به گزارش مشرق، هیچ کس نمی توانست برای رفتار عراقی ها انگیزه ی روشنی پیدا کند.. اما بی گمان دلایلی وجود داشت. هیچ انسانی نمی توانست بدون علت به چنین درجه ای ازخشونت و وحشیگری برسد. به نظر خیلی ها این عوامل در خود سیستم نهفته بود. نگهبان ها و مسئوولین اردوگاه مصداق بارز شستشوی مغزی بودند، که عاملی جزتبلیغات بعث نداشت. شاید بتوان علت رفتار ارتشیان عراقی را با اسرا در این چند عامل خلاصه کرد.

الف) ناسیونالیسم: حزب بعث دیگر رژیم های عربی، در حد وسیعی عربیت را تبلیغ می کرد. در تحلیل های نظام بعث؛ عرب موجود برتر، فهم برتر و نژاد برتر بود. در چنین نظامی همه چیز در راستای عربیت مورد ارزش گذاری قرارمی گرفت. نظامیان بعث واقعاً باورشان شده بود که اروندرود یک رود عربی است. آنها شکی نداشتند که خوزستان بخشی از خاک عراق است. بارها از زبان نگهبان ها شنیدم که عجم را از دسته بندی انسان ها خارج می دانستند. همچنین بارها شنیدم که به حضرت ثامن الائمه (ع) توهین می کردند. از نظر آنها امام هشتم(ع) یک عرب بود و نمی بایست در سرزمین غیرعربی دفن می شد. اغلب نگهبان ها به ما "مجوس" می گفتند و به اعتقاد آنان مجوس ها آتش پرست، کافر و واجب القتل بودند.

حتی به اسرای عرب زبان "عربستانی" می گفتند! وقتی به اسیری عرب زبان برخورد می کردند از او می پرسیدند چرا به جنگ همزبان هایش آمده است؟

آنچه که در نظرشان اهمیت داشت زبان بود و نژاد و ملیت، انسانیت اصلاً ملاک ارزش گذاری نبود.

ب) سوء استفاده از اختلاف مذهبی: برخلاف تمام تبلیغات حزب، آنها از اختلاف مذهبی شیعه و سنی بشدت استفاده می کردند. تعداد نگهبان های شیعه هیچگاه از دو نفرتجاوز نمی کرد. در مقابل تمام نگهبان ها و عوامل اجرایی اردوگاه سنی مذهب بودند. درموقعیتی که نگهبان های شیعه می کوشیدند با هم مسلکان خود رفتار بهتری داشته باشند، نگهبان های سنی مذهب از هیچ آزار و اذیتی فروگذار نمی کردند و سعی داشتند تا حد امکان، جلوی انجام فرایض ما را بگیرند. آنها نتوانستند به شیوه ی نماز خواندن اسرا ایرادی وارد کنند ولی جلوی ورود مهر را به آسایشگاه گرفتند.

" فرحان"، یکی از نگهبان ها که برادرش در ایران اسیر بود، با صراحت گفت: "من به شدت برادرم را دوست دارم. ولی اگر روزی برگردد و ببینم مثل شما نماز می خواند، به خدا قسم با دست خودم گردنش را می زنم!"

ج) انضباط سخت نظامی: سلسله مراتب در ظالمانه ترین شکل خود در عراق وجود داشت. زیر دست به هیچ وجه حق نداشت نسبت به دستور مافوق خود اعتراض کند یا نظر خود را بگوید. دستور مافوق که صادر می شد زیردست می بایست می گفت: "نعم یا سیدی!" نه کمتر، نه بیشتر. در غیر این صورت مافوق، می توانست انواع تنبیه های انضباطی را در مورد او اجرا کند. حتی اجازه داشت خودش او را شخصاً تنبیه بدنی کند.

در چنین شرایطی نگهبان ها مدعی بودند از نظر سلسله مراتب نسبت به ما بالاترند و به نظرآنها چیزی که اسرا را مقید به انجام دستورات شان می کرد تنها "اسیر" بودن شان نبود بلکه آنها می بایست از نظر مراتب و درجه نیز، نسبت به مافوق هایشان مطیع باشند. آنها از هر روشی استفاده می کردند تا از ما موجوداتی صد در صد مطیع و بی دردسر بسازند. فرمانده ی اردوگاه یک بار در توجیه اعمال نگهبان ها و دستورات خود گفت:

"شما نظامی هستید و الان هم زندانی نظام ارتش عراق، شما از نظر رتبه و درجه پایین تر از یک سرباز صفر عراقی هستید. نگهبان های شما ارشد شما هستند و بر طبق قوانین ارتش می بایست بی چون و چرا از آنها اطلاعت کنید. عدم اطاعت شما به منزله ی سرکشی و تمرد نسبت به قانون و انضباط ارتش محسوب می شود و مستوجب تنبیه است. با این طرز فکر، وقتی اسیری را تنبیه می کردند اولین حرفی که می زدند این بود:"ما کونظام؟ ماکوانضباط؟"

د) دیگر اینکه اغلب کسانی که به عنوان نگهبان ها در اردوگاه مشغول به کار می شدند، سربازانی بودند که در جنگ دچار نقص عضو و آسیب های این چنینی شده بودند. این سربازان پس از مجروح شدن به نوعی از خدمت درخط مقدم معاف شده و به ناگریز با حقوق بسیار پایین، به عنوان نگهبان روانه ی اردوگاه های اسرا می شدند.

شرایط بد زندگی، حقوق کم و احساس حقارتی که به خاطر شرکت نکردن در جنگ به این افراد دست می داد. آنها را به شدت علیه اسرا برمی انگیخت. از طرف دیگر حزب بعث در تحلیل های خود، ایران را متجاوز و آغازکننده ی جنگ معرفی می کرد که در نهایت باعث می شد نگهبان ها به ما به چشم مسببین بدبختی خود- و اینکه مجبور شده اند مدت زیادی را دور از خانواده و آرامش، در جنگ بسر ببرند- نگاه کنند. واقعیت این بود که کمترین سابقه حضور سربازان در ارتش ۵ سال بود و شاید این مسأله هم یکی از دلایل بدرفتاری نگهبان ها و مسئوولین اردوگاه با اسرای ایرانی بود.

*سایت جامع آزادگان
رضا امیرسرداری