به گزارش مشرق به نقل از مهر آثار تاريخي ارزشمند خاتم که نيازمند مرمت و باشد شايد به حدود 10 اثر برسد اما همين تعداد از اصالت خاصي برخوردار هستند و در صورت تخريب و فراموشي آنها در واقع اصالت و قدمت اين منطقه ناديده گرفته شده است.
خاتم يکي از دور افتاده ترين شهرستانهاي استان يزد است که شايد کمتر مورد توجه به ويژه در مباحث گردشگري و آثار تاريخي قرار گيرد اما سفري کوتاه به اين شهرستان و بازديد از اين آثار که بيشتر آنها اکنون در حال نزديک شدن به يک مخروبه هستند، مظلوميت تاريخ در اين شهرستان را به نمايش مي گذارد.
اين گزارش نيز حاصل نخستين سفر رسانه اي خبرنگاران مرکز استان يزد است که توسط روابط عمومي استانداري تدارک ديده شد که در واقع هدف اين سفر نيز همين نگاه ويژه به شهرستانهاست.
قلعه مروست يکي از اين آثار تاريخي حائز اهميت است که در محدوده مرکزي بافت تاريخي شهر مروست واقع شده و قدمت تاريخي آن به دوره اسلامي و حتي قبل از اسلام مي رسد.



اين بنا داراي حصارهاي بلند و کنگره دار به شکل چهار ضلعي است که در سه گوشه ديوار آن برجهاي بلندي ساخته شده و از نظر موقعيت سوق الجيشي بر روي تپه اي مصنوعي در مرکز دشت مروست واقع شده و بر تمام دشت اشراف دارد و تا اوايل قرن حاضر اين بنا داراي خندقي به دور خود بوده است.

از تاسيسات داخل اين بنا مي توان به هشتي ورودي، شاه نشين، اسطبل ها و مطبخ اشاره کرد که اين تاسيسات حاکي از آن است که اين قلعه در گذشته هم مسکوني بوده و هم کاربري نظامي داشته است.

رئيس ميراث فرهنگي شهرستان خاتم درباره اين قلعه تاريخي اظهار داشت: قلعه مروست نياز به مرمتهاي گسترده دارد که بخشي از آن اکنون در حال انجام است.



علي اکبر دهقان خاطرنشان کرد: اين قلعه از گذشته هاي دور تاکنون چندين بار مورد مرمت قرار گرفته اما چون اين مرمتها چندان اصولي نبوده است، دوام چنداني نداشته است.

اين قلعه اکنون دورنماي به ظاهر مرتبي دارد اما داخل قلعه بيشتر به يک مخروبه شبيه است زيرا براي مرمت داخل قلعه به بودجه هاي بسياري نياز است.

در بيرون از اين قلعه اکنون يک کارگاه کوچک خشت زني ايجاد شده و با درست کردن خشت از خاک همين منطقه، قرار است بخشهايي از قلعه تاريخي مروست احيا و مرمت شود.



کاروانسراي شعبه از ديگر بناهاي تاريخي شهرستان خاتم است.

در خاتم قديم، قلعه مروست نقطه ثقلي محسوب مي شد و بقيه بناها از جمله کاروانسراي شعبه در اطراف اين قلعه بنا شده است.

کاروانسراي شعبه از کاروانسراهاي منحصر به فرد استان يزد و شايد کشور باشد.

در بناي اين کاروانسرا علاوه بر در نظر گرفتن بارانداز براي چهارپايان و محل استراحت براي بازرگانان و مسافران، غرفه هاي متعددي براي فروش اجناس بازرگانان در نظر گرفته شده بود که بقاياي آن هنوز باقي است و دکانهاي قصابي، نانوايي، ادويه فروشي و ... با گذشت صدها سال هنوز شکل قبلي خود را حفظ کرده اند.



بخش پاييني عکس مربوط به کاروانسراي شعبه است

اين کاروانسرا وضعيت مرتب تري نسبت به ساير بناهاي تاريخي خاتم دارد و رئيس ميراث فرهنگي خاتم در اين باره مي گويد: براي گچ کاري و مرمت سطحي اين بنا تاکنون تنها چهار ميليون تومان هزينه شده و اگر مشکلات جانبي اين کاروانسرا حل شود، اين کاروانسرا مي تواند رونق گذشته خود را بازيابد.

دو دانگ شهرستان خاتم وقف است از اينرو مالکيت از مشکلات اصلي در راه مرمت آثار تاريخي اين شهرستان به شمار مي رود

علي اکبر دهقان در اين باره اظهار داشت: از مشکلاتي که در بخش مروست داريم، مشکل مالکيت است مثلا اقدام به مرمت بنايي مي کنيم اما مالک معترض به مرمت مي شود.

وي افزود: از آنجا که دو دانگ از شهرستان خاتم وقف است، با مرمت بناهاي تاريخي نظير کاروانسراي شعبه با شکايت آستان قدس رضوي مواجه شديم و پس از شکايت نيز اين بنا به همين شکل باقي مانده و قسمتهاي مرمت نشده تقريبا تخريب شده است.

دهقان معتقد است؛ اگر اين کاروانسرا به ويژه بخش بازارچه آن به بخش خصوصي واگذار شود و مثلا براي فروش صنايع دستي مورد استفاده قرار گيرد، نتايج خوبي حاصل مي شود.

وي باز هم معتقد است؛ مرمت به تنهايي فايده ندارد بلکه بناهاي تاريخي خاتم بايد مرمت و سپس تغيير کاربري داده شوند زيرا اگر مرمت انجام شود و بنا فعال نباشد، پس از گذشت مدت کوتاهي بنا باز هم به حالت اوليه باز خواهد گشت.

فرماندار خاتم هم که در اين بازديدها خبرنگاران را همراهي مي کرد، در زمينه نياز مالي براي مرمت اين بناها بيان داشت: با 30 ميليون تومان هم مي شود فضايي نظير کاروانسراي شعبه را که مساحتي 500 متري دارد ساماندهي کرد اما براي انجام کارهاي اساسي و مرمت تمامي بخشهاي آن به مبالغ بيشتري نياز است زيرا معماري اين بناها منحصر به فرد است و مرمت آن کار معماران معمولي نيست.

بناي گنبدي نيز از ديگر بناهاي منحصر به فرد شهرستان خاتم و متعلق به دوره ايلخاني است که از نظر معماري همزاد ابنيه اي نظير سيد رکن الدين و سيد شمس الدين يزد است.

اين بناي تاريخي داراي گچ بريهاي زيبايي است که بر اثر فرسايش عوامل طبيعي آسيبهاي شديد ديده به همين دليل خود بنا در سال 85 مورد مرمت قرار گرفته و ساماندهي شده است.



عکس بالايي مربوط به بناي گنبدي و عکس پايي مربوط به قلعه مروست است

اکنون بناي گنبدي مروست که در گذشته احتمالا بقعه اي تاريخي بوده و در کنار مدرسه علميه اي قرار داشته است، اثري تاثيرگذار و عظيم در ضلع جنوبي قلعه مروست در داخل بافت اين شهر به شمار مي رود.

رئيس ميراث فرهنگي خاتم در مورد اين بنا نيز اظهار داشت: سقف بناي گنبدي توسط معماران داخلي مرمت شده اما مرمت تزئينات داخلي بنا بايد توسط متخصص مرمت انجام شود زيرا تزئينات منحصر به فرد اين بنا با گل کار شده و ترميم هر کسي نيست.

براي مرمت بناي گنبدي مروست 300 ميليون تومان نياز است

دهقان خاطرنشان کرد: بر اساس برآوردهاي انجام شده به نظر مي رسد براي مرمت اين بنا به بيش از 300 ميليون تومان نياز باشد زيرا مرمت داخل بنا کاري ظريف و تخصصي است و هر معماري توانايي انجام آن را ندارد.

بناي چهار صفه محمد صالح نيز از ديگر بناهاي تقريبا تخريب شده خاتم به شمار مي رود که اين بنا نيز قدمتي به بلنداي تاريخي دارد و زندگي مردم در دوره هاي مختلف و آداب و فرهنگ آنها را به تصوير مي کشد.

اين بنا نيز علاوه بر مشکلات اعتباري داراي مشکلات مالکيتي است.

اين بنا تا چند سال پيش به زباله داني مرکزي خاتم تبديل شده بود و حجم انبوهي از اين زباله در اين فضا مشاهده مي شد اما از دو سال پيش حداقل از حالت زباله داني خارج شده ولي هنوز نتوانسته شمايل يک اثر تاريخي دوره صفويه را به خود بگيرد.

اين بنا هم مرکزيت سکونتي براي مردم قديم داشته و هم محل اجتماع مردم و هم دارالقرآن محله بوده است.

چهار صفه داراي کانالهايي در زير زمين بوده که در صورت بروز خطر مردم مي توانستند به راحتي از طريق اين کانالها وارد قلعه شوند و آنجا از گزند دشمنان در امان بمانند زيرا در کانالها زير پاي آنها چوبهايي قرار داشته که هنگام عبور چوبها را با خود مي بردند و در اين صورت عبور براي دشمنان غيرممکن مي شده است.



عکس بالا نمايي از گنبد منحصر به فرد بناي گنبدي مروست است

رئيس ميراث فرهنگي خاتم در مورد مرمت اين بنا خاطرنشان کرد: از آنجا که اين بنا چند قدمي بيشتر تا تخريب کامل فاصله نداشت، به طور اضطراري از محل منابع داخلي براي آن حدود پنج ميليون تومان هزينه شده است که البته اين مبلغ نيز اماني است.

ديگر بنايي که به لحاظ تاريخي حائز اهميت است و اکنون در آستانه تبديل شدن به يک مخروبه بزرگ است، خانه مسکوني ميرزا عبدالحسين دهقان است.

اين محل در اصل انبار غله بوده و قرار بود به زورخانه تبديل شود اما از سال گذشته که گودبرداري آن انجام شده، همانطور نيمه کاره رها شده است.

تربيت بدني استان يزد کار تبديل خانه تاريخي خاتم به زورخانه را نيمه کاره رها کرده است.

دهقان اظهار داشت: اداره تربيت بدني استان يزد و هيئت ورزشهاي پهلواني و زورخانه اي تکليف اين بنا را روشن نکرده اند و نيمه کاره رها شدن کار، اين خانه تاريخي را در معرض تخريب قرار داده است.

در شهرستان خاتم نمونه هاي بسياري از اين گونه بناها وجود دارد که به رغم قدمت و ارزش تاريخي بسيار، به دليل بي توجهي بخشهاي مختلف همچنين نبود اعتبارات کافي در معرض تخريب قرار گرفته يا به زباله داني تبديل شده است.

اين بناها در بيشتر موارد به جاي آنکه به فضاي فرهنگي تبديل شوند و زبان گوياي تاريخ باشند، به محل اجتماع اراذل و اوباش تبديل شده و يا حتي به عنوان زباله داني از آنها استفاده مي شود.

اين امر سبب شده نه تنها هيچ گردشگري از وجود اين بناها مطلع نباشد بلکه مردم منطقه نيز رغبتي براي بازديد از بناهاي تاريخي شهر خود نداشته باشند.

با اين روند به نظر مي رسد ظرف چند سال آينده از بناهاي تاريخي شهرستان خاتم که بيشتر آنها نيز در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است، جز نام، چيزي برجاي نماند.