گروه تاریخ مشرق - هر دوره‌ای از زندگی بشر بر روی زمین حوادث و تحولات خاص خود را داشته است که هر کدام از جهاتی اهمیت دارند. با این حال، سده بیستم میلادی، به‌ویژه از آن جهت که هنوز هم بر چگونگی حیات سیاسی و اجتماعی ما تاثیرات خود را حفظ کرده است از اهمیت بیشتری برخوردار است. هنوز هم نظم بین‌الملل جهانی نظمی است که ریشه در مناسبات قرن بیستمی دارد و هنوز هم فرهنگ و هنر و اجتماع مردم امروز جهان بر استوانه‌های فکری و عملی قرن گذشته تکیه می‌کند. از این رو شناخت و پرداخت هر چه بیشتر این قرن می‌تواند در افزایش آگاهی سیاسی و اجتماعی و نیز شناخت بهتر از جایگاهی که امروز جهان در آن قرار دارد موثر باشد. مجموعه «ده‌تایی‌های قرن بیستم» می‌کوشد تصویری جامع و جذاب از آنچه البته در تاریخ سده گذشته بااهمیت‌تر است در اختیار شما قرار دهد.
ده فناوری برتر قرن
پیشرفت علم و فناوری در سال‌های سده پایانی هزاره دوم سرعت زیادی به خود گرفت. شیوه زندگی مردم جهان، ابزارهایی که به کار می‌بردند و اختراعاتی که روز به روز بر شمارشان افزوده می‌شد، قرن بیستم را از گذشته تاریخ متمایز کرد. تغییرات شتابان و گاه هر روزه فناوری‌های بشری آن چنان همه‌گیر شده بود که دیگری امری عادی می‌نمود. با این همه برخی از این اختراعات و نوآوری‌ها بیشتر از دیگر موارد بر زندگی بشر تاثیر گذارد و گاهی هم برای حفظ جان و بهبود زندگی او بسیار موثر واقع شد.
1. یخچال
هرگز قدرت غذا را دست کم نگیرید. چه امپراتوری‌هایی که در جستجوی آن شکل گرفته و یا سرنگون شدند. کسانی که امر عرضه مواد غذایی را به عهده دارند مردم را نیز کنترل می‌کنند. در سال 1959، نیکیتا خروشچف رهبر شوروی به همراه همسرش برای بازدید از نمایشگاه بازرگانی عرضه‌کننده آخرین دستاوردهای اقتصادی و تکنولوژی آمریکا دعوت شدند و در همان جا بود که در کمال حیرت آخرین مدل‌های یخچال را دیدند. آمریکایی‌ها به خوبی می‌دانستند که دستیابی به چنین تسهیلاتی عملا در شوروی ناممکن بود. در طول تاریخ، ساده‌ترین اشیاء مورد استفاده زندگی روزانه انسان‌ها عمیق‌ترین آثار را از خود به جای گذاشته‌اند.
در قرن نوزدهم خنک نگه داشتن مواد غذایی مستلزم ساختن سردخانه‌های پرهزینه در حیاط خانه‌ها یا صندوق‌های یخ یا عایق‌بندی صفحات قلع یا روی (و نه چندان ارزان) بود. مخترعین قرن نوزده، طرح‌های متنوعی برای واحدهای انجمادی ارائه دادند که همه آن‌ها با استفاده از گازهای سمی کار می‌کردند و به دلیل خطر احتمال نشت گاز باید خارج از منازل نگهداری می‌شدند. در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم در بیشتر مناطق جهان از یخچال‌هایی که با فریون کار می‌کرد، استفاده می‌شد. از همین گاز در دستگاه‌های تهویه هوا نیز استفاده می‌شود. البته، در ترکیب فریون مقادیر زیادی کلروفلوئر کربن وجود دارد که در حال حاضر به نابودی لایه ازن مشغول است.
2. تلویزیون
شاید اهمیت تلویزیون در ظاهر به اندازه اتومبیل و هواپیما باشد، اما واقعیت این است که آثار بسیار عمیق‌تری نسبت به آن دو در زندگی انسان‌ها داشته است. البته که نمی‌توان اهمیت حمل و نقل را دست کم گرفت، اما نکته این است که تلویزیون نوع نگرش انسان به دنیای اطراف را دچار تحول کرد. شاید بتوان گفت که تلویزیون آن‌ها را به روزگار قبل از اختراع چاپ برگرداند، روزگاری که مردم براساس دیده‌های خود فکر و نتیجه‌گیری می‌کردند و نه طبق آنچه در خلال سطور چاپی می‌خواندند. تلویزیون دنیای انسان‌هایی را خلق کرد که نگاه می‌کردند.
یک تلویزیون-رادیو برای دهه 40 میلادی
تلویزیون خیلی زود راه خود را به درون خانه‌ها باز کرد
بخشی از تاثیرگذاری تلویزیون به دلیل سرعت فراگیرشدن آن است. در دو دهه 30 و 40 میلادی، تلویزیون وسیله جدید سرگرمی بود. در سال‌های دهه 60 میلادی تلویزیون همه جا بود، حتی در کره ماه. کم‌درآمدترین خانواده‌ها نیز تلویزون را وسیله‌ای ضروری می‌دانستند. تلویزیون این امکان را برای مردم سراسر جهان فراهم کرد که رویدادهای مهم دنیا را از درون خانه‌های دنج خود و همه به طور همزمان تماشا کنند. وقایعی همچون جنگ ویتنام، بحران المپیک مونیخ، فروپاشی دیوار برلین، میدان تیان آن من و آزادی نلسون ماندلا همه از تلویزیون پخش شد. سیاستمداران با استفاده از روش ساندبایت (گزیده‌ای از مصاحبه برای استفاده در بخش خبری) تلویزیون توانستند هنر قدیمی سخنوری را کنار بگذارند و تروریست‌ها با زیرکی از پتانسیل برنامه‌های خبری تلویزیون سوءاستفاده کردند.
3. چشم گربه
برخی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دستاوردها در زندگی تک تک انسان‌ها، عبارت از چیزهایی است که در عین اهمیت، مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند. مثلا روشنایی خیابان‌ها که آن قدر بدیهی شده‌اند که کسی به اهمیت آن‌ها توجه ندارد. موفقیت کوچک دیگری هم این بار برای کاهش مرگ و میر در جهان در یک شب مه‌آلود سال 1933 در یورکشایر انگلستان به دست آمد. شخصی به نام «پرسی شاو» با انعکاس نور چراغ‌های جلوی اتومبیل‌اش در چشمان یک گربه از مرگ حتمی در اثر سقوط به پرتگاهی عمیق نجات یافت.
پرسی شاو و چشم‌گربه‌های اختراعی‌اش
پرسی به فکر افتاد تا از این حادثه استفاده کند. او گل‌های میخک شبرنگی را طراحی کرد که در طول مسیر جاده کوبیده می‌شود و در نور چراغ اتومبیلی که از روبرو می‌آید برق می‌زند. وسیله‌ای ساده، موثر و ارزان که در همه بزرگراه‌های انگلستان دیده می‌شود. این پدیده به سرعت در جاهای دیگر دنیا نیز گسترش یافت و امروزه «چشم گربه‌های هوشمند» قادر به انعکاس نور قرمز برای متوقف کردن اتومبیل روبرویند.
4. بالگرد
تقریبا همه داستان نخستین پرواز برادران رایت را در سال 1903 در شهر کیتی هاوک کالیفرنیا می‌دانند. با این همه بالگردها از جهاتی از هواپیماها مهمترند. هواپیماها توانایی شیرجه زدن و مارپیچ رفتن در آسمان، انداختن بمب و بسته‌های غذایی و همچنین منهدم کردن یکدیگر در حال پرواز را دارند ولی اساسا محدود به رفتن از مبدا به مقصدند. در حالی که بالگردها می‌توانند در هوا ثابت بماند، به جلو و عقب حرکت کنند، نیاز به باند فرود ندارند و نسبت به هواپیماها رابطه دوستانه‌تری با زمین دارند. بالگردها در عملیات امدادرسانی می‌توانند مسافران یک کشتی در حال غرق یا صعودکنندگان به قله‌های غیرقابل دسترس را نجات دهند، به دنبال تبهکاران بگردند، ترافیک را کنترل کنند، فرآورده‌های خونی و امدادرسانی را با سرعت منتقل کنند و حتی برای نامزدهای انتخاباتی کار تبلیغاتی انجام دهند.
بالگردها کاربرد بیشتری از هواپیما دارند؛
امداد و نجات یکی از این کاربردها است
بالگردها حتی به کمک گزارشگران و خبرنگاران هم آمد
5. خودکار
پیش از آغاز قرن بیستم، جان لود آمریکایی خودکاری برای نوشتن درست کرده بود که تنها عیبش این بود که روی کاغذ نمی‌نوشت!! برای همین ثبت اختراع خودکار ماند تا قرن بیستم. این ثبت، نصیب «لاسزلو بیرو» روزنامه‌نگار مجار شد که دیگر از جوهر کردن هر پنج دقیقه یکبار خودنویسش به ستوه آمده بود. او از یک گوی کوچک برای کنترل جریان جوهر سر قلم خود استفاده کرد و زمانی به پیروزی بزرگ زندگی‌اش دست یافت که نیروی هوایی سلطنتی، سفارش ساخت خودکارهای خلبانانش را که از نشت جوهر در ارتفاع بالا شکایت داشتند به کارخانه وی سپرد.
6. ماهواره
وقتی در سال 1957، روس‌ها ماهواره اسپاتنیک را به فضا فرستادند، چه کسی حتی فکرش می‌کرد که روزی فناوری ماهواره و پیروزی انسان در فضا به جعبه کوچکی در داخل اتومبیل شما تبدیل شود که بگوید: کمی جلوتر به راست بپیچید! اسپاتنیک نماد پیروزی روس‌ها بود که قطعا سبب عقب‌نشینی آمریکایی‌ها تا زمانی شد که توانستند ماهواره‌های خود را به فضا بفرستند. البته مدت‌ها طول کشید تا برای همه روشن شود که این ماهواره‌ها دقیقا به چه درد می‌خورند. ماهواره تل استار حاصل همکاری آمریکا، انگلستان و فرانسه، نخستین ماهواره ارتباطی بود که در سال 1962 و با قابلیت ارسال تصاویر تلویزیونی به فضا فرستاده شد. در دهه 70 میلادی، ناسا ماهواره لندستز را به فضا فرستاد که قادر بود تصاویر مشروحی را از سیاره زمین ارسال کند که کاربردهای زیادی از پیش‌بینی وضع هوا گرفته تا مدیریت زراعی داشتند. عکس‌های ماهواره‌ای امکان نقشه‌برداری از مصرف انرژی در نقاط مختلف جهان را فراهم کردند و اخیرا نیز در پژوهش‌های مربوط به تغییرات اقلیمی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
ماهواره اسپاتنیک
تصویری ماهواره‌ای از زمین؛ مصارف
ماهواره‌ها به‌سرعت گسترش یافت
نخستین ماهواره‌ها در اوج بحران جنگ سرد به فضا فرستاده شدند و پس از مدت کوتاهی برای مقاصد جاسوسی به کار رفتند. دیگر با وجود ماهواره‌های جاسوسی در آسمان، نیازی به ماموران مخفی که دزدکی از پشت روزنامه سرک می‌کشیدند نبود! طرح «جنگ ستارگان» رونالد ریگان برای ایجاد یک سامانه ماهواره‌ای که بتواند موشک‌های هسته‌ای را در مسیرشان به سوی هدف منهدم کند فراتر از قدرت روسیه برای رقابت بود و به همین دلیل نقش فوق‌العاده مهمی در پایان جنگ سرد داشت.
7. پیوند قلب
همزمان با ریشه‌کن شدن بیماری‌های مصیبت‌باری چون آبله و طاعون در سده بیستم، بیماری‌های دیگری چون ناراحتی‌های قلبی و سرطان جایگزین آن‌ها شدند. عمل پیوند قلب از این جهت که نمونه بارز کاربرد فناوری در دانش پزشکی است در فهرست ما جای می‌گیرد.
دکتر کریستین برنارد، نخستین پزشکی که عمل
پیوند قلب را انجام داد؛ بیمار او تنها 18 روز زنده ماند
8. رایانه‌های شخصی
ما امروز چنان وابسته به رایانه‌ها شده‌ایم که حتی تصور تلاش‌هایی که صرف انجام کارهایی می‌شد که اکنون تنها با یک کلیک موس انجام می‌دهیم، دشوار است. پیدایش علم ریاضیات مدرن به سده نوزدهم بر می‌گردد که مبانی آن توسط آلن تورینگ یک کدشکن انگلیسی دوران جنگ کشف شد.
نخستین ویندوز مایکروسافت
اما موفقیت واقعی در 12 اوت سال 1981 و هنگامی اتفاق افتاد که شرکت آی.بی.ام رایانه شخصی «pc» را به بازار معرفی کرد. این رایانه شامل یک صفحه کلید، یک صفحه نمایشگر، دو گرداننده دیسک نرم و یک سیستم عامل ms-dos می‌شد که شرکت مایکروسافت به مدیریت بیل گیتس طراحی کرده بود. دنیایی جدید متولد شد. همزمان با شکل‌گیری نتایج محاسبات دقیق و گیج‌کننده در سال 1981، مجله تایم رایانه شخصی آی.بی.ام را به عنوان «مرد سال» معرفی کرد. در سال 1983 مایکروسافت سیستم عامل ویندوز را راه‌اندازی کرد.
9. تلفن همراه
استفاده پلیس از دستگاه‌های بی‌سیم مورد اعتراض هیچ کس نبود، اما مدت‌ها طول کشید تا مردم جهان مقاومت در برابر استفاده از تلفن همراه را کنار بگذارند. نمونه‌های ابتدایی تلفن‌های همراه به شکل گوشی‌های بسیار بزرگی بود که در سال‌های دهه 80 میلادی و بیشتر به منظور استفاده در اتومبیل‌های ثروتمندان ساخته می‌شد. در دهه 90 میلادی، گوشی‌ها به نسبت کوچک‌تر و استفاده از آن‌ها آسان‌تر شد.
نخستین تلفن همراه جهان
تلفن‌های همراه به‌سرعت پیشرفت و تغییر کردند
دیگر مردم عادی هم شروع به خریدن و استفاده از تلفن همراه کردند. هنوز هم نگرانی‌های مربوط به امکان وجود تاثیرات سوء امواج ارسالی از آنتن این تلفن‌ها بر روی مغز انسان مرتفع نشده است. توانایی‌های تلفن همراه سبب شگفتی همگان شد. مهم‌تر از همه آن که هیچ کس به این حقیقت فکر نکرده بود که شرکت‌های تلفن و مسئولین بتوانند با استفاده از فایل تلفن‌های همراه، تمام اعمال و رفتار صاحبان آن‌ها را کنترل کنند.
10. بارکد
کاربرد بارکدها، خیلی زود فراتر از ایده اولیه‌شان –یعنی قیمت‌گذاری کالای فروشگاه‌ها- رفت و به مهم‌ترین راه برای دستیابی به انسان‌ها تبدیل شده است. بارکد اساسا عبارت از یک سیستم سریع شناسایی است که می‌تواند به پایگاه اطلاعاتی دسترسی پیدا کند. مثلا بارکدهای یک فروشگاه، کالا و پایگاه مربوط به قیمت آن را شناسایی می‌کنند. حالا اگر فرض کنیم شما همان کالا باشید و پایگاه اطلاعاتی حاوی اطلاعات شخصی شما باشد چه؟ مثلا بارکد پاسپورت‌ها به‌راحتی حداکثر اطلاعات مربوط به هر مسافری را که از هواپیما خارج می‌شود، در اختیار ماموران مرزی قرار می‌دهد.
کاربرد بارکدها خیلی زود از مصارف اقتصادی خود
فراتر رفت و وسیله‌ای برای شناخت هویت افراد شد
