گروه سياسي مشرق- حدود يک ماه و نيم بيشتر از اجراي طرح هدفمند کردن يارانه‌ها نمي‌گذرد و بررسي آثار و تبعات مثبت اين طرح عظيم ملي در اقتصاد و بهره وري هنوز زود به نظر مي‌رسد اما اگر طرح هدفمندي يارانه‌ها در همين يک ماه ونيم گذشته آمار را به سمت تحليل‌هاي مثبت از اجراي اين طرح کشاند، در بحث بنزين اتفاق بزرگي رخ داد که کمتر به آن پرداخته شده است.
در بهار سال 88 و درست در اوج مسايل انتخابات رياست جمهوري و شور و شوق مردمي براي حضور در عرصه انتخابات بود که در کنگره امريکا چندسناتور امريکايي با ارائه طرحي به مجلس سنا خواستار افزايش تحريم ايران درحوزه انرژي شدند؛ تحريمي که اين بار شامل فرآورده‌هاي نفتي چون بنزين مي‌شد.
طرح تحريم صادرات بنزين ايران در بهار 88 در حالي در مجلس سناي آمريکا کليد خود که سناتور جان کين به نمايندگي از 25 سناتور مجلس سناي آمريکا رو به شرکتهاي صادر کننده بنزين به ايران اعلام کرد که دو راه را مي‌توانند برگزينند: اقتصاد ايران و يا اقتصاد آمريکا!
طرح تحريم بنزين که شامل منع خريد نفت خام از شرکتهاي تامين کننده بنزين و فرآورده‌هاي نفتي براي ايران توسط آمريکا مي‌شد، توسط اين 25 سناتور در قالب يک طرح به مجلس سنا رفت اما طرح در همان زمان نيز با موافقان و مخالفان متفاوتي در مجلس سنا و نمايندگان رو به رو بود.
اين براي اولين بار نبود که امريکا طرحي براي تحريم انرژي ايران تهيه مي‌کرد و بر اساس قوانين وضع شده براي تحريم ايران که در سال 1996 به تصويب کنگره آمريکا رسيد، شرکتهاي خارجي که بيش از 20 ميليون دلار در پروژه‌هاي نفت و گاز ايران سرمايه گذاري کنند، از سوي دولت واشنگتن مجازات خواهند شد، اما اجراي اين قانون به دليل واکنش‌هاي منفي از سوي ديگر کشور‌ها همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار داشته و توسط هيچ کدام از کشور‌ها اجرا نمي‌شود.
طرح تحريم بنزين ايران در ادامه همان طرحي است که اوايل ارديبهشت امسال گروهي از نمايندگان کنگره آمريکا براي مسدودکردن جريان صادرات بنزين به ايران تهيه کردند. قرار است براساس طرح «قانون پيشبرد تلاش‌هاي ديپلماتيک در مورد ايران»، نهادهايي که در عرضه، دلالي، بيمه يا تحويل بنزين به ايران نقش داشته باشند، تنبيه شوند.
ايران و شرکتهاي صادر کننده بنزين
اما چه کساني قرار بود از بين اقتصاد ايران و امريکا، دست به انتخاب بزنند؟ بخشي از واردات بنزين ايران از طريق شرکت‌هايي همچون ويتول و گلنکور سوئيس، توتال فرانسه، بي. پي بريتانيا، ريلاينس هند و شرکت سوئيسي-هلندي ترافيگورا تامين مي‌شد. شرکت بيمه لويدز لندن نيز بيشتر تانکرهاي حامل بنزين به ايران را بيمه مي‌کرد. البته به فهرست اين شرکت‌ها و کشور‌ها، واردات از امارات را نيز بايد افزود که 76 درصد بنزين وارداتي ما را تامين مي‌کرد. با اين حال با مطرح شدن احتمال تحريم ايران در حوزه انرژي شرکتهاي هندي و چيني که بخشي از بنزين مورد نياز کشور را تامين مي‌کردند، رسما بيان کردند که قصد تحريم ايران را نداشته و در عين حال حاضر به افزايش ميزان صادرات خود نيز هستند. در عين حال خبر احتمال واردات بنزين به ايران از ونزوئلا که توسط مسئولان وزارت نفت در مجلس شوراي اسلامي مطرح شد، با حيرت کشورهاي غربي رو به رو شد.
ايران که روزانه 20 ميليون ليتر خريدبنزين از اين شرکت‌ها داشت در برابر شايعه تحريمهاي بيشتر امريکا، شرکتهاي اروپايي را مانند امريکا با اين گزينه رو به رو ساخت که مي‌توانند در وضعيت بحران اقتصادي امريکا و اروپا دست به تحريم ايران زده و بازار خوب فروش روزانه 20 ميليون ليتر بنزين به کشورمان را از دست بدهند و يا اينکه طبق روال گذشته به کار خود ادامه دهند.
اختلاف‌ها آغاز مي‌شود
البته اين تنها راه حل ايران نبود. سهميه بندي شدن بنزين که چند سال پيش و در راستاي هدفمندي يارانه‌ها آغاز شده بود، نويد بخش فردايي بهتر براي مردم و مسئولان بود. فردايي که بدون نياز به واردات بنزين و با بنزين توليد شده در داخل کشور، ديگر نيازي به خروج ارز از کشور براي واردات بنزين نبود.
بيان اين راه حل‌ها توسط دولت نه تنها سناتورهاي امريکايي را درباره نتايج طرح احساسيشان به شک انداخت، بلکه کشورهاي اروپايي را واداشت در مقابل اين اقدام مجلس سنا موضعگيري کرده و از رييس جمهور امريکا بخواهند چنين طرحهايي را که به ضرر اقتصاد آنهاتمام مي‌شود امضا نکند.
جداي از عدم همراهي اروپا با اين طرح نپخته مجلس سنا، در مجلس نمايندگان و دولت امريکا نيز اختلافاتي در اين زمينه وجود داشت.
روزنامه فاينشنال تايمز و هفته نامه فارين پاليسي اولين رسانه‌هايي بودند که از اختلافات عميق کنگره امريکا با دولت بر سر اعمال تحريمهاي بيشتر عليه ايران خبر دادند. در حالي که از اوايل فروردين ماه 88 کنگره امريکابه دنبال مطرح کردن بحث تحريم صادرات بنزين به ايران بود، حتي در روزهاي منتهي به تصويب اين طرح در کنگره نيز هيلاري کلينتون وزير امور خارجه امريکا حاضر به اظهار نظر درمورد اعمال اين تحريم‌ها نبود.
روزنامه انگليسي فايننشال تايمز با فاش کردن کشمکش موجود ميان کاخ سفيد و کنگره در مورد طرح تحريم بنزين ايران نوشت: کنگره با توجه به اينکه ايران يک سوم بنزين مورد نياز خود را از خارج وارد مي‌کند معتقد است تحريم بنزين ايران به منزله «گلوله‌اي نقره‌اي» خواهد بود که به سوي ايران شليک مي‌شود اما کاخ سفيد چنين نظري ندارد.
بر اساس گزارش اين روزنامه انگليسي، دولت آمريکا همچنين در واکنش به اين طرح از کنگره خواسته بود با گنجاندن عبارتي در طرح خود انعطاف بيشتري به آن بدهند و شرکتهاي متعلق به کشورهايي که «همکاري نزديکي» با آمريکا در اعمال فشار به ايران دارند را از جريمه و مجازات مستثني کنند.
تحليلگر مجله آمريکايي فارين پاليسي نيز با اشاره به غيرمفيد بودن تحريم بنزين ايران تصريح کرد که «محمود احمدي‌نژاد» اقدامات چشمگيري را انجام داده است تا آسيب پذيري ايران در برابر تحريم بنزين را بي‌اثر کند.
نويسنده اين مجله با اشاره به اينکه طرح قطع واردات بنزين به ايران با حمايت 74 تن از سناتورهاي مجلس سنا و 294 تن از نمايندگان مجلس نمايندگان آمريکا روبرو شد، بيان کرد: ايران آنطور که کنگره آمريکا تصور مي‌کند از تحريمهاي بنزين آسيب‌پذير نخواهد شد و به مرور زمان وابستگي اين کشور به بنزين خارجي کاهش پيدا مي‌کند.
اين مجله امريکايي اما همزمان به اقدامات دولت ايران براي جلوگيري از آثار و تبعات تحريم بنزين اشاره کرده و نوشت: احمدي‌نژاد به طرز چشمگيري زيرساخت‌هاي پالايشگاه ايران را گسترش داده است. از مجموع 9 پالايشگاه ايران، در حال حاضر هفت پالايشگاه در حال توسعه است. هفت پالايشگاه جديد نيز در دست ساخت است و در سه تا پنج سال آينده اينگونه پروژه‌ها ظرفيت پالايش ايران را دو برابر کرده و مي‌توان آن را با عربستان سعودي در يک رديف قرار داد. تلاش‌هاي احمدي‌نژاد به همراه طرح سهميه بندي کردن بنزين، نياز ايران به وارد کردن محصولات نفتي را کاهش داده است و با کاهش وابستگي ايران به محصولات نفتي خارجي، وابستگي نفتي ايران به زير 25 درصد خواهد رسيد و حتي اين وابستگي با افزايش ظرفيت پالايش ايران به زير 15درصد کاهش خواهد يافت و ايران در نظر دارد در زمينه بنزين به خودکفايي برسد و پس از آنکه ايران به خودکفايي رسيد مي‌تواند به يکي از صادرکنندگان شبکه نفتي مبدل مي‌شود.
تصويب تحريم‌ها در امريکا
با وجود هشدارهايي که به دولت امريکا داده شده بود، مجلس سناي اين کشور سرانجام پس از هشت ماه در آذرماه 88 طرح تحريم بنزين ايران را تصويب کرد.
اين لايحه به باراک اوباما، رييس جمهور آمريکا اين اختيار را مي‌داد که به نحو مناسبي شرکت‌هايي را که محصولات نفت پالايش شده يا توانايي واردات يا توليد آن‌ها در داخل کشور را به تهران ارايه مي‌دهند از انجام تجارت با آمريکا منع کند.
مجلس نمايندگان آمريکا اين لايحه را گرچه با 412 راي موافق و 12 راي مخالف تصويب کرد اما طرح تحريم ايران در حوزه بنزين اما دو بار در مجلس سنا و کنگره مسکوت ماند. يکبار قبل از اينکه اين طرح در آذرماه 88 به تصويب برسد، به دليل آغاز دور جديدي از گفت‌و‌گوهاي 1+5با ايران اين طرح به مدت محدودي از دستور کار مجلس سنا خارج شد و بار ديگر در مهر ماه سال جاري بود که با توجه به اختلافات به وجود آمده بين کنگره و دولت امريکا اين طرح براي يک ماه مسکوت ماند.
ايران گرچه در مذاکرات مربوط به پرونده هسته‌اي کشورمان با گروه 1+5وارد مذاکره شده بود اما بي‌توجهي دبير شوراي عالي امنيت ملي به درخواست گفت‌و‌گوي دو جانبه نماينده امريکا با ايران، باعث شد خشم طرف امريکايي از اين رفتار، به صورت تصويب اين تحريم‌ها درآيد.
کارشناسان سياسي نيز معتقد بودند تصويب تحريم‌ها درکنگره امريکا و بعد امضاي آن توسط رييس جمهور اين کشور در تيرماه سال جاري اقدامي جهت اجبار ايران براي مذاکره با امريکا بود. مذاکره‌اي که در نهايت نمي‌توانست سودي براي طرف ايراني داشته باشد.
در دي 88 و به دنبال تصويب اين طرح در سناي آمريکا و پس از ابلاغ آن از سوي باراک اوباما در تيرماه 1389، بر اثر تهديدهاي دولت آمريکا بسياري از شرکتهاي بزرگ نفتي در کشورهاي مختلف جهان صادرات بنزين خود را به دلايل مختلف متوقف کردند و همکاري‌هاي خود را در پروژه‌هاي نفتي کاهش دادند؛ غافل از آنکه همکاري نکردن با کشوري مانند ايران که دومين دارنده ذخاير گاز، چهارمين دارنده ذخاير نفت و پنجمين صادرکننده نفت جهان است زيان‌هاي بسياري را متوجه آنان خواهد کرد.
پيروزي بزرگ دولت در خودکفايي بنزين چگونه رقم خورد؟
احمدي‌نژاد با مطرح شدن بحث احتمال تحريم ايران در حوزه واردات بنزين در شهريور ماه 88 در مراسم معارفه وزير نفت دولت دهم گفت: دشمنان در طول اين 30 سال پس از پيروزي انقلاب براي نفت ما خط و نشان‌هاي زيادي کشيده‌اند و هر بار نيروهاي انقلابي صنعت نفت ما توي دهن آن‌ها زده‌اند، اين اتفاق بار‌ها رخ داده و اکنون آن‌ها بحث تحريم بنزين را مطرح مي‌کنند که اين امر نشدني است.
طرح تحريم بنزين ايران اما درجريان اين کش و قوسهاي سياسي مصداق ضرب المثل قديم ايراني «عدو شود سبب خير» شد. ايران که تاکنون روزانه 65 ميليون ليتر مصرف روزانه بنزين داشت و 20 ميليون ليتر آن را نيز از طريق واردات تامين مي‌کرد در طي همين يکسالي که مسئله تحريم بنزين مطرح شد، با تدابير دولت توانست با اصلاح سياستهاي اقتصادي خود و همچنين توجه ويژه به بحث صرفه جويي در مصرف و هدفمندي يارانه‌ها و همچنين توجه خاص به گسترش طرفيت پالايشگاه‌ها، حماسه‌اي بسازد که در طول تاريخ ايران بي‌نظير بود.
طرح تحريم بنزين ايران در شرايطي کليد خورد که کشورمان از مدت‌ها پيش برنامه‌هاي بيشماري را براي کاهش وابستگي به بنزين وارداتي در دستور کار داشت اما احمدي نژاد با جسارت به اين کار جهشي تاريخي داد و طرحي درانداخت که همگان را در انقلاب بنزيني جمهوري اسلامي ايران شگفت زده کرد.
برنامه ريزي براي واردات بنزين مورد نياز از کشورهايي نظير ترکيه، چين و ونزوئلا، دنبال کردن ويژه بحث افزايش طرفيت پالايشگاه‌ها و توليد بهينه بنزين در داخل کشور و همچنين مسئله مهم و حياتي هدفمند کردن يارانه‌ها سه عاملي بود که پيروزي بزرگ دولت در جريان تحريم بنزين را رقم زد. مجموعه اقداماتي که دولت براي خودکفايي در توليد بنزين و عدم نياز به واردات آن انجام داد بدين شرح است:
1- طرح استراتژيک تامين 48 ساعته بنزين با رايزني با کشورهايي چون ترکيه و چين
2- ذخيره بنزين ايران در کنار توليد روزانه 44 ميليون ليتري بدون اينکه وارداتي انجام شود تا حدود سه ماه کفاف تامين نياز بنزين داخلي را مي‌داد.
3- توسعه زيرساخت‌هاي پالايشي کشور به نحوي که از 9 پالايشگاه، 7 پالايشگاه در حال اجرا کردن طرح‌هاي توسعه‌اي خود هستند؛ به نحوي که با اجراي طرح‌هاي توسعه‌اي و ادامه ساخت پالايشگاه‌هاي جديد، ظرفيت پالايشي کشور طي سه تا پنج سال آينده، دو برابر خواهد شد.
4- از اواخر مرداد ماه 89 که طرح ضربتي توليد بنزين در صنعت نفت آغاز شد، چندين ميليون ليتر بنزين در مجتمع‌هاي پتروشيمي توليد شده که براي انتقال آن‌ها به پالايشگاه‌هاي آبادان، شيراز، بندرعباس، بندر صادراتي ماهشهر و ساير پالايشگاه‌هاي کشور در مجموع 880 دستگاه تانکر جاده‌پيما، چند فروند کشتي و مخزن دارهاي راه‌آهن به کار گرفته شد و همچنين در کوتاه‌ترين زمان ممکن 15 کيلومتر خطوط لوله جديد احداث شد.
5- اجرايي شدن طرح توليد بنزين در واحدهاي پتروشيمي اميرکبير، نوري، بندرامام، جم، بوعلي سينا و اراک که نه تنها توانست نياز داخل را تامين کند، بلکه توانست امکان صادرات بنزين را نيز براي کشور فراهم آورد.
6- صرفه جويي 12 ميليارد دلاري به دنبال اجرايي شدن طرح سهميه بندي بنزين، طرح گازسوز کردن خودرو‌ها به نحوي که از زمان اجراي اين طرح گاز طبيعي از سهم 10 درصدي در مصرف سوخت در بخش حمل و نقل برخوردار شده است.
خشم غربي‌ها از خودکفايي بنزين و اذعان به ناکارآمدي تحريم‌ها
با گذشت چندين روز از اعلام خبر خودکفايي توليد بنزين در ايران و صدور اولين محموله بنزين توليدي ايران، رسانه‌هاي غربي عليرغم طرح ادعاهايي سطحي از جمله موقتي بودن اين خودکفايي، ناچار به قبول کردن ناکارآمدي تحريم‌ها عليه ايران شدند.
زماني که خبر خودکفايي کامل ايران در توليد بنزين بر روي سايت ها و خبرگزاري‌ها قرار گرفت عملا رسانه‌هاي خارجي بالاخص غربي با شک مواجه شدند و به مانند گذشته سعي در تصنعي نشان دادن اين حرکت عظيم داشتند و در اخبار خود بااستناد به کارشناسان اقتصادي، اين دستاورد را دراين مدت غير قابل باور مي‌خواندند و مي‌گفتند که اين اقدام امکان پذير نيست.
رسانه‌هاي غربي همچنين اعلام کردند پس از تحريم بنزيني ايران، اين کشور در ماه جولاي با افت پنجاه درصدي در واردات بنزين همراه بود و به گفته اقتصاددانان ايران در فاصله آگوست تا سپتامبر تنها 12 ميليون تن بنزين را وارد کرده است که 80 درصد پايين‌تر از ميزان در ماه گذشته آن بوده است.
خشم رسانه‌هاي غربي از اقدام شگفت ايران در قطع وابستگي خود به بنزين وارداتي آن‌ها را وادار به طرح ادعاهايي مضحک و سطحي براي تاثير گذاري بر اين پيروزي بزرگ کرد. اين رسانه‌ها در وهله اول مدعي شدند که ممکن است ايران در کوتاه مدت بتواند بنزين خود را تامين کند ولي در بلند مدت با مشکل مواجه خواهد شد بعد از آن نيز اعلام کردند بنزين توليد داخل کشور آنقدر بي‌کيفيت است که هواي آلوده تهران در زمستان سال جاري محصول اين بنزين بوده است!
با اين حال اين شايعات و دروغ پردازي‌ها نيز به مانند تمام دروغپردازيهاي ديگر آنچنان با شکست مفتضحانه‌اي رو به رو شد که اين رسانه‌ها خود در ادامه مجبور شدند اذعان کنند که مقابله با تحريم بنزين و خودکفايي ايران در توليد بنزين قدرت احمدي‌نژاد در اداره کشور و مقابله با تحريم‌ها را به خوبي نشان داده است.
نشريه نشنال ژورنال با اشاره به تلاش‌هاي اوباما براي اجرايي کردن طرح تحريم صادرات بنزين به ايران نوشت: به عقيده کارشناسان اين طرح نه تنها تاثيري در تغيير مواضع ايران نداشته بلکه قدرت احمدي‌نژاد و دولت وي را افزايش داد.
شبکه راشاتودي نيز در گزارشي درباره خودکفايي توليد بنزين در ايران نوشت: دولت ايران با اين اقدام ضربتي خود به غرب فهماند که تحريمهاي غرب ديگر کارآمد نيست و احمدي نژاد با اين اقدام، انقلابي در حوزه بنزين بوجود آورد و بر محبوبيت خود در ميان ايرانيان افزود.
