گروه فرهنگی مشرق - "شرح اسم" عنوان کتاب زندگینامه رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۵۷ است که توسط هدایت الله بهبودی به رشته تحریر در آمده و توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به چاپ رسیده است. البته این کتاب اولین بار همزمان با برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران رونمایی شد؛ اما به دلیل وجود برخی اغلاط تاریخی، توزیع آن متوقف شد تا اینکه مدتی قبل پس از برطرف شدن اغلاط، چاپ و در اختیار علاقه مندان گرفت. در نظر داریم هر روز بخشی از این کتاب را منتشر کنیم.
آنچه در ادامه از نظرتان می گذرد بخش بیست و سوم این کتاب است.
آنچه در ادامه از نظرتان می گذرد بخش بیست و سوم این کتاب است.
آشنايي با امام خميني
***نخستين ديدار
سال هاي 34 -35 بود كه با نام خميني آشنا شد. در مشهد مجمعي از طلاب قم بود كه - سيدعلي آنها را مي شناخت. سيدمصطفي خميني كه تابستانها به مشهد مي آمد، با اين مجمع جوش مي خورد "از آنها مي شنيدم كه آقاي حاج آقا روح الله خميني در قم يك مدرس معروف و بزرگ و مورد توجه طلاب و فضلاي جوان است."
نخستين ديدار اما، به سال 1336 ش باز مي گردد. آن سال سيدعلي همراه مادر، كوچكترين برادر و خاله هايش راهي عتبات بود. در راه عراق چند روزي در قم توقف كردند و او سري به درسهاي خارج حوزه علميه زد. ديد كه آقاي خميني در مسجد سلماسي براي صدها طلبه، "نزديك به 500 نفر شايد" درس مي گويد؛ روي زمين هم مي نشيند و درس مي دهد. آن مجلس را به نسبت آنچه كه در مشهد و در درس آيت الله ميلاني درك كرده بود، گرمتر يافت.
برايش تازگي داشت كه استاد بلند صحبت كند و شاگردها از هر طرف اشكال كنند. احساس كرد پويايي در جان محفل درسي خودنمايي مي كند. سال 1337 ش كه براي ادامه تحصيل به قم آمد، از نخستين درس هايي كه انتخاب كرد، درس آقاي خميني بود و تقريباً يك دوره اصول را نزد او درس آموخت؛ آموزش فقه را هم، غير از آنچه از آقاي حائري گرفت، بقيه را نزد حاج آقا روح الله گذراند.
***استاد متفاوت
سيدعلي مي ديد كه مشي و منش و روش آقاي خميني با ديگر همرديفان خود متفاوت است. استادي نبود كه با طلبه ها رفيق و مأنوس شود. صبح ها از خانه اش در كوچه يخچال قاضي تا مسجد سلماسي در كوچه آقازاده، بي سر و صدا، آرام و ساكت مي آمد، درس مي گفت و بازمي گشت. عصرها نيز همچنين. پيش از درس و پس از آن، چنان كه طبعاً مرسوم برخي از استادان بود، با طلبه ها، بگويد، بشنود، شوخي كند، رفتار نمي كرد.
طبعاً چنين مدرسي بايد براي طلبه ها دلنشين نباشد [و] كسي از اين مدرس خيلي خوشش نيايد. [اما] درست به عكس بود . يعني طلبه ها از ايشان با وجود اين سردي در روابط ... به قدري خوششان مي آمد و اين قدر ايشان را دوست مي داشتند كه من كمتر نظير آن را در روابط شاگرد و استاد در قم [و مشهد] ديده ام. آن چه در درس هاي آقاي خميني براي سيدعلي آقا مشهود بود، تشخص و برجستگي علمي، دقت نظر، اهل بحث و جدال علمي بودن، سريع الانتقال بودن و تسلط در بگومگوهاي علمي بود. هر كس اشكال مي كرد فوراً جواب را كف دستش مي گذاشت ... اتفاق مي افتاد گاهي اشكال طلبه وارد بود، اما ... ايشان در جواب نمي ماند؛ جواب را مي داد، منتها فردايش [مثلاً] ... از آن جواب عدول مي كرد... يادم مي آيد يكي دو مورد را كه ايشان از اشكال كننده تقدير كردند كه اشكال تو وارد است.
***استاد اخلاق
آقاي خامنه اي شنيده بود كه آيت الله خميني درس اخلاق مي داده است؛ و نيز فلسفه. سال ها از تعطيلي اين درسها مي گذشت. اما وقتي به قم رسيد، همچنان ميان طلبه ها و فضلاء معروف بود كه ايشان مدرس اخلاق است. مي گفتند درس اخلاق ايشان چنان پركشش و گيرا بوده كه برخي بزرگان حوزه علميه قم در آن حاضر مي شدند. اينها را ما شنيده بوديم... لكن... گاهي در درس، ايشان به مناسبتي وارد بحث اخلاقي مي شد. رسم است ميان مدرسان كه روز آغاز درس يا روز پاياني آن، و يا در ميان سال تحصيلي، نكاتي را متذكر مي شوند؛ توصيه ها و نصايحي مي كنند. آيت الله خميني اين مواقف را به بيان مسائل اخلاقي اختصاص مي داد.
"قيامتي برپا مي شد. طلبه ها گريه مي كردند... در دل طلبه ها واقعاً غوغا مي انداخت... مواقف را به بيان مسائل اخلاقي اختصاص مي داد ...همه چيز را در دل انسان تغيير مي داد. من در طول چند سالي كه درس ايشان رفتم چند بار اين توفيق را پيدا كردم [كه زير بارش اين گفته ها بنشينم]
آقاي خامنه اي منش و روش آيت الله خميني را ناشي از اخلاق اسلامي مي ديد؛ بي اعتنايي به دنيا و زخارف آن، بي توجهي به تجملات و جلوه هاي زندگي از اين موضوع ريشه مي گرفت؛ حتي همان سكوت و كم حرفي مصداقي از منش اخلاقي او بود. "والا ايشان تكبر نداشت
روزي كه به اصرار طلبه ها پذيرفت روي منبر بنشيند و درس بگويد، پس از وفات آيت الله بروجردي بود. طلبه ها با خنده و تبسم مسئله را استقبال كردند . خود ايشان هم خنده شان گرفت ... چيز تازه اي بود براي ايشان ؛... بعد گفتند : بسم الله الرحمن الرحيم . روز اولي كه مرحوم آقاي [محمدحسين] ناييني رحمت الله عليه روي منبر نشستند؛ گريه كردند و گفتند [كه] اين همان منبري است كه شيخ روي آن نشسته، بزرگان روي آن نشستند؛حالا كار به جايي رسيده است كه ما مي نشينيم. [آقاي خميني ادامه داد :] ما هم امروز بايد گريه كنيم كه حالا نوبت به ما رسيده . اين را قرار دادند براي مقدمه يك بحث اخلاقي كه دلها را منقلب كرد.
وي به ياد مي آورد زماني را كه يكي از مباحث درس اصول پس از حدود شش ماه به پايان رسيد. آيت الله خميني در پايان اين بحث مفصل و مشروح گفت "امروز اين بحث تمام شد، اما اين يك بحث ضروري و لازمي نبود و مي توانستيم كمتر و كوتاه تر بگوييم. و اين را به عنوان پيش درآمد بحثي اخلاقي بيان كردند كه ما بايد از عمرمان چگونه استفاده كنيم.
و نيز به ياد مي آورد پس از درگذشت آيت الله بروجردي زمزمه اي ميان طلاب جريان داشت كه مرجعيت به كجا خواهد رفت؟ آيا در قم خواهد ماند، يا به نجف مي رود؟ قمي ها مرجعيت و رياست را سال ها بين خود ديده بودند. حوزه قم، بزرگ ترين حوزه علميه شيعه بود؛ و طبعاً نمي پذيرفت مرجعيت از قم بيرون رود. در آن سو، نجفي ها نيز نگين مرجعيت را بر ركاب حوزه خود مي پسنديدند.
آيت الله خميني در يكي از روزهاي درس به اين موضوع پرداخت و گفت كه نبايد قم و نجف در ميان باشد. گفت كه اختلاف از شيطان است؛ دو گروهي كه هدف شان خداست با يكديگر اختلاف نمي كنند؛ براي خدا درس بخوانيد؛ قم و نجف ندارد.
اين حرف يادم نمي رود. با اين كه آدم فكر مي كند اين حرف، حرف پيچيده و معضلي نيست، ليكن... در دل من از آن وقت اثر گذاشت ... يك چنين بيان هاي شيرين و گرم در مسائل عرفاني و اخلاقي داشتند... كه طلبه ها را منقلب مي كرد، به طوري كه ... بعضي ها هاي هاي گريه مي كردند.
و باز به ياد مي آورد كه آيت الله خميني، مردي مهذب، آراسته، و مراقب بود. هر چندآن زمان اطلاعي از زندگي خصوصي استادش نداشت، اما مي ديد كه از يكي از مهمترين نقاط ضعف برخي روحانيان دوري مي كند؛ مريد جمع نمي كند. بلكه تا حدي آدم پراكني هم مي كند. روحي يزدي ... از دوستان قديمي امام ... مي گفت من » عبدالوهاب ... 40 سال است كه با اين مرد آشنا هستم و مي توانم بگويم كه ترك اولي از او نديده ام.
او مي ديد كه آقاي خميني تا چه اندازه مورد توجه بزرگان است "من واقعاً كمتر كسي از علماء را ديده ام كه از لحاظ سابقه تقوايي بين خواص اين همه موجه باشد. اين چيز مهمي است كه در دوران زندگي اش جوري عمل كرده كه كساني كه امروز موجه هستند و توي مردم از لحاظ تقوايي مورد قبول اند همه او را به تقوي ياد مي كنند."
***ديدارهاي غيررسمي
آشنايي بيشتر آقاي خامنه اي با آيت الله خميني از آنجا شروع شد كه تابستان، با تعطيلي حوزه علميه قم، يا ماه رمضان، كه مي خواست براي گذران تعطيلات به مشهد برود، براي خداحافظي نزد استاد رفت. رسم برخي از طلبه هاست كه در چنين زماني به ديدن مدرس خود مي روند و از او خداحافظي مي كنند. ايشان نشسته بود روي تشك و دورش نيم دايره اي از كتاب روي زمين چيده شده بود؛ مشغول مطالعه بود ... دو سه جمله با ايشان صحبت و احوالپرسي كردم: ... اجازه بفرماييد، مي خواهم مسافرت كنم، مشهد بروم.
آقاي خميني او و پدرش را مي شناخت. كوتاه، از مشهد، احوال پدر و اوضاع پرسيد و بعد "سلام برسانيد. دو سه كلمه حرف بيشتر نداشتند."
همين رسم هنگام بازگشت طلبه از شهر و ديار خود به قم تكرار مي شد. ديگر ديدار غيردرسي با آيت الله خميني، زماني بود كه ايشان در ايام فاطميه مجلس روضه داشت. روضه خوان، كوثري بود. طلبه ها در اتاقي كه مراسم برگزار مي شد مي نشستند و دور آن را پر مي كردند. آقاي خميني نزديك در چهارزانو مي نشست و با ورود هر طلبه اي براي احترام، تكاني مي خورد.
خيلي آرام و خيلي با وقار... [گويي] تكليف است كه دو سه جمله اي صحبت كند، والا صحبت نمي كردند. صبحكم الله بالخير. و تمام مي شد. باز سرشان پايين بود... مشغول فكر و مطالعه ذهني بودند.
گاه اتفاق مي افتاد كه پيش از آغاز روضه يا پس از آن طلبه اي بحث علمي مي كرد؛ پرسشي داشت. آيت الله خميني آهسته و آرام و به اندازه پاسخ مي داد. اگر آن طلبه مي توانست با پرسش هاي بعدي حاج آقا را سر شوق آورد، موضوع فرق مي كرد. "ديگر آن وقار و متانت... را نداشتند. مفصل بحث مي كردند. داد مي كشيدند... نه و نو مي كردند، دعوا مي كردند؛ كارهايي كه توي بحث فقهي روحانيون و علماي خودمان معمول است."
گرفتگي، سكوت و در خود فرو بودن آقاي خميني وقتي برطرف مي شد كه يكي از رفقاي خود را مي ديد؛ سر شوق مي آمد و شكفته مي شد. سيدعلي آقا به ياد مي آورد لحظه اي را كه آقاي سيدمحمدصادق لواساني وارد مجلس روضه شد. "آنچنان شتاب زده و بي صبرانه بلند شدند، خنديدند، خنده اي شيرين ... روبوسي كردند ... پهلوي خودشان نشاندند، مشغول صحبت شدند..." كه گويي اين شخص همان صاحب مجلس چند لحظه پيش نيست.
سال هاي 34 -35 بود كه با نام خميني آشنا شد. در مشهد مجمعي از طلاب قم بود كه - سيدعلي آنها را مي شناخت. سيدمصطفي خميني كه تابستانها به مشهد مي آمد، با اين مجمع جوش مي خورد "از آنها مي شنيدم كه آقاي حاج آقا روح الله خميني در قم يك مدرس معروف و بزرگ و مورد توجه طلاب و فضلاي جوان است."
نخستين ديدار اما، به سال 1336 ش باز مي گردد. آن سال سيدعلي همراه مادر، كوچكترين برادر و خاله هايش راهي عتبات بود. در راه عراق چند روزي در قم توقف كردند و او سري به درسهاي خارج حوزه علميه زد. ديد كه آقاي خميني در مسجد سلماسي براي صدها طلبه، "نزديك به 500 نفر شايد" درس مي گويد؛ روي زمين هم مي نشيند و درس مي دهد. آن مجلس را به نسبت آنچه كه در مشهد و در درس آيت الله ميلاني درك كرده بود، گرمتر يافت.
برايش تازگي داشت كه استاد بلند صحبت كند و شاگردها از هر طرف اشكال كنند. احساس كرد پويايي در جان محفل درسي خودنمايي مي كند. سال 1337 ش كه براي ادامه تحصيل به قم آمد، از نخستين درس هايي كه انتخاب كرد، درس آقاي خميني بود و تقريباً يك دوره اصول را نزد او درس آموخت؛ آموزش فقه را هم، غير از آنچه از آقاي حائري گرفت، بقيه را نزد حاج آقا روح الله گذراند.
***استاد متفاوت
سيدعلي مي ديد كه مشي و منش و روش آقاي خميني با ديگر همرديفان خود متفاوت است. استادي نبود كه با طلبه ها رفيق و مأنوس شود. صبح ها از خانه اش در كوچه يخچال قاضي تا مسجد سلماسي در كوچه آقازاده، بي سر و صدا، آرام و ساكت مي آمد، درس مي گفت و بازمي گشت. عصرها نيز همچنين. پيش از درس و پس از آن، چنان كه طبعاً مرسوم برخي از استادان بود، با طلبه ها، بگويد، بشنود، شوخي كند، رفتار نمي كرد.
طبعاً چنين مدرسي بايد براي طلبه ها دلنشين نباشد [و] كسي از اين مدرس خيلي خوشش نيايد. [اما] درست به عكس بود . يعني طلبه ها از ايشان با وجود اين سردي در روابط ... به قدري خوششان مي آمد و اين قدر ايشان را دوست مي داشتند كه من كمتر نظير آن را در روابط شاگرد و استاد در قم [و مشهد] ديده ام. آن چه در درس هاي آقاي خميني براي سيدعلي آقا مشهود بود، تشخص و برجستگي علمي، دقت نظر، اهل بحث و جدال علمي بودن، سريع الانتقال بودن و تسلط در بگومگوهاي علمي بود. هر كس اشكال مي كرد فوراً جواب را كف دستش مي گذاشت ... اتفاق مي افتاد گاهي اشكال طلبه وارد بود، اما ... ايشان در جواب نمي ماند؛ جواب را مي داد، منتها فردايش [مثلاً] ... از آن جواب عدول مي كرد... يادم مي آيد يكي دو مورد را كه ايشان از اشكال كننده تقدير كردند كه اشكال تو وارد است.
***استاد اخلاق
آقاي خامنه اي شنيده بود كه آيت الله خميني درس اخلاق مي داده است؛ و نيز فلسفه. سال ها از تعطيلي اين درسها مي گذشت. اما وقتي به قم رسيد، همچنان ميان طلبه ها و فضلاء معروف بود كه ايشان مدرس اخلاق است. مي گفتند درس اخلاق ايشان چنان پركشش و گيرا بوده كه برخي بزرگان حوزه علميه قم در آن حاضر مي شدند. اينها را ما شنيده بوديم... لكن... گاهي در درس، ايشان به مناسبتي وارد بحث اخلاقي مي شد. رسم است ميان مدرسان كه روز آغاز درس يا روز پاياني آن، و يا در ميان سال تحصيلي، نكاتي را متذكر مي شوند؛ توصيه ها و نصايحي مي كنند. آيت الله خميني اين مواقف را به بيان مسائل اخلاقي اختصاص مي داد.
"قيامتي برپا مي شد. طلبه ها گريه مي كردند... در دل طلبه ها واقعاً غوغا مي انداخت... مواقف را به بيان مسائل اخلاقي اختصاص مي داد ...همه چيز را در دل انسان تغيير مي داد. من در طول چند سالي كه درس ايشان رفتم چند بار اين توفيق را پيدا كردم [كه زير بارش اين گفته ها بنشينم]
آقاي خامنه اي منش و روش آيت الله خميني را ناشي از اخلاق اسلامي مي ديد؛ بي اعتنايي به دنيا و زخارف آن، بي توجهي به تجملات و جلوه هاي زندگي از اين موضوع ريشه مي گرفت؛ حتي همان سكوت و كم حرفي مصداقي از منش اخلاقي او بود. "والا ايشان تكبر نداشت
روزي كه به اصرار طلبه ها پذيرفت روي منبر بنشيند و درس بگويد، پس از وفات آيت الله بروجردي بود. طلبه ها با خنده و تبسم مسئله را استقبال كردند . خود ايشان هم خنده شان گرفت ... چيز تازه اي بود براي ايشان ؛... بعد گفتند : بسم الله الرحمن الرحيم . روز اولي كه مرحوم آقاي [محمدحسين] ناييني رحمت الله عليه روي منبر نشستند؛ گريه كردند و گفتند [كه] اين همان منبري است كه شيخ روي آن نشسته، بزرگان روي آن نشستند؛حالا كار به جايي رسيده است كه ما مي نشينيم. [آقاي خميني ادامه داد :] ما هم امروز بايد گريه كنيم كه حالا نوبت به ما رسيده . اين را قرار دادند براي مقدمه يك بحث اخلاقي كه دلها را منقلب كرد.
وي به ياد مي آورد زماني را كه يكي از مباحث درس اصول پس از حدود شش ماه به پايان رسيد. آيت الله خميني در پايان اين بحث مفصل و مشروح گفت "امروز اين بحث تمام شد، اما اين يك بحث ضروري و لازمي نبود و مي توانستيم كمتر و كوتاه تر بگوييم. و اين را به عنوان پيش درآمد بحثي اخلاقي بيان كردند كه ما بايد از عمرمان چگونه استفاده كنيم.
و نيز به ياد مي آورد پس از درگذشت آيت الله بروجردي زمزمه اي ميان طلاب جريان داشت كه مرجعيت به كجا خواهد رفت؟ آيا در قم خواهد ماند، يا به نجف مي رود؟ قمي ها مرجعيت و رياست را سال ها بين خود ديده بودند. حوزه قم، بزرگ ترين حوزه علميه شيعه بود؛ و طبعاً نمي پذيرفت مرجعيت از قم بيرون رود. در آن سو، نجفي ها نيز نگين مرجعيت را بر ركاب حوزه خود مي پسنديدند.
آيت الله خميني در يكي از روزهاي درس به اين موضوع پرداخت و گفت كه نبايد قم و نجف در ميان باشد. گفت كه اختلاف از شيطان است؛ دو گروهي كه هدف شان خداست با يكديگر اختلاف نمي كنند؛ براي خدا درس بخوانيد؛ قم و نجف ندارد.
اين حرف يادم نمي رود. با اين كه آدم فكر مي كند اين حرف، حرف پيچيده و معضلي نيست، ليكن... در دل من از آن وقت اثر گذاشت ... يك چنين بيان هاي شيرين و گرم در مسائل عرفاني و اخلاقي داشتند... كه طلبه ها را منقلب مي كرد، به طوري كه ... بعضي ها هاي هاي گريه مي كردند.
و باز به ياد مي آورد كه آيت الله خميني، مردي مهذب، آراسته، و مراقب بود. هر چندآن زمان اطلاعي از زندگي خصوصي استادش نداشت، اما مي ديد كه از يكي از مهمترين نقاط ضعف برخي روحانيان دوري مي كند؛ مريد جمع نمي كند. بلكه تا حدي آدم پراكني هم مي كند. روحي يزدي ... از دوستان قديمي امام ... مي گفت من » عبدالوهاب ... 40 سال است كه با اين مرد آشنا هستم و مي توانم بگويم كه ترك اولي از او نديده ام.
آیةاللّه حاج شیخ عبدالوهاب روحی یزدی
او مي ديد كه آقاي خميني تا چه اندازه مورد توجه بزرگان است "من واقعاً كمتر كسي از علماء را ديده ام كه از لحاظ سابقه تقوايي بين خواص اين همه موجه باشد. اين چيز مهمي است كه در دوران زندگي اش جوري عمل كرده كه كساني كه امروز موجه هستند و توي مردم از لحاظ تقوايي مورد قبول اند همه او را به تقوي ياد مي كنند."
***ديدارهاي غيررسمي
آشنايي بيشتر آقاي خامنه اي با آيت الله خميني از آنجا شروع شد كه تابستان، با تعطيلي حوزه علميه قم، يا ماه رمضان، كه مي خواست براي گذران تعطيلات به مشهد برود، براي خداحافظي نزد استاد رفت. رسم برخي از طلبه هاست كه در چنين زماني به ديدن مدرس خود مي روند و از او خداحافظي مي كنند. ايشان نشسته بود روي تشك و دورش نيم دايره اي از كتاب روي زمين چيده شده بود؛ مشغول مطالعه بود ... دو سه جمله با ايشان صحبت و احوالپرسي كردم: ... اجازه بفرماييد، مي خواهم مسافرت كنم، مشهد بروم.
آقاي خميني او و پدرش را مي شناخت. كوتاه، از مشهد، احوال پدر و اوضاع پرسيد و بعد "سلام برسانيد. دو سه كلمه حرف بيشتر نداشتند."
همين رسم هنگام بازگشت طلبه از شهر و ديار خود به قم تكرار مي شد. ديگر ديدار غيردرسي با آيت الله خميني، زماني بود كه ايشان در ايام فاطميه مجلس روضه داشت. روضه خوان، كوثري بود. طلبه ها در اتاقي كه مراسم برگزار مي شد مي نشستند و دور آن را پر مي كردند. آقاي خميني نزديك در چهارزانو مي نشست و با ورود هر طلبه اي براي احترام، تكاني مي خورد.
خيلي آرام و خيلي با وقار... [گويي] تكليف است كه دو سه جمله اي صحبت كند، والا صحبت نمي كردند. صبحكم الله بالخير. و تمام مي شد. باز سرشان پايين بود... مشغول فكر و مطالعه ذهني بودند.
گاه اتفاق مي افتاد كه پيش از آغاز روضه يا پس از آن طلبه اي بحث علمي مي كرد؛ پرسشي داشت. آيت الله خميني آهسته و آرام و به اندازه پاسخ مي داد. اگر آن طلبه مي توانست با پرسش هاي بعدي حاج آقا را سر شوق آورد، موضوع فرق مي كرد. "ديگر آن وقار و متانت... را نداشتند. مفصل بحث مي كردند. داد مي كشيدند... نه و نو مي كردند، دعوا مي كردند؛ كارهايي كه توي بحث فقهي روحانيون و علماي خودمان معمول است."
گرفتگي، سكوت و در خود فرو بودن آقاي خميني وقتي برطرف مي شد كه يكي از رفقاي خود را مي ديد؛ سر شوق مي آمد و شكفته مي شد. سيدعلي آقا به ياد مي آورد لحظه اي را كه آقاي سيدمحمدصادق لواساني وارد مجلس روضه شد. "آنچنان شتاب زده و بي صبرانه بلند شدند، خنديدند، خنده اي شيرين ... روبوسي كردند ... پهلوي خودشان نشاندند، مشغول صحبت شدند..." كه گويي اين شخص همان صاحب مجلس چند لحظه پيش نيست.
