مشرق- مرکز مبادله دارندگان و متقاضیان ارز که به اختصار مرکز مبادلات ارزی نامیده می شود، بیش از یک ماه است که فعالیت خود را آغاز کرده است. این مرکز که ساختار ساده ای دارد، بر اساس یک معادله پیچیده نرخی برای ارز تعیین می کند که رسما ارز را در کشور سه نرخی کرده است.

هم اکنون ارز با نرخ مرجع توسط بانک مرکزی برای واردات دو گروه از کالاهای اساسی و دارو تامین می شود. از سوی دیگر نرخی در بازار آزاد ارز وجود دارد که در صرافی ها این نرخ ارائه می شود. با این وجود نرخ سوم ارز که میان دو نرخ قبلی است، توسط مرکز مبادلات کشف شد.

نرخ ارز در مرکز مبادلات قرار بود دو درصد زیر قیمت بازار آزاد باشد، اما هم اکنون این عدد بیش از اینها با نرخ بازار تفاوت دارد. مسوولان بانک مرکزی معتقدند نرخ موجود در بازار آزاد کاذب است و نمی تواند ملاک عمل باشد. به گفته آنها نرخ مورد نظر بانک مرکزی برای محاسبه نرخ ارز مبادله ای، عددی است که با آن در بازار رسمی معامله صورت گرفته است.

به هر حال با گذشت یک ماه از آغاز به کار این مرکز، فعالیت آن توسعه یافته و حجم قابل توجهی از کالاها در آن تامین مالی می شوند. با این وجود هنوز موانعی جدی بر سر ادامه فعالیت آن وجود دارد.

درباره نحوه فعالیت مرکز و مشکلات پیش روی آن با "صمد کریمی" سخنگوی مرکز مبادله دارندگان و متقاضیان ارز گفت و گو کرده ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد :

مشرق ؛بر اساس قانون،مدیریت و کنترل بازار ارز بر عهده بانک مرکزی است، اما به نظر می رسد بانک مرکزی در این مقطع ناموفق عمل کرده است. نوسان نرخ ارز در بازار آزاد طی ماه های گذشته بسیار زیاد بود و تاثیر آن هم بر کالاها نمایان شد. چرا این وضعیت پیش آمد؟

** ما در حوزه ارز در یک دوره گذار هستیم. با این وجود مسیر درست و صحیح برای کنترل بازار ارز، توسط بانک مرکزی با همکاری مجلس و دولت و بخش خصوصی انتخاب شده است.

حجم مبادلات ارز خارجی در دنیا روزانه 4 هزار میلیارد دلار است که 1.5 هزار میلیارد دلار آن نقدی و 2.5 هزار میلیارد دلار آن به صورت معاملات فیوچر، فوروارد، سواپ و آپشن انجام می شود. فقط پنج درصد معاملات در بازار ارز دنیا به صورت فیوچر در بازار بورس انجام می شود. در واقع بازیگران اصلی بازار ارز در دنیا بانک های مرکزی، بانک های تجاری، بانک های سرمایه گذاری، صادرکنندگان و واردکنندگان هستند.

به موضوع ارز نباید سطحی نگاه کرد. امروز هر مکانیزمی خارج از بازار رسمی بالاخره بخشی از تقاضا را پوشش می دهد، اما هدف سیاست  گذار اصلی، پوشش همه تقاضاهای کشور از طریق شبکه بانکی و صرافی های مجاز است. ما همین هدف را دنبال می کنیم.

مشرق ؛ در این مدت یک ماهه، شما ارزیابی مثبتی از عملکرد مرکز مبادلات ارزی دارید؟

** عملکرد مرکز بر اساس اعداد این را ثابت می کند. روز اول فقط دو بانک در مرکز مستقر بودند، اما امروز تقریبا همه بانک های کشور یک نماینده در مرکز دارند. رشد ارزش مبادلات روزانه مرکز هم بیش از 25 درصد است و اقدامات پیش رو هم مسیر را مشخص کرده است. آینده هم روشن است، اما به نظر من انتشار اخبار غلط ممکن است آسیب زا باشد.

مشرق ؛ ولی این روزها از اعداد عجیب و غریبی در بازار ارز خبر می رسد ؟

** داده های پرت در هر اقتصادی هست، ولی مسیر رسمی چیز دیگری است. هدف نهایی طوری است که داده های پرت، امید ریاضشان صفر خواهد بود.

مشرق ؛ مرکز مبادله قرار بود به بازار خط بدهد، اما قانون این مرکز این گونه است که عدد را دو درصد زیر قیمت بازار تعیین می کند. در واقع به طور قانونی ارز مبادله ای از بازار پیروی می کند.

** ببینید! در سال 1389 نرخ ارز تقریبا یکسان بود و نوسانی وجود نداشت، اما از نیمه دوم همان سال نوسان ها شدید شد و به سال 91 هم رسید. این یک بحث کارشناسی دقیق دارد. بعد از 1971 نظام های ارزی در دنیا تغییر پیدا کرد و دیگر ارزش پول هر کشوری به طلا و دلار وابسته نیست.

ارزش پول امروز تابع صادرات کالا و خدمات، واردات مواد اولیه واسطه ای و سرمایه ای، رشد نقدینگی و تورم، سرمایه انسانی و میزان منابع و متغیرهای اقتصادی و امنیت ملی است. با راه اندازی مرکز مبادله تمامی این مولفه ها در تعیین نرخ لحاظ شد.

گرچه ابتدای طرح گفتیم دو درصد زیر نرخ بازار، ولی الان بازار عمده ارز کشور، همین مرکز مبادله است و اینجاست که راهبری نرخ ارز را بر عهده گرفته است. مولفه های ما هم نشان می دهد که در پایان سال 91 با توجه به برآوردها، تراز تجاری کشور مثبت است و میزان صادرات کالا و خدمات نسبت به واردات، یک رقم مازاد و مثبت است، پس دلیلی ندارد که نوسانات شدید در بازار داشته باشیم.

نرخ مبادله ای به صادرکنندگان انگیزه می دهد که رقابت پذیریشان افزایش یابد و در واقع نرخ واقعی ارز در کشور ما رشد پیدا کرده و رشدش به این معناست که کالاهایی که توسط صادرکنندگان ایرانی در دنیا هست، از رقابت پذیری بالاتری برخوردار است. این پیام خوبی به تولیدکنندگان است و جهش خوبی در رشد صادرات غیرنفتی ایجاد خواهد کرد.

مشرق ؛درباره قیمت های بیش از نرخ مبادله ای چه توضیحی دارید؟ الان نرخ بازار دست کم 700 تومان با نرخ مبادله ای فاصله دارد؟

** قیمت هایی که بالاتر از نرخ مبادله ای است، توجیه اقتصادی ندارد. چه بر اساس ادبیات نظری و چه اصول حرفه ای؛ این اعداد توجیه ندارند و مرکز مبادلات آن نرخ ها را تایید نمی کند.

این ها اعداد کاذبی است که معامله ای بر اساس آنها صورت نمی گیرد. ما از صادرکنندگان و کسانی که ارز خود را در بازار عرضه می کنند، میخواهیم مطمئن باشند که با تقویت مرکز، نرخ مبادله ای مبنای تسویه کلیه فعالیت ها خواهد بود. یعنی بازار طلا، کالا، خدمات، کار و پول و سرمایه با نرخ مبادله ای که توسط بانک مرکزی مدیریت می شود، همگون خواهد شد.

مشرق ؛مرکز مبادله شکل فعالیت خود را ثابت نگه خواهد داشت؟

** اصل ایجاد مرکز مبادله یک تحول بزرگ در اقتصاد کشور است. البته الان در فاز دوم مرکز هستیم، یعنی فعلا مشتریان به سمت بانک هدایت می شوند. در حال حاضر کسی که فقط کارت بازرگانی دارد یا نماینده قانونی او می تواند به مرکز مراجعه کند، اما به زودی مرکز به فاز الکترونیکی وارد می شود و فضای کار در آن بهتر خواهد شد و از سوی دیگر با پوشش کامل خدمات و کالاهای وارداتی، قیمت گذار اصلی ارز در کشور مرکز مبادلات ارزی خواهد بود.

مشرق ؛خبری مبنی بر حدف یورو از مرکز مبادله به نقل از شما مطرح شده بود. گویا این اقدام برای مقابله با اقدام اتحادیه اروپا در تحریم ایران بوده است. واقعا قصد دارید یورو را از این مرکز حذف کنید؟ چون الان حجم زیادی از مبادلات خارجی کشور با این ارز انجام می شود؟

** یورو از مرکز مبادله حذف نخواهد شد، اما فعالیت مرکز بر اساس عرضه ارز عرضه کنندگان است. اولویت نخست کشور در تامین یورو برای کالاهای اولویت یک و دو است، اما برای تامین آن مشکلاتی داریم. البته به این معنا نیست که یورو عرضه نمی شود. البته استراتژی کشور این است که برویم به سمت ارزهای ملی با طرف های عمده تجاری، ولی این به هیچ عنوان معنایش این نیست که وقتی با ارزی مشکل داریم، آن را حذف کنیم.

مشرق ؛آیا ایجاد مرکز مبادله،توانسته مشکل خارج شدن ارز کشور از مسیر اصلی و تخصیص آن به واردات کالاهای بنجل و بی کیفیت یا کالاهای عیب و غریب مانند دسته بیل یا چوب بستنی را حل کرده است؟

** مرکز مبادله یک ویژگی خاص در مقایسه با بازار بین بانکی قبلی دارد، اولین شاخصه آن ورود سامانه ای به نام پورتال ارزی است. با این اقدام از نقطه ای که ثبت سفارش می شود تا گمرک و تخصیص ارز، همه بخش ها مدیریت می شود.

ما قبلا این مشکل را داشتیم که مشتری ریال را پرداخت می کرد، اما انتقال معادل ارزی به بانک کارگزار خارجی صورت نمی گرفت. الان با توجه به این که ابتدا حسابهایی که ما در مانده های ارزی داریم توسط شرکت نفت و گاز و امثال آن دقیقا مشخص است، انتقال ارز بدون مشکل است.

در واقع الان وقتی خریدی صورت می گیرد، با اطمینان 99.9 درصد پول به حساب بانک کارگزار خارجی منتقل می شود، اما این روش قبلا نبود و این اطمینان هم نبود، چون احتمال داشت در روابط کارگزاری مشکل ایجاد شود.

الان بانک ها و روابط کارگزاری کاملا مشخص اند و حتی ارزهای خارجی هم مشخص اند، بنابراین این پروسه داینامیک است و ارز با اطمینان تخصیص می یابد.

مشرق ؛مشکلی هم در تامین ارز واردات برخی کالاهای اساسی وجود داشت. ظاهرا دارو با مشکلاتی روبه رو بود؟

** به هر حال هیچ کاری بی اشکال نیست. مشکل دارو در حال حل شدن است و سهم عمده ای از تقاضاهای ثبت سفارش شده مربوط به دارو است. بانک های عامل این ها هم مشخص شده، بنابراین بانک مرکزی مانعی ندارد، ولی این که بانک عامل نتوانسته ارز را به دست آنها برساند بحث دیگری است. بانک مرکزی با درصد بسیار بالایی برای بانک های عامل تامین ارز کرده است.

مشرق ؛ در تامین منابع مرکز مشکلی ندارید؟ یعنی الان به اندازه کافی ارز در مرکز وجود دارد؟

** قبلا هم گفته ام که الان کف عرضه را در مرکز داریم. در برخی ارزها مازاد عرضه و در برخی مازاد تقاضا داریم. البته الگوی تجاری کشور در حال تغییر است و ما متقاضیان را به سمت ارزهای مازاد عرضه هدایت می کنیم. این الگوی خوبی برای استفاده از ارزهای محلی کشورها است. از سوی دیگر، سازمانهایی که با آنها مذاکره شده مثل پتروشیمی ها و صادرکنندگان، عرضه را تقویت خواهند کرد.

مشرق ؛برخی از کارشناسان معتقدند افزایش قیمت دلار یک سیاست از سوی دولت برای تامین بودجه کشور بوده است. چنین چیزی به نظرتان چقدر به واقعیت نزدیک است ؟

** اساساً اعلام این گونه نرخ ها باعث انتظار جامعه می شود، لذا طرح این موضوع به صلاح نیست. ازطرفی این سوال پاسخ فنی دارد. در فاز نخست شرکت ملی نفت 14.5 درصد ارز حاصل از صادرات نفت و گاز را در این بازار عرضه می کند . پس از تکمیل فرآیند و برداشت از مانده های ارزی شرکت، معادل ریالی ارز فروخته شده به حساب شرکت نفت واریز می شود نه دولت. بنابراین دولت از این افزایش قیمت منتفع نمی شود که بخواهد به آن دامن بزند.

مشرق ؛یک انتقادی که به مرکز وارد است این است که برخی مراجعه کنندگان نمی توانند همه نیاز ارزی خود را تامین کنند. در این باره چه پاسخی دارید؟

** قبل از اين‌كه مركز كار خود را شروع كند، تقاضاي انباشته ای از قبل داشت و با حجم انبوهی از تقاضا روبه‌رو شد، ولی به مرور این مشکل حل شد. البته همان طور که گفتم با تقویت طرف عرضه، این ایراد برطرف خواهد شد.

مشرق ؛نکته ای هم درباره نحوه فعالیت صرافی ها در بازار ارز مطرح شد. گفته می شد که بخشی از صرافی ها در اختلال های بازار ارز مقصر بوده اند. شما در این باره تحلیلی دارید؟

** صرافی های که به صورت مجاز فعالیت می کنند کاملا تحت نظارت هستند. صرافی‌ها ما را در این طرح کمک کرده اند و خواهند کرد، به ویژه در نقل و انتقالات وجوه ما با صرافی‌ها همکاری می‌کنیم و آنها نیز مثل گذشته که در خدمت کشور بودند و به نقل و انتقالات وجوه کمک کردند با ما همکاری می‌کنند. ما در مسیری حرکت می‌کنیم که به وجود صرافی‌های قوی نیاز داریم، اما صرافی های غیرمجاز قطعا مورد برخورد قرار می گیرند.