سرویس جهان مشرق- جان مرشایمر، استاد علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو و نظریه‌پرداز رئالیسم تهاجمی (Offensive Realism)، معتقد است که در نظام بین‌المللی آنارشیک، دولت‌ها به دلیل فقدان یک مقام مرکزی برای تضمین امنیت، دائماً در پی حداکثر کردن قدرت خود هستند تا بقای خود را تضمین کنند.

برخلاف رئالیسم تدافعی (Defensive Realism) که بر حفظ وضع موجود و خویشتنداری تأکید دارد، رئالیسم تهاجمی استدلال می‌کند که دولت‌ها برای کاهش ناامنی و جلوگیری از تهدیدات، باید به دنبال کسب هژمونی منطقه‌ای باشند.

مفروضات کلیدی رئالیسم تهاجمی مرشایمر عبارت‌اند از:

نظام آنارشیک

نظام بین‌الملل فاقد یک قدرت مرکزی است و دولت‌ها باید خودشان امنیتشان را تأمین کنند و دولتی که نتواند این امر مهم را براورده کند، نابود خواهد شد.

ناامنی ذاتی

دولت‌ها از نیت یکدیگر مطمئن نیستند و همیشه احتمال تهاجم وجود دارد، از این رو تمامی دولت‌ها در حال افزایش قدرت خود هستند.

بقای دولت‌ها

هدف اصلی هر دولت، بقا در برابر تهدیدات خارجی است و این مسئله باعث خواهد شد که دولت‌ها از هر ابزاری برای دفاع از خود استفاده کنند.

حداکثر کردن قدرت

دولت‌ها برای تضمین بقا، باید قدرت خود را (به‌ویژه قدرت نظامی) به حداکثر برسانند، حتی اگر این به معنای تهاجم یا پیش‌دستی باشد.

هژمونی منطقه‌ای

در سطح منطقه‌ای، دولت‌ها تلاش می‌کنند تا قدرت غالب شوند تا از تهدیدات دیگر بازیگران جلوگیری کنند.

از منظر مرشایمر، داشتن سلاح هسته‌ای می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای بازدارندگی و افزایش قدرت نسبی یک دولت در برابر رقبا عمل کند، زیرا سلاح هسته‌ای هزینه هرگونه تهاجم به کشور را برای دشمنان به شدت بالا می‌برد.

ایران و بازدارندگی هسته‌ای

از دیدگاه رئالیسم تهاجمی، ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه، در محیطی پرتنش و رقابتی قرار دارد که با تهدیدات متعددی از سوی بازیگرانی مانند ایالات متحده، اسرائیل مواجه است. دلایلی که بر اساس این نظریه می‌توان برای لزوم هسته‌ای شدن ایران مطرح کرد، عبارت‌اند از:

تضمین بقا در برابر تهدیدات خارجی

ایران در منطقه‌ای قرار دارد که قدرت‌های متخاصم مانند اسرائیل (دارای سلاح هسته‌ای غیررسمی) و ایالات متحده (با پایگاه‌های نظامی گسترده در منطقه) حضور دارند. مرشایمر استدلال می‌کند که سلاح هسته‌ای می‌تواند بازدارندگی متقابل ایجاد کند و از حملات نظامی مستقیم به ایران جلوگیری کند. او در اظهاراتی در سال ۲۰۲۴ تأکید کرده که اگر ایران سلاح هسته‌ای داشت، اسرائیل و آمریکا به دلیل هزینه‌های بالای درگیری، از حمله به ایران خودداری می‌کردند.

درس از تجربه‌های تاریخی

مرشایمر به نمونه‌هایی مانند کره شمالی اشاره می‌کند که با دستیابی به سلاح هسته‌ای، توانسته از حملات خارجی مصون بماند. او همچنین به مورد لیبی اشاره دارد که خلع سلاح هسته‌ای در سال ۲۰۰۳ منجر به آسیب‌پذیری و مداخله ناتو در سال ۲۰۱۱ شد. از نظر مرشایمر، ایران با نداشتن سلاح هسته‌ای، خود را در معرض خطر تجزیه یا تغییر رژیم قرار داده است، به‌ویژه با توجه به اظهارات مقامات اسرائیلی که به دنبال "تکه‌تکه کردن" ایران هستند.

افزایش قدرت چانه‌زنی

سلاح هسته‌ای نه‌تنها به‌عنوان ابزار بازدارندگی نظامی عمل می‌کند، بلکه اهرمی برای مذاکرات دیپلماتیک فراهم می‌آورد. مرشایمر معتقد است که ایران با داشتن سلاح هسته‌ای می‌تواند در مذاکرات با قدرت‌های غربی از موضع قوی‌تری عمل کند و از فشارهای اقتصادی و سیاسی مانند تحریم‌ها بکاهد.

موازنه در برابر رژیم صهیونیستی

مرشایمر تأکید دارد که اسرائیل به دنبال حفظ برتری نظامی خود به‌عنوان تنها قدرت هسته‌ای منطقه است. او استدلال می‌کند که ایران با دستیابی به سلاح هسته‌ای می‌تواند این برتری را به چالش بکشد و توازن قدرت را در خاورمیانه برقرار کند، که از منظر رئالیسم تهاجمی، به نفع بقای ایران است.

ناکامی دیپلماسی بدون قدرت نظامی

تجربه خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال سیاست "فشار حداکثری" نشان داد که اعتماد به مذاکرات بدون پشتوانه قدرت نظامی، شکننده است. مرشایمر معتقد است که ایران برای جلوگیری از تکرار چنین سناریوهایی، باید به سلاح هسته‌ای مجهز شود تا هزینه هرگونه تهاجم یا فشار خارجی را افزایش دهد.

ایران و کارشناسان شناخته‌شده غربی

علاوه بر مرشایمر، چندین کارشناس برجسته غربی نیز درباره لزوم هسته‌ای شدن ایران برای بازدارندگی اظهارنظر کرده‌اند. در ادامه، به برخی از این دیدگاه‌ها اشاره می‌شود.

کنت والتز

کنت والتز، نظریه‌پرداز برجسته رئالیسم تدافعی، در مقاله‌ای در سال 2012 در مجله فارن افرز استدلال کرد که ایران هسته‌ای می‌تواند به ثبات منطقه‌ای کمک کند. او معتقد بود که سلاح هسته‌ای ایران، توازن قدرت را در برابر اسرائیل ایجاد می‌کند و از طریق بازدارندگی متقابل، احتمال درگیری‌های نظامی را کاهش می‌دهد. والتز با اشاره به تجربه جنگ سرد، استدلال می‌کرد که سلاح‌های هسته‌ای، دولت‌ها را به خویشتنداری وادار می‌کنند.

استفن والت

استفن والت، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه هاروارد و از نظریه‌پردازان رئالیسم، در تحلیل‌های خود به‌طور غیرمستقیم از ایده بازدارندگی هسته‌ای ایران حمایت کرده است. او معتقد است که در غیاب تضمین‌های امنیتی معتبر از سوی غرب، ایران انگیزه‌های قوی برای توسعه توان هسته‌ای دارد تا از خود در برابر تهدیدات خارجی محافظت کند.

پل پیلار

پل پیلار، افسر سابق سیا و تحلیلگر مسائل خاورمیانه، در نوشته‌های خود در نشنال اینترست اظهار داشته که فشارهای نظامی و تحریم‌های غرب، ایران را به سمت توسعه توان هسته‌ای به‌عنوان ابزاری برای بازدارندگی سوق داده است. او معتقد است که بدون ارائه تضمین‌های امنیتی، ایران به دنبال تقویت توان دفاعی خود خواهد بود.

ریچارد هاس

رئیس سابق شورای روابط خارجی آمریکا، در اظهاراتی در سال‌های گذشته اشاره کرده که اگر ایران احساس کند که گزینه‌های دیپلماتیک به بن‌بست رسیده‌اند، ممکن است به سمت سلاح هسته‌ای حرکت کند تا از خود در برابر تهدیدات خارجی محافظت کند. او این تصمیم را نتیجه منطقی فشارهای مداوم غرب می‌داند.

تئودور پستل فیزیکدان آمریکایی پس از حملات رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران در اظهاراتی مدعی شد: «از دید من، از امروز باید ایران را قدرت نظامی هسته‌ای اعلام نشده دانست... ما دیگر اصلاً نمی‌توانیم بگوییم که ایرانیان با اورانیوم شصت درصد غنی سازی شده چه کار می‌کنند... استراتژی ایران سلاح هسته‌ای بدون آزمایش و اعلام است!»

همچنین «تام اوکانر» در مقاله ای که در سایت تحلیلی نیوزویک منتشر شد نوشت: در حالی که رقابت طولانی‌مدت ایران و اسرائیل وارد عرصه های ناشناخته‌ای می‌شود، مقامات، قانونگذاران و کارشناسان ایرانی برای اولین بار به طور آشکارا در مورد چشم انداز بازنگری دکترین هسته ای کشور برای هموار کردن راه تولید سلاح هسته ای بحث می کنند.

بازدارندگی هسته‌ای، فرصت و بازدارندگی همزمان

از منظر رئالیسم تهاجمی مرشایمر، حرکت ایران به سمت بازدارندگی هسته‌ای می‌تواند منطقی باشد، زیرا در یک نظام آنارشیک، داشتن سلاح هسته‌ای تضمین‌کننده بقای ملی و بازدارنده در برابر تهدیدات خارجی است.

ایران در منطقه‌ای قرار دارد که با تهدیدات نظامی و سیاسی متعددی مواجه است، و سلاح هسته‌ای می‌تواند هزینه هرگونه تهاجم را برای دشمنان به شدت بالا ببرد. اظهارات دیگر کارشناسان مانند کنت والتز (که معتقد بود ایران هسته‌ای می‌تواند ثبات منطقه‌ای را تقویت کند) این دیدگاه را تقویت می‌کند، علاوه بر این، ایران تاکنون با اتکا به توان نظامی متعارف (مانند موشک‌های بالستیک) و شبکه‌های نیابتی منطقه‌ای، توانسته است تا بازدارندگی نسبی ایجاد کند.