به گزارش گروه اجتماعی مشرق، نگرانی از خشکسالی سالها است با شروع فصل بهار توسط دولت مردان مطرح می شود و هر مسئولی توصیه، راهکار و برنامه ای برای مقابله با آن بیان می کند.

وزیر نیرو در ماه های پایانی سال گذشته با هشدار نسبت به اینکه روز به روز به سمت بحران آبی در حرکت هستیم، گفت: هم اکنون ایران در مرحله تنش آبی قرار دارد و سطح آبخوان‌های کشور نیز حدود 20 متر افت کرده است.

تاکنون راه های بلند مدت و کوتاه مدت متنوعی از ساخت سد، ساخت کانال و هدایت رودها گرفته تا اصلاح الگوی مصرف، استفاده از نانو تکنولوژي کشاورزي ، استفاده از ژلوسول و بارور کردن ابرها برای مقابله با خشکسالی مطرح شده است و بسته مقابله با این موضوع شامل موارد متعددی است که هر کدام به نحوی قرار است به ما در مقابله با خشکسالی یاری رساند.

برخی از مسئولان کشور بر این باورند که با دریافت آب از جو می توان میزان بارندگی را افزایش و خشکسالی را کاهش دهند. در این راستا اقدام به مطالعات امکان سنجی بارور سازوی ابرها در دستور کار سازمان هواشناسی قرار گرفت.

شاید همین نگرانی های مسئولان باعث شده هیئت دولت طی روزهای اخیر، مبلغ 100 میلیارد ریال برای بارور سازی ابرها در اختیار وزارت نیرو قرار دهد.

لقاح مصنوعی در آسمان ایران با سابقه 40 ساله

هدف از بارورسازی ابرها در واقع عبارت است از افزایش میزان بارندگی، جابجایی زمانی و مکانی بارش، اما صاف کردن آسمان برای انجام نمایش و مانورهای هوایی نیز از جمله مواردی است که عملیات بارورسازی ابرها به آن منظور انجام می شود. براساس روش های علمی تخمین و اندازه گیری که در نقاط مختلف دنیا و ایران به این منظور صورت گرفته مشخص شده است که بارورسازی ابرها می تواند حدود ۵ تا ۲۵ درصد میزان بارش در یک منطقه را افزایش دهد بنابراین تأثیر چشمگیری در مقابله با کم آبی خواهد داشت.

اگر ابری برای بارورسازی مناسب بود هواپیمای ویژه این کار، به سمت ابر حرکت می کند و به داخل آن می رود، در این مرحله گروه متخصصان و کارشناسان داخل هواپیما به بررسی شرایط و ویژگی های ابر می پردازند و مجددا" آن را از نظر قابلیت بارورسازی می سنجند و در صورت مثبت بودن آزمایش، عملیات با شلیک گلوله های یدور نقره انجام می شود. این گلوله ها پس از طی ۵۰ متر شروع به سوختن می کند.

دوده یدور نقره باعث جذب ذرات آب موجود در ابر و نهایتا" ایجاد قطره می شود و پس از تشکیل قطرات درشت، ابر شروع به بارش می کند ، فاصله زمانی بین بارورسازی و آغاز بارش حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه است. رادارهای نصب شده بر روی زمین جبهه هوا و ابری را که وارد ایران می شود رصد و بررسی می کنند و متخصصان با تشخیص نوع و جهت حرکت ابر می توانند قابلیت بارورسازی ابر را تعیین کنند.

از سال ۱۹۴۶ کشورهای روسیه و آمریکا طرح تعدیل آب و هوا را با بارورسازی ابرها آغاز کردند. فناوری مربوط به بارورسازی ابرها تاکنون در اختیار این دو کشور و تعداد معدودی کشورهای دیگر بوده است. هرساله حدود ۱۳۰ تا ۱۵۰ پروژه در ۵۰ کشور دنیا انجام می شود. کشورهای عراق، پاکستان، امارات و کشورهای مشترک المنافع در استفاده از این فناوری سابقه داشته اند.



وزارت نیروی کشورمان نیز طی سال‌ های ۵۳ تا ۵۷ با همکاری یک شرکت کانادایی و با استفاده از یک فروند هواپیما و ژنراتورهای زمینی تصعیدکننده یدور نقره مبادرت به اجرای پروژه بارورسازی ابرها در حوزه آبریز سد کرج و جاجرود کردند. سپس طی سال‌های ۶۷ الی ۷۵ به صورت پراکنده و با استفاده از ژنراتورهای زمینی در ارتفاعات شیرکوه یزد طرح باروری ابرها به اجرا درآمد.

مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها  در سال ۷۵ با دستور مستقیم رئیس جمهور وقت در استان یزد تشکیل شد. این مرکز  از سال ۷۷ با همکاری (موسسه رصدخانه مرکزی آب و هواشناسی روسیه CAO ) 4 پروژه ای تحت عناوین یزد۱، یزد۲،‌ یزد۳، یزد۵،‌ در مناطق مرکزی و پروژه گیلان ۱ نیز در سال ۷۸ در استان‌های شمالی کشور به اجرا درآمد.

طی این سال‌ها در مناطق مرکزی کشور هرساله شعاع عملیاتی و مساحت تحت پوشش بارورسازی ابرها افزایش یافته است به نحوی که در اولین پروژه، مساحت آن دایره‌ای به مرکزیت یزد و به شعاع ۲۰۰ کیلومتر بوده و در پروژ‌ه‌های بعدی به ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر افزایش یافت که ناحیه تحت پوشش عملیات بارورسازی ابرها حدود ۵۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع معادل ۳۰% مساحت کشور ایران را شامل می شد.

براساس موافقت‌نامه طرح ملی مطالعه و اجرای بارورسازی ابرها، در فاصله سال‌های ۱۳۷۸-۱۳۸۵ طی پروژه‌ های اجرا شده نسبت به تجهیز دو فروند هواپیمای مخصوص بارورسازی ابرها، راه‌اندازی ۳ سایت رادار هواشناسی در استان یزد و کرمان و اصفهان، آموزش کارشناسان ایرانی و انتقال فن‌آوری و بومی ‌سازی آن مبادرت شده است.

اجرا پروژه گیلان ۲ اردیبهشت، خرداد و تیرماه ۸۷ اولین تجربه کارشناسان ایرانی در اجرای پروژه بارورسازی ابرها به ‌صورت مستقل و بدون حضور کارشناسان خارجی است که در این پروژه و نیز دو پروژه مستقل دیگر فلات مرکزی و زاگرس که به ترتیب در استان‌های فارس، کرمان، یزد، قم، مرکزی،‌ اصفهان از دی ماه ۸۷ تا اردیبهشت ۸۸ با اعتبار ۲۰ میلیارد ریال به وسیله دو فروند هواپیما به اجرا درآمد.

تنها مخالف باران مصنوعی در ایران

اجرای این طرح با وجود تایید بسیاری از نهادهای دولتی و سازمان های علمی اما مخالفان جدی نیز دارد.

معصومه ابتکار که اکنون معاون رییس جمهور و ریاست سازان حفاظت محیط زیست را بر عهده دارد، بهمن ماه سال 92 درباره بارور سازی ابرها گفته بود: "من مخالف استفاده از این دستگاه در کشور هستم و اجازه استفاده آن را تا زمانی که مورد تایید سازمان‌های بین المللی نباشد نمی ‌دهم. بیش‌ترین نگرانی سازمان‌های دیگر همچون سازمان زمین شناسی در استفاده از این دستگاه‌ها در خصوص تاثیرگذاری آن بر روی زمین لرزه است."


معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست نیز در تایید سخنان رییس خود، در این خصوص گفته بود که " بارورسازی ابرها در سالهای گذشته به ویژه در کشورهای شرقی، روسیه و جمهوری های تازه استقلال یافته شوروی سابق به سرعت در حال انجام است، اما بر اساس دیدگاه های علمی این روش اثرات زیست محیطی به دنبال خواهد داشت."

سعید متصدی اظهار داشت: در روش های جدید بارورسازی ابرها که با عنوان فناوری های نوین از آنها یاد می شود، از تکونولوژی یونیزاسیون استفاده می شود که هم احتمال ایجاد تغییرات جوی و هم احتمال فعال سازی گسل ها و افزایش بروز زلزله در این روش وجود دارد.

وی در عین حال تصریح کرد: البته همه این خطرات نیز در حد تئوری و احتمال است و هنوز هیچیک از آنها اثبات نشده است.

نظر سازمان های بین المللی درباره بارورسازی ابر

با توجه به اهمیت و گستردگی برنامه‌های تعدیل آب و هوا در دنیا و استقبال بسیاری کشورها از این فناوری، طی ۵۰ سال گذشته عمدتاً چهار انجمن و سازمان معتبر اعم از سازمان هواشناسی جهانی (WMO) ، جامعه مهندسین عمران آمریکا (ASCE)، انجمن تعدیل آب و هوای آمریکا (WMA) و انجمن هواشناسی آمریکا (AMS) بسیاری از فعالیتهای تعدیل آب و هوا را هدایت و نظارت می‌کنند که هریک از این انجمنها جنبه‌های خاصی از فعالیتهای تعدیل آب و هوا را مورد توجه قرار داده‌ اند:

1.    بایستی به تعدیل آب و هوا به عنوان بخشی از استراتژی مدیریت یکپارچه منابع آب نگاه شود

2.    پیامدهای ناخواسته باروری ابرها از جمله اثرات پایین دست باد و یا اثرات زیست محیطی و اکولوژیکی آن ثابت نشده ‌اند، اما نمی‌توان رد کرد.

3.    قابلیت تأثیرگذاری بر ریزساختارهای ابر از طریق مشاهدات آزمایشگاهی، شبیه‌سازی مدلهای عددی و اندازه‌گیری‌های فیزیکی در برخی سیستم‌های طبیعی همچون مه، ابرهای لایه‌ای و ابرهای کومولوسی تأیید شده است اما، شواهد فیزیکی مستقیم در مورد اینکه بارندگی، تگرگ، رعد و برق یا باد می ‌توانند توسط روشهای مصنوعی به طور قابل توجهی تعدیل شوند، محدود می ‌باشد.

4.    مطالعات منتشر شده حاکی از این است که تاکنون یدیدنقره هیچگونه تاثیر معنی داری بر سلامت و محیط زیست مردم نداشته است. با این وجود بایستی در تمام طرحهایی که از یدیدنقره و یا هر ماده دیگر استفاده می‌شود ارزیابی اولیه‌ای از اثرات بالقوه آن ماده روی محیط زیست یا سلامتی مردم ضمیمه گردد.

5.    افزایش تقاضای آب در اثر افزایش جمعیت و موضوعات زیست محیطی، منابع جهانی آب را تحت فشار قرار داده است و لذا مدیریت و طراحی دقیق و مناسب آب جوی می‌تواند پتانسیلی برای افزایش قابل ملاحظه منابع آب طبیعی توام با کاهش هزینه‌های زاید در ایجاد امکانات جدید باشد.


مخالفت سازمان زمین شناسی با ادعای ابتکار

اما دکتر مهدی زارع معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله اعتقادی بر خلاف نظرات معصومه ابتکار دارد و در این زمینه گفته است: تاکنون شواهدی مبنی بر تاثیر تغییرات آب و هوایی بر پدیده زلزله به دست نیامده است، آنچه که تاکنون مطرح بوده است اثرات تغییرات اقلیمی بر روی پدیده زلزله است که این تغییرات در بازه زمانی طولانی رخ می دهد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله با رد کردن اثر تغییرات آب و هوایی در ایجاد تغییر در صفحات تکتونیکی و بروز زلزله تاکید می کند: وجود رابطه میان تغییرات آب و هوایی و حرکت صفحات تکتوتیکی در هیچ مجله علمی دنیا تایید نشده است ضمن آنکه این مسئله در پژوهشهای محققان کشور نیز به اثبات نرسیده است.

تکرار اصرارهای محیط زیست با وجود انکارهای جهانی

با وجود اینکه بسیاری از کشورها سال ها است از تکنولوژی های مختلف برای بارور کردن ابرها استفاده می کنند و مراکز بین المللی نیز بر این اقدامات نظاره گر هستند؛ باز هم سازمان محیط زیست ایران ساز مخالف زده و بر خطرناک بودن این اقدام پافشاری می کند.

این پافشاری های سازمان محیط زیست ماجرای سرطان زا بودن پارازیت را به یاد می آورد که با وجود انکار سازمان جهانی بهداشت؛ مرکز تحقیقات سرطان و وزیر بهداشت، این سازمان همچنان به سرطان زا بودن پارازیت ها اصرار داشت.


حال مشخص نیست آیا هیئت دولت با بستری شدن ابتکار و استفاده از مرخصی استعلاجی وی، با مصوبه ای مقرر کرده مبلغ 100 ميليارد ريال اعتبار به منظور بارورسازي ابرها، در اختيار وزارت نيرو قرار گیرد یا تاییدیه سازمان های بین المللی باعث شده با این مصوبه هیئت دولت مخالفتی صورت نگیرد.