه داشته باشم؛ ایشان در روزنامه "روسیسکایا گازتا" سعی کرد تا از نگاه روسی این نقطه را تعریف کند. وی می‌گوید که در چند دور اخیر مذاکرات در قالب 1+5 نشان‌دهنده درجه بالای انعطاف‌پذیری مواضع ایران بوده است. آیا این یک اقدام تاکتیکی و بازی دیپلماتیک است؟ سپس  اضافه می‌کند که جواب این سؤال، باید منفی باشد. این، مسأله خلوص نیت یا مکر و حیله رهبران ایران نیست بلکه مسأله منافع بلندمدت و توانمندی دولت است. ایران فقط در محیط مساعد خارجی می‌تواند توان بالقوه خود را به طور واقعی، بالفعل کند.

به نظر اینجانب، ایران نوع رویکرد خود در سیاست "توسعه همه‌جانبه" را جایگزین "توسعه محوری" نموده است و اصلاحاتی در مدیریت اولویت‌ها در زمینه تهدیدات و فرصت‌ها را دنبال می‌کند.

جمهوری اسلامی همچنان مذاکرات هسته‌ای را فرصتی برای بازاندیشی جامع غرب نسبت به توانمندی ایران می‌داند. اشاره مقام معظم رهبری به "نرمش قهرمانانه" در دوران جدید، حمایت نسبی از رویکرد اعتدال با حفظ اصول و بازتولید اهمیت مردم‌سالاری دینی در متن انقلاب اسلامی، حمایت از حقوق اکثریت آراء، جلوگیری از به حاشیه رفتن دغدغه‌های ملی، حمایت از اصل اجماع ملی در سطوح تصمیم‌گیری عالی و تذکر به مسؤولان برای رعایت حدود و منافع ملی، همه گویای  نظارت بموقع از سوی تعیین‌کننده خط مشی عالی کشور است.

در خصوص سؤال شما باید بگویم که رویکرد کشور، عادی‌کردن موضوع هسته‌ای است ولی حفظ این رویکرد، به هر قیمتی نیست بلکه به حفظ خطوط قرمز که به منافع ملی مربوط می‌شود بازمی‌گردد. سیر چانه‌زنی ادامه دارد و حمایت عالی از مذاکراه کنندگان موجود است. گزارش اخیر آژانس گویای حسن نیت ایران است ولی نباید این گام‌های همکاری به عنوان نیاز ایران تعبیر شود. این همان اشتباه محاسباتی است که در نهایت تبدیل به زیاده‌خواهی می‌شود و اشتباه محاسباتی بیانگر لغزش در درک واقعیت است.


مذاکرات وین جدید و میزان واقع بینی به شرایط را چگونه ارزیابی می کنید؟
مذاکرات وین با تمدید زمان و با تجدید برخی از موارد روبرو بود. ولی قبل از اجلاس وین و در طی این مدت شاهد بازی برخی از جریانات منفی در منطقه بودیم که سعی کردند با تغییر توازن در عراق و افغانستان و فلسطین شرایط را تند کنند که یکی از اهداف آنها تأثیرگذاری بر مسیر مذاکرات و تغییر فضای چانه‌زنی بود. همچنین طی روزهای اخیر، گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي منتشر شد. بعد از گزارش اخیر آژانس، شاهد مواضع اقای يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بودیم؛ وی در سایت خبري "بركينگس ديفنس" مدعي شد كه مشكل اصلي براي حركت به جلو اين است كه ايران پروتكل الحاقي را كه به بازرسان اجازه مي‌دهد از سايت‌هايي غير از سايت‌هاي فعلي بازديد كنند، اجرايي نمي‌كند و تأکید می‌کند که اجراي پروتكل الحاقي براي اطمينان از اين‌كه همه فعاليت‌هاي هسته‌اي در ايران براي مقاصد صلح‌آميز است، اهميت بسياري دارد ولي ما هنوز به آن نقطه نرسيده‌ايم. ما در مرحله اوليه شفاف‌سازي و حل مسائل هستيم. به نظرم در اینجا موازنه حقوق و تکالیف و تعهدات ژنو وهمچنین سرعت مذاکرات و اقدامات باید همسو باشد. هرگونه خوشبینی و بدبینی غیرواقع‌بینانه، ما را به خطا می‌اندازد. کشور باید از میزان اقدامات غرب در هر مرحله برآورد تاکتیکی و دقیق داشته باشد تا بتواند مسیر مذاکرات را بدرستی در چارچوب حقوق و نیاز کشور جلو ببرد.

موضوع چانه‌زنی در غنی‌سازی سطح بالا قبل از دولت آقای روحانی نیز مطرح بود همچنین در دوران دولت گذشته نیز چانه‌زنی پیرامون میزان انباشت و نگهداری نیز مورد مذاکره قرار گرفت. در هر دو دولت، پیرامون اصل غنی‌سازی و تحقیق و توسعه اقدامات جدی در مذاکرات صورت پذیرفته است. امروزه اهمیت چگونگی تأسیسات هسته‌ای و قدرت تولید در جای خود قرار دارد ولی شیوه‌هایی برای اعتمادافزایی مطرح شده است. در اینجا اصل متوازن‌بودن امتیازات مطرح است و بی‌دلیل نیست که واژه زیاده‌خواهی مطرح می‌شود. هرقدر طرفین پیش می‌روند اهمیت مذاکرات کارشناسی فنی و حقوقی در جزئیات بیشتر می‌شود.

برخی در محیط کارشناسی در سطح بین‌المللی شیوه مذاکراتی آمریکا را در چارچوب خلع سلاح تحلیل می‌کنند، برخی از منظر قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و برخی دیگر از نگاه نسبت‌های جدید ایران با قدرت. ابعاد مختلفی وجود دارد اما آنچه در صحنه وجود دارد و در سطح واقعی مشاهده می‌شود این است که تحریم‌های یکجانبه خصوصا در آمریکا همچنان ادامه دارد. میزان خوشبینی در اروپا با آمریکا برای رسیدن به توافق نهایی برابر نیست. مواضع آقای "اشتاین‌مایر" در آلمان با مواضع اقای "جان کری" تفاوت داشت ولی فراموش نکنیم که اعتراف رسمی ایشان پیرامون حرمت سلاح‌های هسته‌ای توسط مقام معظم رهبری، اهمیت دارد. پذیرش تمدید چهارماهه توافق ژنو کمی ما را به نوامبر نزدیک می‌کند. لغو تحریم‌ها در آمریکا برخی قانون است و برخی در حوزه سیاست اجرایی قرار دارد و لغو سریع و همه‌جانبه تحریم ها زیر سؤال است.


موضع فعلی روسیه با توجه به شرایط جدید مذاکراتی چیست؟

در روسیه در رده‌ای غیر رسمی نگاه یکدست وجود ندارد و برخی از نخبگان حکومتی در روسیه به شرایط مکمل فکر می‌کنند و اعتقاد دارند اگر به مقاله آقای ایوانف برگردیم ایشان می‌گوید که برخی در روسیه معتقدند که خط شدید غرب گویا با منافع روسیه همخوانی دارد زیرا برای توسعه «روابط ویژه» بین مسکو و تهران مبنای مکملی ایجاد می‌نماید. ادعا می‌شود که ایران در شرایط انزوا از غرب مجبور است همکاری با روسیه را گسترش دهد.

در مجموع  به نظرم باید واقع‌بینی را با معیارهای اصلی مورد سنجش قرار داد. صرف توضیح شرایط، بیانگر تفسیر وقایع نیست. تعبیر شرایط براساس ضعف‌ها و توامندی عینی و کشف نسبت آن با اهداف و منافع حقیقی و آتی کشور، می‌تواند تا حدودی یک الگوی مناسب و مفید باشد.


بعد از توافق اولیه در ژنو، رفت‌وآمد مقامات غربی خصوصاً اروپایی بیشتر شد؛ تأثیر این موضوع بر روند تعاملات جدید و مذاکرات جدید وین به چه میزان بود؟

اروپا شرایط و منافع و نگاه خاص خود را دارد و در گذشته، هنگام اعمال تحریم‌های آمریکا همانند طرح داماتو نشان داد که ظرفیت اعمال مواضع خود را دارد. میزان وحدت نظر در اروپا کافی نیست و امروزه ارزش مواضع سوئیس، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، یونان و تا حدودی فرانسه و حتی کشورهای خارج از اتحادیه اروپا از قبیل سوئد و نروژ تغییر کرده است. وزیر خارجه جدید انگلیس در آزمون مهمی قرار دارد و از مواضع پارلمان و نمایندگان فعال و باسابقه در خصوص موضع ایران مطلع است. سطح درخواست اروپا برای همکاری بیشتر با ایران افزایش داشته است و همچنان که اشاره کردم هنوز به اندازه کافی نرسیده است. ایران یک ارزش است و سیاست فشار و دستور بر علیه ایران نتیجه معکوس دارد. شاید اروپا درک بیشتری نسبت به برخی جمهوریخواهان در آمریکا و لابی‌های سرسپرده دارد و به هر حال آنها نیز بر اساس منافع خود جهان را تحلیل می‌کنند.