فضای فکری حزب عدالت و توسعه در سال 2002 این بود که آنکارا مدتهای مدید در خاورمیانه در مقایسه با واشنگتن در درجه دوم اهمیت بوده است. ترکیه فقط در صورتی میتوانست قدرت منطقه باشد که در منطقه مستقل میبود، و در صورت لزوم با سیاست امریکا مخالفت میکرد. این گرایش قبل از جنگ عراق آشکار شد، و از نظر مردم منطقه به رژیم جدید ترکیه مشروعیت داد. در همین راستا، نخبگان حزب عدالت و توسعه در نظر داشتند ترکیه را قدرت نرم خاورمیانه کنند، به این امید که از طریق نفوذ فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی این کشور به منطقه شکل دهند.
به دلیل رشد برقآسای اقتصاد ترکیه طی دهه گذشته، بخش دوم این تصور تا حد زیادی به تحقق پیوسته است. امروزه ترکیه اقتصاد برتر خاورمیانه است، و با اختلاف زیادی از ایران و عربستان پیشی گرفته است. شرکتهای ترکیه در خاورمیانه در حال ترقی هستند، و محصولات فرهنگی ترکیه، از برنامههای تلویزیونی تا مدارس، در سرتاسر منطقه طرفداران زیادی دارند.
■ نقشه ترکیه برای این که قدرت مستقل منطقه باشد اصلاً تحقق نیافته است■
اما نقشه ترکیه برای این که قدرت مستقل منطقه باشد اصلاً تحقق نیافته است. جنگ سوریه آنکارا را مجبور کرده در سیاستش تجدیدنظر کند، و این کار به معنای ارزیابی مجدد ارزش روابط با امریکا است. آنکارا از سال 2011 روابط نزدیکی با امریکا داشته، و یک بار دیگر به دنبال سرپناهی تحت حمایت ناتو بوده است. ترکیه در اواخر سال 2011 به امید کمک به برکناری رژیم اسد، میزبانی و تسلیح اپوزیسیون سوریه را آغاز کرد. اما این سیاست تا کنون نتیجهای نداشته است. حتی اگر شورشیان سوریه پیشرفتهایی کرده باشند، اما به نظر میرسد اسد و حامیانش بخشهایی از سوریه را در دست دارند. بر همین اساس، ترکیه به جای فروپاشی سریع رژیم اسد، با احتمال داشتن همسایهای ضعیف و دارای اختلاف روبهرو است.
این امر چالش امنیتیای ایجاد کرده که با چالشهایی که آنکارا تا به حال با آنها روبهرو بوده پیچیدهتر است. همپیمانی امریکا برای کمک به ترکها به منظور پشت سر گذاشتن این چالش ضروری است. در حال حاضر آنکارا میخواهد با واشنگتن همکاری بیشتری داشته باشد تا در مقابل بیثباتی جنگ سوریه از خود محافظت کند.
■ جنگ نیابتی ترکیه علیه ایران در سوریه منجر به آشتی آنکارا با واشنگتن شده است■
یکی دیگر از عوامل مربوط به سوریه که منجر به آشتی آنکارا با واشنگتن شده جنگ نیابتی ترکیه علیه ایران در سوریه است. اگر آنکارا موفق نشود کمک امریکا علیه رژیم اسد را کسب کند، در این جنگ شکست خواهد خورد. ایران از رژیم اسد کاملاً حمایت میکند، و سیاست آنکارا برای تغییر رژیم دمشق را به شکلی ماهرانه تضعیف کرده است.
■ در عراق هم ایران رقیب اصلی آنکارا است■
در عراق هم ایران رقیب اصلی آنکارا است. آنکارا در انتخابات سال 2010 در عراق از بلوک علوی که غیرمذهبی و وابسته به عراق بود حمایت کرد. اما علوی در این انتخابات در مقابل نوری مالکی، که آنکارا او را "مرد ایران در بغداد” محسوب میکند، شکست خورد. این امر تفرقهای بین آنکارا و بغداد و همچنین بین آنکارا و تهران ایجاد کرده است. در عوض، آنکارا روابط صمیمانهای با سنیهای عراق در شمال ایجاد کرده، و باعث شده کردها، عربها، و ترکمنهای این قسمت با آنکارا همآوا شوند و با مالکی و نفوذ تهران در بغداد مخالفت کنند.
■ ترکیه و سنیهای عراق آماده جنگ علیه ایران و شیعیان عراق هستند■
امروزه در عراق، تصور رایج این است که ترکیه و سنیهای عراق آماده جنگ علیه ایران و شیعیان عراق هستند. طبق این منطق، ترکیه (و همچنین قطر و عربستان سعودی) از شورشیان سنی در جنگ علیه ائتلاف نیروهای شیعه تحت حمایت ایران در سوریه حمایت میکند. این نیروها متشکل از ایرانیان و همچنین شیعیان عراقی و لبنانی و در نهایت اقلیت علوی کشور هستند. اتحاد ایران و علویان سوریه از دهه 1970 وجود داشته، و صدور فتواهای آیتالله حسن مهدی شیرازی و موسی صدر که استدلال میکنند علویان عضو فرقه شیعیان هستند گواه این اتحاد میباشند.
■ آتش درگیری فرقهای، قدرت نرم ترکیه را در قسمتهایی از منطقه به تدریج ناپدید میکند■
ترکیه که به این تنگنای فرقهای کشیده شده، بلندپروازیهای سیاست خارجهاش را تعدیل کرده است. اما تاکنون زیان قابلتوجهی وارد شده، چون آتش درگیری فرقهای، قدرت نرم ترکیه که به سختی به دست آمده را در قسمتهایی از منطقه به تدریج ناپدید میکند.
■ تشدید شکاف فرقهای در منطقه، ایران و ترکیه را علیه یکدیگر میشوراند■
و در نهایت، تشدید شکاف فرقهای در منطقه ایران و ترکیه را علیه یکدیگر میشوراند، این اختلاف از قرن پانزدهم تا قرن هفدهم یعنی زمانی که عثمانیها و ایرانیان برای کسب قدرت در خاورمیانه 166 سال با هم جنگیدند بیسابقه بوده است.
*اشراف