وی در ابتدای سخنان خود دو سوال کلی را مطرح کرد و طی سخنرانی هم به آن‌ها از ابعاد مختلف پاسخ داد؛ اینکه انسان چه زمانی به عبادت فراوان احتیاج دارد و دیگر اینکه جامعه چه زمانی به یک تظاهرات معنوی انبوه مثل اعتکاف نیاز دارد؟ چرا که اعتکاف، عزلت‌نشینی و کناره‌گیری نیست، بلکه جمع شدن در وسط شهر و در مسجد جامع است.

این کارشناس مسائل فرهنگی عنوان کرد: در پاسخ به این سوال که چه زمانی جامعه به فوران عبادت در همایشی مانند اعتکاف نیاز دارد، فوائد اعتکاف، را بیشتر از لحاظ فردی و اجتماعی نشان می‌دهد؛ این فقط جان‌های شما نیست که محتاج عبادت است جامعه نیز محتاج اعتکاف است.

وی تصریح کرد به طور طبیعی می توان گفت یکی از مواقعی که انسان به عبادت فراوان نیاز دارد که ایمان، اشتیاق و علاقه فراوانی نسبت به خداوند متعال دارد به طور مثال: پیامبر اکرم(ص) اگر اعتکافی از ایشان در دهه آخر ماه مبارک فوت می شد، سال آینده آن را قضا می‌کردند؛ رفع عطش بندگی، برای کسی است که خود را در اثر معرفت، تشنه بندگی کرده است.

پناهیان افزود: وقتی انسان از نظر معنوی رشد کرد ضرورت پیدا می کند که در فورانی از عبادت و معنویت قرار گیرد و از سر فراوانی معرفت، ایمان و علاقه به عبادت ایجاد میشود و روح انسان به یک عبادت فراوان اشتیاق پیدا می کند.

وی به تبیین عشق در عبادت پرداخت و گفت: کلمه«عشق» کمتر در زبان عربی به کار برده می شود و آن ها بیشتر از کلمه «حب» استفاده می کنند. عشق به معنای لجبازی است و به آن پیچکی می گویند که جسورانه و مصرانه به درختی می پیچد. بنابراین عرفا و ادبای اهل معرفت نمی خواهند با به کار بردن کلمه عشق، لجبازی را ترویج دهند بلکه از باب مبالغه و محبت از کلمه عشق استفاده می کنند.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: منظور از «ع ، ش، ق» یعنی انسان آنقدر به عبادت، محبت پیدا می کند که به حد عشق می رسد، عبادت یک فصلی برای فرد عاشق دارد و عاشق، منفعلانه عبادت نمی کند و از این رو وقتی اگر انسان، عشق به عبادت را در کسانی که عاشق عبادت هستند ببیند که آن را هم چون گردنبندی در گردن خویش آویزان کرده اند هوس عبادت پیدا می کند.

پناهیان با اشاره به آیه دوم سوره مبارکه جمعه گفت: پیامبران الهی برای چه کاری مبعوث شده اند؛ «یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ» خداوند می فرماید: ای پیامبر، آیات قران را تلاوت کن. توضیح نمی خواهد، فعلا نیازی نیست در مرحله اول فهم آن ها را بالاتر ببری. بنابراین در مرحله اول فقط تلاوت آیات مطرح است.

وی ادامه داد: از آنجایی که قران پیچیده است و روح انسان نیز از این ویژگی برخوردار است. خداوند می فرماید: ای پیامبر! قبل از هر کار تربیتی، قران و روح انسان ها را کنار هم قرار بده. لذا تلاوت از نظر معنوی یعنی  انسان ها را به مشاهده آیات الهی بکشان.

* عبادت یعنی تلاوت مؤدبانه

این کارشناس فرهنگی عنوان کرد: عبادت یعنی تلاوت مؤدبانه، نماز یعنی قران خواندنی که پای این قران خواندن به رکوع و سجده می روید و سپس باز هم به قرائت ادامه می دهید؛ و این همان «لَوْ أَنزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَّرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْیَةِ اللَّهِ» است. از این رو قرآن کریم یک اجرای رسمی و یک اجرای غیر رسمی دارد که اجرای رسمی قران هنگام نماز خواندن است.

وی یادآور شد: امام حسین(ع) شب عاشورا به حضرت ابوالفضل (ع) فرمود: عباسم از دشمن مهلت بگیر، فردا نبرد کنیم. خدا می‌داند که من چقدر عاشق قرائت قرآن هستم. پس تلاوت، چیزی از جنس عبادت است، تلاوت یعنی مشاهده قران برای روحی که نمی دانیم تا چه اندازه پیچیده است و از این رو است که در روایات آمده «من عرف نفسه فقد عرف ربه» هرکس نفسش را بشناسد، خدای را شناخته است.

پناهیان خطاب به معتکفان مسجد دانشگاه تهران گفت: آیا تمام داروهایی که ما برای سلامتی خویش می خوریم را می‌شناسیم و خاصیت آن ها را می‌دانیم؟! بیایید به همین اندازه برای قران، شٍفا قائل باشیم، چرا که خود خداوند می فرماید: «و ننزل من القران ما هو شفاء و رحمة للمومنین» لذا ما چون نه خودمان را می شناسیم و نه داروی دردهایمان را، نمی توانیم رابطه تلاوت قران و تاثیر آن را درک کنیم. عبادت، نیاز نورانی ماست، نه نیاز عاطفی، جسمی و فیزیکی و ما به نور نیاز داریم.

وی با بیان اینکه مرحله اول قبل از تزکیه و تعلیم، تلاوت است و این به عنوان رسالت پیامبران الهی بارها در قران کریم تکرار شده است، تصریح کرد: باید عاشقان عبادت و عشقشان را نسبت به عبادت ببینیم. ما که به دنیای دون و بی ارزش نگاه می کنیم به لذات آن هوس می کنیم آیا اگر به لذت رابطه با خدا نگاه کنیم، هوس نخواهیم کرد؟! حتما اثر دارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: هرچه نور و پاکی و استعداد در وجود شما معتکفان عزیز باشد اعتکاف آن را بیرون می کشد و شکوفا می کند.

وی اظهار داشت: شب عاشورا، امام زین العابدین (عج) در بستر بیماری و خیمه های سوخته بودند، نگران عمه شان زینب(س) بودند، دیدند که حضرت زینب(س) در حالت نشسته نماز می خواند. توجه کنید عشق به عبادت در این بانوی بزرگوار چه کار کرده است و آنقدر عاشق عبادت است که امام حسین (ع) می فرمایند: زینبم مرا در نماز شب‌ات دعا کن.

* توفیق عبادت بعد از گناه یعنی خداوند می‌خواهد ببخشاید

پناهیان یکی از دلایلی که انسان و جامعه، به عبادت فراوان نیاز دارند را کثرت گناه برشمرد و گفت: وقتی انسان می‌بیند که آلودگی ها افزایش پیدا کرده است، باید با عبادت آن را حیران کند و اگر فردی می بیند که بعد از ارتکاب گناه، توفیق عبادت پیدا می‌کند یعنی خداوند می خواهد او را ببخشد.

وی عنوان کرد: عبادت شخص گناهکار برای خداوند متعال همانند مسافر تنهایی که تنها آذوقه اش را در شب تار گم کرده است می ماند که بعد از یافتن آن خوشحال می شود و شیطان دائم در گوش شخص توبه کننده زمزمه می کند که از کجا معلوم است که خداوند توبه تو را پذیرفته است بنابراین نباید انسان اجازه دهد شیطان او را ناامید کرده و بر او مسلط شود.

این کارشناس مسائل فرهنگی خاطر نشان کرد: اعتکاف، تظاهرات معنوی در شهری است که تظاهرات بی‌دینی در آن به چشم می‌خورد و یک راهبرد و مسئله عظیم اجتماعی است. اولین کسی که موضوع اعتکاف را در کشور در سطح عظیم به کار برد، مقام معظم رهبری است که حدوداً 20سال پیش طی سخنانی در دیدار با مردم زنجان آن را مطرح کردند و از این جا بود که اعتکاف یک نهاد فرهنگی شد.

وی اظهار داشت: مقام معظم رهبری دریافتند که اعتکاف یک مسئله استراتژیک است و ریشه بی نمازی را می توان با اعتکاف از بین برد و ستاد اقامه نماز باید ستاد اعتکاف را راه اندازی می کرد و در این زمینه برخورد ایجابی و اثباتی لازم است.

پناهیان در پایان سخنان خود تصریح کرد: اعتکاف، چیزی از جنس کربلاست که از خودگذشتگی اش و به خدا پیوستنش وسط میدان و در وسط شهر است؛ و اعتکاف یعنی وقتی همه دین را فراموش می کنند تو در اوج، در یاد خدا باش. وقتی همه بی دینی را به نمایش می‌گذارند تو دینداری خودت را به اوج نمایش بگذار و راه اصلاح جامعه همین است.