گروه بین الملل مشرق - جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا برای پیگیری مشکلات پیش روی توافقنامه امنیتی آمریکا و افغانستان به کابل سفر کرد و با کرزای، رئیس جمهور این کشور دیدار و گفتگو کرد. مهم ترین مانع بر سر راه امضای این توافقنامه، اعطای مصونیت قضایی به نظامیان آمریکایی در افغانستان است، موضوعی که از یک طرف خواسته جدی آمریکاست و از طرف دیگر، مورد مخالفت دولت افغانستان قرار گرفته است.
آمریکا که در سال 2001 و متعاقب حملات 11 سپتامبر، به افغانستان حمله کرده است، به دنبال دائمی کردن حضور نظامی خود در این کشور است و توافقنامه امنیتی نیز با همین هدف طراحی شده است. از سوی دیگر این توافقنامه، دستاورد چندانی برای دولت و ملت افغانستان به همراه ندارد. این روزها توافقنامه امنیتی کابل – واشنگتن در آستانه نهایی و امضا شدن از سوی دو طرف است. مشرق در گفتگو با آقای پیرمحمد ملازهی، کارشناس برجسته مسائل شبه قاره، به بررسی ابعاد مختلف این توافقنامه و پیامدهای اجرایی شدن آن پرداخته ایم.
مشرق: فرآیند امضای توافقنامه امنیتی آمریکا و افغانستان با تأخیرهای زیادی روبرو بود. اصلی ترین مشکلات پیش روی این توافقنامه چه بوده است؟
امضای توافقنامه امنیتی آمریکا و افغانستان با دو مشکل اصلی روبرو بوده است. یکی از این مشکلات مربوط به افغانستان است و دیگری مربوط به آمریکا. آنچه که مربوط به آمریکا می شود این است که آمریکایی ها تا کنون در هر کشوری که عملیات نظامی انجام داده و آن را اشغال نظامی کرده اند و قرارداد امنیتی و استراتژیک امضا نموده اند، مسئله مصونیت قضایی را نادیده نگرفته اند. زیرا بر اساس قانون اساسی آمریکا، یک نظامی آمریکایی را نمی توان به صرف جرمی که مرتکب شده، در کشور دیگر محاکمه کرد، به همین دلیل آقای جان کری در دیدار با آقای کرزای و مصاحبه مطبوعاتی بعد از آن به صراحت اعلام کرد که مسئله مصونیت قضایی نظامیان آمریکایی در افغانستان، خط قرمز آمریکاست و افغانستان باید این را بپذیرد. نادیده گرفتن این مسئله، قطعاً تبعات جدی را برای دولت آمریکا در داخل این کشور به همراه خواهد داشت.
آن چیزی که برای دولت افغانستان اهمیت دارد تقریباً مشابه نگرانی دولت آمریکاست. بر طبق قانون اساسی افغانستان، هر نوع قرارداد امنیتی باید به گونه ای باشد که منافع ملی افغانستان را تأمین کند، در حالی که برداشت ها این گونه است که این قرارداد منافع ملی افغانستان را تأمین نمی کند. تقریباً همه حقوقدانان افغان تأکید می کنند که مفاد این قرارداد بر خلاف قانون و منافع افغانستان است، زیرا اعطای این مصونیت، به نوعی برقراری کاپیتولاسیون به نفع نظامیان آمریکایی است و الآن هم دوره کاپیتولاسیون گذشته است.
مشرق: شما به مشکلات پیش روی امضای این توافقنامه اشاره کردید، به چه دلیل امروز دو طرف آمادگی امضای این توافقنامه را پیدا کرده اند؟
همان طور که عرض کردم، شرایط برای امضای توافقنامه امنیتی میان افغانستان و آمریکا در گذشته فراهم نبوده است. ولی امروز به نظر می رسد که این شرایط فراهم شده است. دولت آقای کرزای در شرایط کنونی به این نتیجه رسیده است که اگر آمریکا به طور کامل خاک افغانستان را ترک کنند، توان نظامی برای مقابله با طالبان را نخواهد داشت. و لذا مجبور هستند که امضای این توافقنامه را بپذیرند. به همین دلیل آقای کرزای اعلام کرده که طی یک ماه آینده "لویی جرگه" را تشکیل خواهد داد و بعد از تصویب لویی جرگه، این توافقنامه را به تصویب مجلس خواهد رساند.
در واقع در شرایط کنونی هم دولت آقای کرزای نیاز دارد که این توافقنامه را به امضا برساند و هم دولت آمریکا به دلیل موقعیت استراتژیک افغانستان، می خواهد که در این کشور حضور داشته باشد و اساساً به همین دلیل هم افغانستان را اشغال کرده است. به این دلایلی که عرض کردم، معتقدم که این توافقنامه در شرایط کنونی به امضا خواهد رسید، هرچند افغانستان دستاورد چندانی در این توافقنامه نخواهد داشت.
مشرق: امضای این توافقنامه برای آمریکا از اهمیت بسزایی برخوردار است. ما شاهد بودیم که آقای کری برای حل مشکلات این توافقنامه، به افغانستان سفر کرد و با رئیس جمهور این کشور دیدار و مذاکره کرد. آمریکا چه اهدافی را در این توافقنامه پیگیری می کند؟
بسیاری معتقدند که افغانستان به لحاظ اقتصادی، کشور فقیری است اما جالب توجه است که منابع زیرزمینی این کشور 3 هزار میلیارد دلار برآورد شده است. برخی از این منابع، مانند اورانیوم، جزو منابع استراتژیک هستند. اخیراً چینی ها برای استخراج نوعی مس از افغانستان وارد معامله شده اند که این منابع مس در افغانستان از ذخایر این ماده در شیلی، که مهم ترین منبع مس در جهان است، هم بیشتر است.
لذا آمریکایی ها در افغانستان هم اهداف اقتصادی دارند، هم اهداف سیاسی و هم اهداف ایدئولوژیک. بالاخره وقتی آمریکا وارد کشوری می شود، به دنبال انتقال فرهنک و ارزش های خود به آن کشور است. ممکن است که افغانستان ظاهراً کشور فقیری است، اما آمریکایی ها با حساب و کتاب وارد این کشور شده اند و به دنبال این هستند که در آنجا بمانند.
مشرق: موضع گروه طالبان نسبت به این توافقنامه چیست؟ آیا طالبان قادر خواهد بود که با این فرآیند مخالفت جدی کند؟
گروه طالبان اعلام کرده که اگر این توافقنامه امضا شود، مذاکره با دولت افغانستان را متوقف می کنند و جنگ را ادامه خواهند داد. البته باید توجه داشت که بین ادعای طالبان و آن چیزی که در عمل می تواند انجام دهد، فاصله وجود دارد. به نظر بنده طالبان در کوتاه مدت می تواند مشکلاتی را بر سر راه اجرای این توافقنامه ایجاد کنند ولی در بلندمدت که این گروه تحت فشار شدید آمریکا قرار بگیرد و پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان امکان برگشت قهرآمیز طالبان به قدرت را سلب کنند، قطعاً این گروه هم به راه حل سیاسی روی خواهد آورد. با این شرایط، طرح ژنرال پترائوس مبنی بر اینکه حکومت بخش های پشتون نشین جنوب افغانستان به طالبان واگذار شود و سهمی از قدرت مرکزی هم به این گروه داده شود، اجرایی خواهد شد.
مشرق: استقرار پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان، چه تأثیراتی بر کشورهای همسایه مانند ایران خواهد داشت؟
الآن این صحبت مطرح شده که آمریکا 9 پایگاه نظامی در افغانستان ایجاد کند و هنگامی به موقعیت مکانی این پایگاه ها نگاه می کنیم، می بینیم که در صورت دایر شدن اینها، ایران، چین، روسیه و آسیای مرکزی و هند و پاکستان تحت نظر نیروهای آمریکایی قرار می گیرند. در واقع آمریکا با ایجاد این پایگاه ها، می خواهد کشورهایی مانند چین و روسیه که تهدیدی برای آن به حساب می آیند، را تحت نظارت قرار دهد.
در حقیقت اجرایی شدن این توافقنامه هم به ضرر ایران است و هم به ضرر چین، روسیه و پاکستان. وجود پایگاه های نظامی آمریکا در مجاورت این کشورها، باعث خواهد شد که این کشورها به نوعی به سمت کنار آمدن با این موضوع حرکت کنند. البته ممکن است در مواضع سیاسی، برخی مخالفت ها اعلام شود و کار تبلیغاتی برای مخالفت افکار عمومی افغانستان با وجود این پایگاه صورت بگیرد.
مشرق: شما به مخالفت افکار عمومی با وجود پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان اشاره کردید، آیا این اعتراضات تأثیری در برچیده شدن این پایگاه ها خواهد داشت؟
وقتی به سایر کشورهایی که پایگاه های نظامی آمریکا در آنها قرار دارند، مانند فیلیپین، ژاپن و کره جنوبی، نگاه کنیم، می بینیم که اعتراضات گسترده و مداوم مردمی به این پایگاه ها فایده چندانی داشته است. وقتی آمریکایی ها با هزینه زیاد این پایگاه ها را ایجاد کنند و تجهیزات پیشرفته را در آن دایر کنند، به این راحتی حاضر به تعطیل کردن آنها نیستند.
آمریکا که در سال 2001 و متعاقب حملات 11 سپتامبر، به افغانستان حمله کرده است، به دنبال دائمی کردن حضور نظامی خود در این کشور است و توافقنامه امنیتی نیز با همین هدف طراحی شده است. از سوی دیگر این توافقنامه، دستاورد چندانی برای دولت و ملت افغانستان به همراه ندارد. این روزها توافقنامه امنیتی کابل – واشنگتن در آستانه نهایی و امضا شدن از سوی دو طرف است. مشرق در گفتگو با آقای پیرمحمد ملازهی، کارشناس برجسته مسائل شبه قاره، به بررسی ابعاد مختلف این توافقنامه و پیامدهای اجرایی شدن آن پرداخته ایم.
مشرق: فرآیند امضای توافقنامه امنیتی آمریکا و افغانستان با تأخیرهای زیادی روبرو بود. اصلی ترین مشکلات پیش روی این توافقنامه چه بوده است؟
امضای توافقنامه امنیتی آمریکا و افغانستان با دو مشکل اصلی روبرو بوده است. یکی از این مشکلات مربوط به افغانستان است و دیگری مربوط به آمریکا. آنچه که مربوط به آمریکا می شود این است که آمریکایی ها تا کنون در هر کشوری که عملیات نظامی انجام داده و آن را اشغال نظامی کرده اند و قرارداد امنیتی و استراتژیک امضا نموده اند، مسئله مصونیت قضایی را نادیده نگرفته اند. زیرا بر اساس قانون اساسی آمریکا، یک نظامی آمریکایی را نمی توان به صرف جرمی که مرتکب شده، در کشور دیگر محاکمه کرد، به همین دلیل آقای جان کری در دیدار با آقای کرزای و مصاحبه مطبوعاتی بعد از آن به صراحت اعلام کرد که مسئله مصونیت قضایی نظامیان آمریکایی در افغانستان، خط قرمز آمریکاست و افغانستان باید این را بپذیرد. نادیده گرفتن این مسئله، قطعاً تبعات جدی را برای دولت آمریکا در داخل این کشور به همراه خواهد داشت.
آن چیزی که برای دولت افغانستان اهمیت دارد تقریباً مشابه نگرانی دولت آمریکاست. بر طبق قانون اساسی افغانستان، هر نوع قرارداد امنیتی باید به گونه ای باشد که منافع ملی افغانستان را تأمین کند، در حالی که برداشت ها این گونه است که این قرارداد منافع ملی افغانستان را تأمین نمی کند. تقریباً همه حقوقدانان افغان تأکید می کنند که مفاد این قرارداد بر خلاف قانون و منافع افغانستان است، زیرا اعطای این مصونیت، به نوعی برقراری کاپیتولاسیون به نفع نظامیان آمریکایی است و الآن هم دوره کاپیتولاسیون گذشته است.
مشرق: شما به مشکلات پیش روی امضای این توافقنامه اشاره کردید، به چه دلیل امروز دو طرف آمادگی امضای این توافقنامه را پیدا کرده اند؟
همان طور که عرض کردم، شرایط برای امضای توافقنامه امنیتی میان افغانستان و آمریکا در گذشته فراهم نبوده است. ولی امروز به نظر می رسد که این شرایط فراهم شده است. دولت آقای کرزای در شرایط کنونی به این نتیجه رسیده است که اگر آمریکا به طور کامل خاک افغانستان را ترک کنند، توان نظامی برای مقابله با طالبان را نخواهد داشت. و لذا مجبور هستند که امضای این توافقنامه را بپذیرند. به همین دلیل آقای کرزای اعلام کرده که طی یک ماه آینده "لویی جرگه" را تشکیل خواهد داد و بعد از تصویب لویی جرگه، این توافقنامه را به تصویب مجلس خواهد رساند.
در واقع در شرایط کنونی هم دولت آقای کرزای نیاز دارد که این توافقنامه را به امضا برساند و هم دولت آمریکا به دلیل موقعیت استراتژیک افغانستان، می خواهد که در این کشور حضور داشته باشد و اساساً به همین دلیل هم افغانستان را اشغال کرده است. به این دلایلی که عرض کردم، معتقدم که این توافقنامه در شرایط کنونی به امضا خواهد رسید، هرچند افغانستان دستاورد چندانی در این توافقنامه نخواهد داشت.
مشرق: امضای این توافقنامه برای آمریکا از اهمیت بسزایی برخوردار است. ما شاهد بودیم که آقای کری برای حل مشکلات این توافقنامه، به افغانستان سفر کرد و با رئیس جمهور این کشور دیدار و مذاکره کرد. آمریکا چه اهدافی را در این توافقنامه پیگیری می کند؟
بسیاری معتقدند که افغانستان به لحاظ اقتصادی، کشور فقیری است اما جالب توجه است که منابع زیرزمینی این کشور 3 هزار میلیارد دلار برآورد شده است. برخی از این منابع، مانند اورانیوم، جزو منابع استراتژیک هستند. اخیراً چینی ها برای استخراج نوعی مس از افغانستان وارد معامله شده اند که این منابع مس در افغانستان از ذخایر این ماده در شیلی، که مهم ترین منبع مس در جهان است، هم بیشتر است.
لذا آمریکایی ها در افغانستان هم اهداف اقتصادی دارند، هم اهداف سیاسی و هم اهداف ایدئولوژیک. بالاخره وقتی آمریکا وارد کشوری می شود، به دنبال انتقال فرهنک و ارزش های خود به آن کشور است. ممکن است که افغانستان ظاهراً کشور فقیری است، اما آمریکایی ها با حساب و کتاب وارد این کشور شده اند و به دنبال این هستند که در آنجا بمانند.
مشرق: موضع گروه طالبان نسبت به این توافقنامه چیست؟ آیا طالبان قادر خواهد بود که با این فرآیند مخالفت جدی کند؟گروه طالبان اعلام کرده که اگر این توافقنامه امضا شود، مذاکره با دولت افغانستان را متوقف می کنند و جنگ را ادامه خواهند داد. البته باید توجه داشت که بین ادعای طالبان و آن چیزی که در عمل می تواند انجام دهد، فاصله وجود دارد. به نظر بنده طالبان در کوتاه مدت می تواند مشکلاتی را بر سر راه اجرای این توافقنامه ایجاد کنند ولی در بلندمدت که این گروه تحت فشار شدید آمریکا قرار بگیرد و پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان امکان برگشت قهرآمیز طالبان به قدرت را سلب کنند، قطعاً این گروه هم به راه حل سیاسی روی خواهد آورد. با این شرایط، طرح ژنرال پترائوس مبنی بر اینکه حکومت بخش های پشتون نشین جنوب افغانستان به طالبان واگذار شود و سهمی از قدرت مرکزی هم به این گروه داده شود، اجرایی خواهد شد.
مشرق: استقرار پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان، چه تأثیراتی بر کشورهای همسایه مانند ایران خواهد داشت؟
الآن این صحبت مطرح شده که آمریکا 9 پایگاه نظامی در افغانستان ایجاد کند و هنگامی به موقعیت مکانی این پایگاه ها نگاه می کنیم، می بینیم که در صورت دایر شدن اینها، ایران، چین، روسیه و آسیای مرکزی و هند و پاکستان تحت نظر نیروهای آمریکایی قرار می گیرند. در واقع آمریکا با ایجاد این پایگاه ها، می خواهد کشورهایی مانند چین و روسیه که تهدیدی برای آن به حساب می آیند، را تحت نظارت قرار دهد.
در حقیقت اجرایی شدن این توافقنامه هم به ضرر ایران است و هم به ضرر چین، روسیه و پاکستان. وجود پایگاه های نظامی آمریکا در مجاورت این کشورها، باعث خواهد شد که این کشورها به نوعی به سمت کنار آمدن با این موضوع حرکت کنند. البته ممکن است در مواضع سیاسی، برخی مخالفت ها اعلام شود و کار تبلیغاتی برای مخالفت افکار عمومی افغانستان با وجود این پایگاه صورت بگیرد.
مشرق: شما به مخالفت افکار عمومی با وجود پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان اشاره کردید، آیا این اعتراضات تأثیری در برچیده شدن این پایگاه ها خواهد داشت؟
وقتی به سایر کشورهایی که پایگاه های نظامی آمریکا در آنها قرار دارند، مانند فیلیپین، ژاپن و کره جنوبی، نگاه کنیم، می بینیم که اعتراضات گسترده و مداوم مردمی به این پایگاه ها فایده چندانی داشته است. وقتی آمریکایی ها با هزینه زیاد این پایگاه ها را ایجاد کنند و تجهیزات پیشرفته را در آن دایر کنند، به این راحتی حاضر به تعطیل کردن آنها نیستند.
