به گزارش مشرق، در دهه‌های اخیر، همزمان با افزایش دمای زمین و ذوب گسترده یخ‌های قطبی، بسیاری از دریاها و اقیانوس‌های آزاد شاهد روندی رو به افزایش در سطح آب بوده‌اند. این پدیده به یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های زیست‌محیطی جهانی تبدیل شده است. اما در همین حال دریای خزر، روندی معکوس را تجربه می‌کند؛ به طوری که سطح آب آن نه تنها بالا نرفته بلکه به‌طور محسوس کاهش یافته است. این تضاد، پرسشی ایجاد می‌کند که چرا دریای خزر، برخلاف اقیانوس‌ها، از افزایش جهانی آب سهمی نمی‌برد؟

دریای خزر در طول تاریخ خود به شدت ناپایدار بوده است. داده‌های زمین‌شناسی و منابع تاریخی نشان می‌دهند که سطح آب این دریاچه در دوره‌های مختلف هزاران ساله بارها بالا و پایین رفته است؛ گاه تا چندین متر عقب‌نشینی کرده و گاه دوباره به خشکی‌ها هجوم آورده است. حتی در قرن بیستم نیز این تغییرات محسوس بوده‌اند.

در دهه ۱۹۳۰ سطح آب خزر به شدت کاهش یافت. در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ روندی معکوس رخ داد و آب دوباره بالا آمد. از دهه ۱۹۹۰ تا امروز، بار دیگر کاهش شدیدی در سطح آب مشاهده می‌شود.

برخلاف تصور عمومی، دریای خزر بخشی از چرخه مستقیم اقیانوسی جهان نیست. امید صدیقی، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست به خبرنگار فارس می‌گوید که این دریاچه بسته هیچ راه ارتباطی با دریاها و اقیانوس‌های آزاد ندارد و بنابراین افزایش حجم آب‌های جهانی ناشی از ذوب یخ‌های قطبی نمی‌تواند به‌طور مستقیم وارد این حوضه آبی شود. سطح آب خزر به شدت به «توازن میان ورودی و خروجی آب» وابسته است.

صدیقی ادامه می‌دهد که رود ولگا با سهمی بیش از ۸۰٪ از جریان آب ورودی و تبخیر از سطح دریاچه در این معادله، اثر مستقیم بر سطح خزر دارد.

در دهه‌های اخیر، تغییرات اقلیمی در روسیه و مناطق حوضه آبریز ولگا باعث افزایش دما و تغییر الگوهای بارشی شده است. از طرف دیگر، همین شرایط موجب حاصلخیزی بیشتر زمین‌های اطراف ولگا و توسعه گسترده کشاورزی شده است. افزایش سطح زیرکشت و نیاز آبی بالاتر محصولات باعث برداشت بیشتر آب از رودخانه‌ها و منابع آبی فرعی شده، در نتیجه سهم ولگا در تغذیه خزر کاهش یافته است.

به این ترتیب، هرچند در سطح جهانی آب‌های آزاد افزایش یافته‌اند، دریای خزر با ورودی کمتری مواجه شده و در عین حال تبخیر بیشتری را تجربه می‌کند. حاصل این دو روند، افت محسوس سطح آب است.

دریای خزر نمونه‌ای بارز از پیچیدگی‌های اقلیمی و جغرافیایی است. در حالی که بسیاری از دولت‌ها نگران بالا آمدن سطح دریاها هستند، کشورهای حاشیه خزر با بحران معکوسی مواجه‌اند. این تضاد یادآور آن است که تغییرات اقلیمی و هیدرولوژیک، بسته به ویژگی‌های محلی، می‌توانند پیامدهایی کاملاً متفاوت و گاه متناقض داشته باشند.