ویژه نامه ضیافت مشرق - ماه رمضان برجسته‌ترین ماه در میان همه مسلمانان است که به واسطه ویژگى‌هاى مهمّى که دارد، ریشه برکات بسیار بزرگی برای جوامع اسلامی و پایه نعمت‌هاى بى‌شمار برای ماست. شکوه، عظمت و برکات مادی و معنوى‌اى که از این ماه، نصیب اهل ایمان مى‌شود، از نگاه احادیث اسلامى قابل توصیف کامل نیست و تنها در روایات به این مهم اشاره شده که اگر مسلمانان شناخت درستى از برکات این ماه با فضیلت داشتند و مواهب و دستاوردهاى بزرگ آن را مى دانستند، آرزو مى‌کردند که سراسر سال، رمضان باشد. حدیث پیامبر خدا (ص) در این مورد، چنین است: "لَو یَعلَمُ العِبادُ ما فى رَمَضانَ ، لَتَمَنَّت أن یَکُونَ رَمَضانُ سَنَهً؛ اگر بندگان بدانند که در رمضان، چه [نعمت ها و آثارى] هست آرزو مى کنند که رمضان، یک سال باشد.”
ماه مبارک رمضان در همه کشورهای اسلامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و حتی برخی کشورهای غیر مسلمان مانند استرالیا نیز با برگزاری فستیوال‌های ویژه در این ماه اقدام به جذب توریست میکنند.
نقطه مشترک ماه رمضان در این جشن جهانی، حفظ حرمت این ماه، جشن و شادی به مناسبت فرا رسیدن ماه رمضان و توجه به برکات این ماه است.
شاید توجه به آداب و رسوم برخی کشورها درباره این ماه خالی از لطف نباشد:
مالزی:
در مالزی یکی از جلوه‌های بارز این ماه که همچنین به عنوان یک سنت دیرینه در این کشور تلقی می‌شود راه‌اندازی بازارهای رمضان با عنوان محلی «پاسار مالام» است که در ایام این ماه همه روزه در گوشه و کنار شهرها هنگام افطار برپا می‌شود. در اکثر مساجد این کشور به ویژه مساجد بزرگ، هر شب سفره افطار برقرار است و با اذان مغرب مردم در مساجد با خرما و شربت روزه خود را باز میکنند. پس از نماز مغرب هم سفره افطار کامل شده و از روزه‌داران با انواع غذاهای بومی و سنتی پذیرایی می‌شود.
کویت:
فضای روحانی و خاصی در ماه رمضان بر سرتاسر این کشور حکم فرماست و در روز آخر شعبان مراسم ویژهای به نام «قریش» برگزار می‌شود که در این مراسم، مردم پایان ماه شعبان و فرا رسیدن ماه مبارک رمضان را جشن و شیرینی و حلوای خاصی را بین مردم و خانواده‌ها توزیع می کنند. در پنج روز اول این ماه مردم در دیدارهای خیابانی یا با حضور در خانه بزرگان فرا رسیدن ماه رمضان را به هم تبریک می گویند.
در نیمه ماه رمضان و در روز تولد امام حسن مجتبی (ع) نیز مراسم خاصی در این کشور برگزار می شود به گونه‌ای که پس از افطار کودکان با لباس‌های سنتی و نو به خیابان‌ها آمده و با سردادن سرودهای محلی ویژهای این روز را تبریک میگویند. از سنت‌های این ماه در کویت شرکت در نماز‌های مستحبی و برگزاری مراسم افطار دسته جمعی است که در همه محله‌ها در کنار خیابان‌ها خیمه هایی دیده می‌شود که به توزیع افطار بین مردم می پردازند.
ترکیه:
در ترکیه قبل از شروع این ماه به تزیین خیابان‌ها و مساجد می‌پردازند و با چراغانی کردن مساجد و گذرها، آمدن ماه رمضان را به یکدیگر تبریک میگویند. مسلمانان در «بازار عطارین» که یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای قدیمی است، به خرید انواع شیرینی‌ها و غذاهای مخصوص این ماه اقدام میکنند.
طی این ایام در برخی از شهرهای ترکیه چادرها و خیمه‌هایی در میادین و اماکن عمومی به منظور افطاری دادن برپاست. در این کشور مانند بعضی از کشورها بر اساس عادتی دیرینه و قدیمی سحرخوان‌ها به خیابان‌ها و کوچه‌ها آمده و برای بیدار کردن مسلمانان جهت خوردن سحری و اقامه نماز آواز سر می‌دهند.
جمهوری آذربایجان:
مسلمانان یک هفته قبل از حلول ماه مبارک به تدارک جشن می‌پردازند و این ماه را «ماه عروج» می‌نامند. در این کشور با حلول این ماه مسابقه اسب سواری و جشن‌های ملی برگزار می‌شود. در این ماه صبر، دوری از رذایل و فراموشی اختلافات از ویژگی‌های بارز مسلمانان این کشور است.
همچنین خانواده‌های آذربایجانی پتنوس‌های غذا را برای هدیه به خانواده‌های دوست و همسایه خود یا به عنوان احسان به فقرا و نیازمندان می‌دهند و افراد ثروتمند با انجام قربانی و… به نیازمندان کمک میکنند.
نیجریه:
با ثبوت هلال، مردم در این کشور جشن‌های باشکوهی برگزار می کنند و با زدن طبل در خیابان‌ها می چرخند و سرود میخوانند. افطاری‌ها را در سینی‌ها و طبق هایی در نزدیک مساجد قرار داده و پس از ادای نماز مغرب با یکدیگر مشغول افطاری خوردن می شوند، مردم این کشور افطاری را با همسایگان خود تناول میکنند.
در عربستان مردم اعتقاد دارند که این ماه، ماه خوش یمنی برای آنهاست و اقدام به تعویض وسایل منزل خود می کنند و در این ماه از سحر تا افطار به عبادت می پردازند.
اما در کشورهایی مانند کویت و امارات، مسئولان این کشور با تمهیداتی کالاهای با تخفیف ویژه ارائه می دهند و حتی شرکت و کمپانی های بزرگ هر ساله در چنین مناسباتی تخفیفاتی را برای کالاهای خود در نظر می گیرند. در این کشورها برای کالاها از جمله خودرو و مواد غذایی، لباس های زنانه و حتی اسباب بازیها، تخفیف های ویژه در نظر می گیرند.
حتی برخی رستوران‌های دوبی، سعی در ارائه شام با تخفیف های حداکثری دارند و مردم در ماه مبارک رمضان در این کشورها با انبوهی از شرایط ویژه خرید مواجه می شوند. مسئله ای که متاسفانه در ایران به عنوان شاخص ترین کشور اسلامی اتفاق نمی افتد و با نزدیک شدن به ایام ماه مبارک رمضان قیمت ها رشد سر سام آوری می کند.
* آداب و رسوم متفاوت در شهرهای ایران:
آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم ایران است و از آنجا که این آداب و رسوم ریشه دینی دارد توجه همگان را به خود جلب کرده است.
در ماه رمضان، مردم به شکل هماهنگ برای انجام تکالیف شرعی آماده می‌شوند و برای به جای آوردن این وظایف، هر جمعیت و گروهی با آداب و تشریفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار میکنند.
این ماه از دیرباز، حال و هوای ویژهای را برای مردم این مرز و بوم به ارمغان آورده است. در شهرهای مختلف ایران هم آداب و رسوم گوناگونی در این ماه برگزار می‌شده است. مطلب حاضر، به گوشه‌ای از آداب و سنن ماه رمضان در شهرهای مختلف می‌پردازد.
* بانوان مومن یزدی و ختم قرآن کریم
در ماه مبارک رمضان جلسات قرائت قرآن مجید در سطح مساجد یا منازل برای مردان و زنان مؤمن این دیار از شور و هیجان ویژه ای برخوردار است. از روز نخست ماه مبارک رمضان، بیشتر بانوان در منزل یکی از داوطلبان و یا در مکتب‌خانه‌هایی گرد هم جمع شده و هر فردی جای خود را مشخص می کند.
در طول ۳۰ روز ماه مبارک رمضان هر روز یک جزء از کلام وحی قرائت می شود تا کل قرآن مجید ختم شود. بانوان مؤمن یزدی اعتقاد دارند که در جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در پایان، سوره توحید به هر کسی برسد در کارش گشایش و زندگی اش توأم با خیر و برکت در طول سال خواهد بود.
* کیسه برکت!
در این ماه نیز برخی از آداب و سنت‌های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است. در آذربایجان شرقی، دو سنت "قاباخلاما” و "کیسه‌دوزی” با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می‌شود.
آخرین جمعه ماه رمضان، ۲۷ ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم می‌آیند و هر خانواده برای خود کیسه‌ای می‌دوزد.
سپس مقداری پول در این کیسه‌ها می‌گذارند، بر آن دعا می خوانند، فوت میکنند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می‌دارند. این کیسه را "برکت کیسه سی” یا کیسه برکت می‌نامند و اعتقاد دارند بدین صورت، هرگز دچار فقر و بی‌پولی نخواهند شد.
* خانه تکانی زنان ترکمن در ماه رمضان
ترکمن‌های ایران به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار کهن، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است. فرارسیدن این ماه، سبب خوشحالی هر ترکمن می‌شود. آن‌ها در ماه رمضان از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جا آوردن فرایض، در تمامی مراسمی که ویژه این ماه است، شرکت میکنند.
ترکمن‌ها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پرفیض و برکت را فراهم میکنند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات این ماه را خریداری میکنند. در بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است که مردم در آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شکل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت کنند.
برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی را از جنس قالیچه و نمد که به آن "نماز لیق” می گویند، به مسجد محل خود اهدا میکنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی همراه است.
* "سر روزه ای” هدیه دختران و پسران کرمانی
مردم کرمان نیز در ماه مبارک رمضان، آداب و رسوم ویژهای را دنبال میکنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم کرمان سعی میکنند هرگونه جشن و مراسمی را که تدارک دیده‌اند، قبل از حلول ماه مبارک رمضان در ماه شعبان برگزار کنند.
در قدیم، اوایل ماه مبارک رمضان در میان خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی که قهوه دارد، پس از حل کردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند. در کرمان بزرگ‌ترها با دادن "سرروزه‌ای” به دختران وپسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچه‌هایی را که به سن تکلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌کردند.
یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان کرمان، خواندن "الله رمضونی” پسران و "کلیدزنی” دختران در شب‌های قدر است.
ثبت آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در فهرست میراث معنوی کشور، نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد که هر کدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود، این روزها را گرامی می‌دارند.
* "کاسم سا” سنت رایج لرستان در ماه رمضان
مردم استان لرستان ه‍م‍و‌اره با حلول ماه رمضان، از مدت‌ها قبل، خود را برای برگزاری آی‍ی‍ن‌‌های ویژه این ماه مبارک آماده میکنند.
یکی از س‍ن‍ت‌‌ها رایج مردم این دیار که در ایام ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه قرار می‌گ‍ی‍رد، ف‍رس‍ت‍‍ادن ب‍خ‍ش‍‍ی از غ‍ذ‌ای افطار و سحر به منزل همسایگان است که به اصطلاح ع‍‍ام‍ی‍‍ان‍ه به آن "کاسم سا” میگویند.
بانوان ل‍رس‍ت‍‍ان‍‍ی نیز توجه ویژهای به پ‍خ‍ت غ‍ذ‌ایی‌اف‍ط‍ار و سحر دارند و با پ‍خ‍ت‍ن انواع آش، ش‍ل‍ه زرد، ف‍رن‍‍ی، ح‍ل‍و‌ا و ش‍ی‍رب‍رن‍ج، ج‍ل‍وه‌‌ای خاص به سفره خود می‌ب‍خ‍ش‍ن‍د.
* "روز والون” برای تازه عروسان شیرازی
شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را "کلوخ‌اندازان” میگویند. در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند، چون باور دارند که رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت کرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها به شکل افطاری برگزار می‌شود.
همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت میکنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می‌خورند.
خانواده‌هایی که دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند افطاری کاملی به نام "روز والون” تهیه کنند و همراه با گل برای عروس بفرستند. در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، انواع ترشی و ادویه، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.
* ماه رمضان در ایران در قیاس با کشورهای اسلامی چگونه است؟
با نگاهی به وضعیت جوامع کشورهای اسلامی در ماه رمضان، جای خالی معرفی فرهنگ‌های رمضانی در کشور به شدت احساس می‌شود.
با توجه به آنچه گذشت، در حالی در کشورهای اسلامی فرا رسیدن این ماه پربرکت جشن گرفته می شود و فستیوال‌های بزرگی برای تهیه اقلام خوراکی و سایر کالاها راه می‌افتد، در ایران تنها اقدامی که به صورت ملی اتفاق می‌افتد راه اندازی بازارچه رمضان است که البته قیمتهای آن گران تر از قبل ماه مبارک است(!) و با سایر مراکز تجاری تفاوت چندانی نمی کند. همچنین سفره‌های افطاری بزرگ که نشان ثواب بالای سنت افطاری دادن است و در کشورهای اسلامی به چشم می‌خورد آنچنان که باید در کشور ما مرسوم نشده است.
در برخی کشورها هر ساله کمپینی راه اندازی می شود تا با فرهنگ اسراف در این ماه مبارزه شود با این امید که فرهنگ سازی شود و در ماه های دیگر نیز اسراف کم شود. اتفاقی که متاسفانه در ایران ماه مبارک رمضان را همراه با فرهنگ اسراف می کند! افطاری های رنگارنگ سازمانها، وزارتخانه ها و سایر نهادهای مردمی که با پول مردم سفره های رنگین می اندازند سر به فلک می گذارد!
شاید لازم به یادآوری نباشد که در کشورهای اسلامی مردم بصورت خودجوش حفظ حرمت ماه رمضان را واجب می دانند. حفظ حرمت روزه داران توسط آنان که نمی توانند روزه بگیرند، موضوعی است که اسلام بر آن تأکید کرده است. اما این وظیفه شرعی در ایران، گاه توسط برخی نادیده گرفته می شود.
قانونگذاران در ایران نیز به مانند سایر کشورها برای حفظ حرمت این ماه و برخورد با کسانی که به عمد و علنی اقدام به حرمت شکنی در این ماه می کنند، مجازاتهایی در نظر گرفته است. همه نهادها به خصوص نیروی انتظامی نیز مأمور به اجرای این قانون است و اگر همین برخورد نیروی انتظامی هم نبود وضعیت روزه خواری تعدادی هنجارشکن، بسیار آشفته تر از حال بود. این اقدامات را باید به فال نیک گرفت، اما مسئولان مربوطه باید توجه داشته باشند که فرهنگ سازی در این زمینه منجر به کاهش این جرم شده و برخوردهای قهری را به میزان زیادی کاهش می دهد.
باید پذیرفت که حال و هوای ماه رمضان در ایران با آنچه که اسلام به آن سفارش کرده است، فاصله زیادی دارد. از آسانگیری بر مردم در انجام کار روزانه و مهیا کردن بهتر زمینه عبادت آنان تا بهره گیری فرهنگی از این فرصت الهی برای رشد اجتماعی و دینی و ایجاد فضایی پرنشاط و شاداب بدون ارتکاب گناه که معمول برخی مجالس به اصطلاح شاد است و کاهش قیمت اجناس با نگاه به کاهش هزینه های خانواده در این ماه موضوعاتی است که باید برای سالهای بعد فکر جدی برای آن کرد. همه متولیان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و نیز رسانه ها وظیفه سنگینی در این رابطه بر عهده دارند.
ماه مبارک رمضان در همه کشورهای اسلامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و حتی برخی کشورهای غیر مسلمان مانند استرالیا نیز با برگزاری فستیوال‌های ویژه در این ماه اقدام به جذب توریست میکنند.
نقطه مشترک ماه رمضان در این جشن جهانی، حفظ حرمت این ماه، جشن و شادی به مناسبت فرا رسیدن ماه رمضان و توجه به برکات این ماه است.
شاید توجه به آداب و رسوم برخی کشورها درباره این ماه خالی از لطف نباشد:
مالزی:
در مالزی یکی از جلوه‌های بارز این ماه که همچنین به عنوان یک سنت دیرینه در این کشور تلقی می‌شود راه‌اندازی بازارهای رمضان با عنوان محلی «پاسار مالام» است که در ایام این ماه همه روزه در گوشه و کنار شهرها هنگام افطار برپا می‌شود. در اکثر مساجد این کشور به ویژه مساجد بزرگ، هر شب سفره افطار برقرار است و با اذان مغرب مردم در مساجد با خرما و شربت روزه خود را باز میکنند. پس از نماز مغرب هم سفره افطار کامل شده و از روزه‌داران با انواع غذاهای بومی و سنتی پذیرایی می‌شود.
کویت:
فضای روحانی و خاصی در ماه رمضان بر سرتاسر این کشور حکم فرماست و در روز آخر شعبان مراسم ویژهای به نام «قریش» برگزار می‌شود که در این مراسم، مردم پایان ماه شعبان و فرا رسیدن ماه مبارک رمضان را جشن و شیرینی و حلوای خاصی را بین مردم و خانواده‌ها توزیع می کنند. در پنج روز اول این ماه مردم در دیدارهای خیابانی یا با حضور در خانه بزرگان فرا رسیدن ماه رمضان را به هم تبریک می گویند.
در نیمه ماه رمضان و در روز تولد امام حسن مجتبی (ع) نیز مراسم خاصی در این کشور برگزار می شود به گونه‌ای که پس از افطار کودکان با لباس‌های سنتی و نو به خیابان‌ها آمده و با سردادن سرودهای محلی ویژهای این روز را تبریک میگویند. از سنت‌های این ماه در کویت شرکت در نماز‌های مستحبی و برگزاری مراسم افطار دسته جمعی است که در همه محله‌ها در کنار خیابان‌ها خیمه هایی دیده می‌شود که به توزیع افطار بین مردم می پردازند.
ترکیه:
در ترکیه قبل از شروع این ماه به تزیین خیابان‌ها و مساجد می‌پردازند و با چراغانی کردن مساجد و گذرها، آمدن ماه رمضان را به یکدیگر تبریک میگویند. مسلمانان در «بازار عطارین» که یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای قدیمی است، به خرید انواع شیرینی‌ها و غذاهای مخصوص این ماه اقدام میکنند.
طی این ایام در برخی از شهرهای ترکیه چادرها و خیمه‌هایی در میادین و اماکن عمومی به منظور افطاری دادن برپاست. در این کشور مانند بعضی از کشورها بر اساس عادتی دیرینه و قدیمی سحرخوان‌ها به خیابان‌ها و کوچه‌ها آمده و برای بیدار کردن مسلمانان جهت خوردن سحری و اقامه نماز آواز سر می‌دهند.
جمهوری آذربایجان:
مسلمانان یک هفته قبل از حلول ماه مبارک به تدارک جشن می‌پردازند و این ماه را «ماه عروج» می‌نامند. در این کشور با حلول این ماه مسابقه اسب سواری و جشن‌های ملی برگزار می‌شود. در این ماه صبر، دوری از رذایل و فراموشی اختلافات از ویژگی‌های بارز مسلمانان این کشور است.
همچنین خانواده‌های آذربایجانی پتنوس‌های غذا را برای هدیه به خانواده‌های دوست و همسایه خود یا به عنوان احسان به فقرا و نیازمندان می‌دهند و افراد ثروتمند با انجام قربانی و… به نیازمندان کمک میکنند.
نیجریه:
با ثبوت هلال، مردم در این کشور جشن‌های باشکوهی برگزار می کنند و با زدن طبل در خیابان‌ها می چرخند و سرود میخوانند. افطاری‌ها را در سینی‌ها و طبق هایی در نزدیک مساجد قرار داده و پس از ادای نماز مغرب با یکدیگر مشغول افطاری خوردن می شوند، مردم این کشور افطاری را با همسایگان خود تناول میکنند.
در عربستان مردم اعتقاد دارند که این ماه، ماه خوش یمنی برای آنهاست و اقدام به تعویض وسایل منزل خود می کنند و در این ماه از سحر تا افطار به عبادت می پردازند.
اما در کشورهایی مانند کویت و امارات، مسئولان این کشور با تمهیداتی کالاهای با تخفیف ویژه ارائه می دهند و حتی شرکت و کمپانی های بزرگ هر ساله در چنین مناسباتی تخفیفاتی را برای کالاهای خود در نظر می گیرند. در این کشورها برای کالاها از جمله خودرو و مواد غذایی، لباس های زنانه و حتی اسباب بازیها، تخفیف های ویژه در نظر می گیرند.
حتی برخی رستوران‌های دوبی، سعی در ارائه شام با تخفیف های حداکثری دارند و مردم در ماه مبارک رمضان در این کشورها با انبوهی از شرایط ویژه خرید مواجه می شوند. مسئله ای که متاسفانه در ایران به عنوان شاخص ترین کشور اسلامی اتفاق نمی افتد و با نزدیک شدن به ایام ماه مبارک رمضان قیمت ها رشد سر سام آوری می کند.
* آداب و رسوم متفاوت در شهرهای ایران:
آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم ایران است و از آنجا که این آداب و رسوم ریشه دینی دارد توجه همگان را به خود جلب کرده است.
در ماه رمضان، مردم به شکل هماهنگ برای انجام تکالیف شرعی آماده می‌شوند و برای به جای آوردن این وظایف، هر جمعیت و گروهی با آداب و تشریفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار میکنند.
این ماه از دیرباز، حال و هوای ویژهای را برای مردم این مرز و بوم به ارمغان آورده است. در شهرهای مختلف ایران هم آداب و رسوم گوناگونی در این ماه برگزار می‌شده است. مطلب حاضر، به گوشه‌ای از آداب و سنن ماه رمضان در شهرهای مختلف می‌پردازد.
* بانوان مومن یزدی و ختم قرآن کریم
در ماه مبارک رمضان جلسات قرائت قرآن مجید در سطح مساجد یا منازل برای مردان و زنان مؤمن این دیار از شور و هیجان ویژه ای برخوردار است. از روز نخست ماه مبارک رمضان، بیشتر بانوان در منزل یکی از داوطلبان و یا در مکتب‌خانه‌هایی گرد هم جمع شده و هر فردی جای خود را مشخص می کند.
در طول ۳۰ روز ماه مبارک رمضان هر روز یک جزء از کلام وحی قرائت می شود تا کل قرآن مجید ختم شود. بانوان مؤمن یزدی اعتقاد دارند که در جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در پایان، سوره توحید به هر کسی برسد در کارش گشایش و زندگی اش توأم با خیر و برکت در طول سال خواهد بود.
* کیسه برکت!
در این ماه نیز برخی از آداب و سنت‌های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است. در آذربایجان شرقی، دو سنت "قاباخلاما” و "کیسه‌دوزی” با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می‌شود.
آخرین جمعه ماه رمضان، ۲۷ ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم می‌آیند و هر خانواده برای خود کیسه‌ای می‌دوزد.
سپس مقداری پول در این کیسه‌ها می‌گذارند، بر آن دعا می خوانند، فوت میکنند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می‌دارند. این کیسه را "برکت کیسه سی” یا کیسه برکت می‌نامند و اعتقاد دارند بدین صورت، هرگز دچار فقر و بی‌پولی نخواهند شد.
* خانه تکانی زنان ترکمن در ماه رمضان
ترکمن‌های ایران به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار کهن، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است. فرارسیدن این ماه، سبب خوشحالی هر ترکمن می‌شود. آن‌ها در ماه رمضان از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جا آوردن فرایض، در تمامی مراسمی که ویژه این ماه است، شرکت میکنند.
ترکمن‌ها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پرفیض و برکت را فراهم میکنند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات این ماه را خریداری میکنند. در بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است که مردم در آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شکل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت کنند.
برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی را از جنس قالیچه و نمد که به آن "نماز لیق” می گویند، به مسجد محل خود اهدا میکنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی همراه است.
* "سر روزه ای” هدیه دختران و پسران کرمانی
مردم کرمان نیز در ماه مبارک رمضان، آداب و رسوم ویژهای را دنبال میکنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم کرمان سعی میکنند هرگونه جشن و مراسمی را که تدارک دیده‌اند، قبل از حلول ماه مبارک رمضان در ماه شعبان برگزار کنند.
در قدیم، اوایل ماه مبارک رمضان در میان خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی که قهوه دارد، پس از حل کردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند. در کرمان بزرگ‌ترها با دادن "سرروزه‌ای” به دختران وپسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچه‌هایی را که به سن تکلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌کردند.
یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان کرمان، خواندن "الله رمضونی” پسران و "کلیدزنی” دختران در شب‌های قدر است.
ثبت آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در فهرست میراث معنوی کشور، نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد که هر کدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود، این روزها را گرامی می‌دارند.
* "کاسم سا” سنت رایج لرستان در ماه رمضان
مردم استان لرستان ه‍م‍و‌اره با حلول ماه رمضان، از مدت‌ها قبل، خود را برای برگزاری آی‍ی‍ن‌‌های ویژه این ماه مبارک آماده میکنند.
یکی از س‍ن‍ت‌‌ها رایج مردم این دیار که در ایام ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه قرار می‌گ‍ی‍رد، ف‍رس‍ت‍‍ادن ب‍خ‍ش‍‍ی از غ‍ذ‌ای افطار و سحر به منزل همسایگان است که به اصطلاح ع‍‍ام‍ی‍‍ان‍ه به آن "کاسم سا” میگویند.
بانوان ل‍رس‍ت‍‍ان‍‍ی نیز توجه ویژهای به پ‍خ‍ت غ‍ذ‌ایی‌اف‍ط‍ار و سحر دارند و با پ‍خ‍ت‍ن انواع آش، ش‍ل‍ه زرد، ف‍رن‍‍ی، ح‍ل‍و‌ا و ش‍ی‍رب‍رن‍ج، ج‍ل‍وه‌‌ای خاص به سفره خود می‌ب‍خ‍ش‍ن‍د.
* "روز والون” برای تازه عروسان شیرازی
شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را "کلوخ‌اندازان” میگویند. در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند، چون باور دارند که رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت کرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها به شکل افطاری برگزار می‌شود.
همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت میکنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می‌خورند.
خانواده‌هایی که دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند افطاری کاملی به نام "روز والون” تهیه کنند و همراه با گل برای عروس بفرستند. در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، انواع ترشی و ادویه، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.
* ماه رمضان در ایران در قیاس با کشورهای اسلامی چگونه است؟
با نگاهی به وضعیت جوامع کشورهای اسلامی در ماه رمضان، جای خالی معرفی فرهنگ‌های رمضانی در کشور به شدت احساس می‌شود.
با توجه به آنچه گذشت، در حالی در کشورهای اسلامی فرا رسیدن این ماه پربرکت جشن گرفته می شود و فستیوال‌های بزرگی برای تهیه اقلام خوراکی و سایر کالاها راه می‌افتد، در ایران تنها اقدامی که به صورت ملی اتفاق می‌افتد راه اندازی بازارچه رمضان است که البته قیمتهای آن گران تر از قبل ماه مبارک است(!) و با سایر مراکز تجاری تفاوت چندانی نمی کند. همچنین سفره‌های افطاری بزرگ که نشان ثواب بالای سنت افطاری دادن است و در کشورهای اسلامی به چشم می‌خورد آنچنان که باید در کشور ما مرسوم نشده است.
در برخی کشورها هر ساله کمپینی راه اندازی می شود تا با فرهنگ اسراف در این ماه مبارزه شود با این امید که فرهنگ سازی شود و در ماه های دیگر نیز اسراف کم شود. اتفاقی که متاسفانه در ایران ماه مبارک رمضان را همراه با فرهنگ اسراف می کند! افطاری های رنگارنگ سازمانها، وزارتخانه ها و سایر نهادهای مردمی که با پول مردم سفره های رنگین می اندازند سر به فلک می گذارد!
شاید لازم به یادآوری نباشد که در کشورهای اسلامی مردم بصورت خودجوش حفظ حرمت ماه رمضان را واجب می دانند. حفظ حرمت روزه داران توسط آنان که نمی توانند روزه بگیرند، موضوعی است که اسلام بر آن تأکید کرده است. اما این وظیفه شرعی در ایران، گاه توسط برخی نادیده گرفته می شود.
قانونگذاران در ایران نیز به مانند سایر کشورها برای حفظ حرمت این ماه و برخورد با کسانی که به عمد و علنی اقدام به حرمت شکنی در این ماه می کنند، مجازاتهایی در نظر گرفته است. همه نهادها به خصوص نیروی انتظامی نیز مأمور به اجرای این قانون است و اگر همین برخورد نیروی انتظامی هم نبود وضعیت روزه خواری تعدادی هنجارشکن، بسیار آشفته تر از حال بود. این اقدامات را باید به فال نیک گرفت، اما مسئولان مربوطه باید توجه داشته باشند که فرهنگ سازی در این زمینه منجر به کاهش این جرم شده و برخوردهای قهری را به میزان زیادی کاهش می دهد.
باید پذیرفت که حال و هوای ماه رمضان در ایران با آنچه که اسلام به آن سفارش کرده است، فاصله زیادی دارد. از آسانگیری بر مردم در انجام کار روزانه و مهیا کردن بهتر زمینه عبادت آنان تا بهره گیری فرهنگی از این فرصت الهی برای رشد اجتماعی و دینی و ایجاد فضایی پرنشاط و شاداب بدون ارتکاب گناه که معمول برخی مجالس به اصطلاح شاد است و کاهش قیمت اجناس با نگاه به کاهش هزینه های خانواده در این ماه موضوعاتی است که باید برای سالهای بعد فکر جدی برای آن کرد. همه متولیان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و نیز رسانه ها وظیفه سنگینی در این رابطه بر عهده دارند.
