این مطالب که در سلسله مطالبی درباره اسلام در آمریکای لاتین منتشر شود، برگرفته از مقاله‌ای با عنوان «اسلام در آمریکای لاتین، چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو» نوشته یاسر عسگری کارشناس ارشد ادیان و عرفان و محقق پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) قم است که برای انتشار در اختیار خبرگزاری فارس قرار گرفته است.
در قسمت قبل به بررسی مشکلات اساسی که مسلمانان این منطقه در حفظ دین خود مواجه هستند، پرداختیم و اینک در قسمت پایانی این مقاله به بررسی فعالیت کشورهای اسلامی در منطقه آمریکای لاتین می‌پردازیم:
کشورهای اسلامی در آمریکای لاتین چه می‌کنند؟
در آمریکای لاتین، هر نقطه که محل مهاجرت اعراب، به خصوص لبنانی، فلسطینی و سوری بوده، مسلمانان آنجا بیشتر است. مثلاً فلسطینی‌ها در شیلی، سوری‌ها و لبنانی‌ها در آرژانتین و برزیل، هندیها و پاکستان‌ها در سورینام، ترینیداد و توباگو و گویان تعداد بیشتری دارند. لذا می‌توان گفت که این کشورها، محل تجمع مسلمانان در این منطقه هستند. البته مسلمانان کم و بیش در ونزوئلا، مکزیک، کلمبیا، پاراگوئه و دیگر کشورهای آمریکای مرکزی هم هستند.
کشورهای اسلامی مانند لبنان و سوریه با عمده این کشورها و جماعات مسلمان آنجا ارتباط بیشتری دارند اعم از ارتباطات مذهبی، تجاری و حتی سیاسی؛ چون اکثر مسلمانان آنجا از اعراب لبنانی و سوری هستند و با کشورهایشان مبادلات تجاری دارند. غیر از این کشورها که به صورت سنتی با مهاجران اعراب تعامل دارند، دیگر کشورهای اسلامی مانند اندونزی، مالزی، ایران، عربستان، ترکیه، مصر و پاکستان نیز در منطقه فعالیت‌های مذهبی و اقتصادی و سیاسی دارند. اما فعالیت‌های اقتصادی‌شان چندان چشم‌گیر نیست.
عربستان و اعزام مبلغان فراوان به آمریکای لاتین
دولت عربستان براساس توان مالی خود توانسته است فعال‌تر از بقیه کشورهای اسلامی در زمینه دینی عمل کند. این کشور در اکثر کشورهای اسلامی درصدد ساخت مساجد و مراکز اسلامی و هویتدهی به مسلمانان و اعراب مهاجر منطقه برآمده است. مثلاً در برزیل، بوینوس آیرس آرژانتین، ونزوئلا و شیلی مساجد خیلی بزرگی ساخته است. در بعضی از کشورهای دیگر منطقه، مساجد و مراکز اسلامی مشابه را در حال ساخت دارد و از این لحاظ، پول زیادی خرج می‌کند. ولی به لحاظ فرهنگی، دانشگاه‌های الازهر مصر، المدینه و امّ القرای عربستان و ... نمایندگان و روحانیونی را به منطقه می‌فرستند. البته غالب روحانیون فارغالتحصیل جامعه الازهر مصر، امامت جماعت و سرپرستی مراکز اسلامی ساخت عربستان را بر عهده میگیرند؛ یعنی نوعی تعاملات بین دولت‌های مصر و عربستان است که تأمین بعد مالی‌اش بر عهده سعودیها و بعد فرهنگی و تبلیغی‌اش در دست مصری‌هاست. البته در سال‌های اخیر، دولت عربستان خود، واعظ و روحانی به منطقه اعزام می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران و فعالیت‌های آیت الله ربانی
غالب فعالیت‌های فرهنگی و دینی ایران اسلامی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در منطقه آمریکای لاتین به فعالیت‌های عمیق و ارزشمند حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ربانی برمیگردد. ربانی، رایزن فرهنگی سابق ایران در آرژانتین بود که از سوی بخش بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی به این کشور اعزام شد و در مدت 10 سال حضورش در منطقه، فعالیت‌های فراوانی در آرژانتین و کل منطقه آمریکای لاتین صورت داد. حضور در دانشگاه‌ها، گفتگو با کشیشان و رهبران ادیان دیگر، شرکت در کنفرانسها و همایشها، ترجمه مباحث اسلامی به زبان اسپانیولی و هم‌چنین شناسایی و فرستادن جوانان مستعد مسلمان به قم برای فراگیری علوم اسلامی از جمله فعالیت‌های وی بود. مقر اصلی فعالیت‌های او در آرژانتین بود، ولی وی بیشتر در کشورهای اسپانیولی زبان منطقه فعالیت داشت و سفرهای تبلیغی به شیلی، کلمبیا، ونزوئلا، کوبا و ... نیز انجام داد.
وی در گسترش و تقویت و انسجام شیعیان در منطقه نقش موثر و قابل تقدیر دارد و حتی زمینه سفر آیتالله مصباح یزدی، آیتالله جعفر سبحانی و آیتالله عمید زنجانی به این منطقه را فراهم کرد. وی هم اکنون مشاور بین‌الملل ریاست جامعة المصطفی العالمیه است و در قم یک موسسه پژوهشی ـ فرهنگی به نام «اندیشه شرق» راه‌اندازی کرده است. در کنار این موسسه، مجمع جهانی اهل بیت، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و اخیراً جامعه المصطفی العالمیه نیز فعالیت‌هایی در عرصه تبلیغ اسلام و اسلام‌شناسی در منطقه دارد. ناگفته نماند که وزارت امور خارجه هم طی دهه اخیر فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در این منطقه گسترش داده و با حضور در این منطقه باعث شناخت بیشتر انقلاب اسلامی و اسلام شده است.
ترکیه و اشاعه اسلام مدرن همراه با رقص و سماع!
بعضی از گروه‌های فرهنگی و اقتصادی ترکیه به ویژه گروه‌های صوفی این کشور و هم‌چنین اخیراً هواداران و پیروان فتحالله گولن (Fathullah Gulen) متوجه آمریکای لاتین شده و مکاتب خود را در منطقه اشاعه می‌دهند. چرا که رقص و سماع و تفکرات صوفیه تا حدودی می‌تواند جاذبه‌های غربی را در کنار خودش داشته باشد و برای برخی مردم منطقه نیز جالب و جذاب به نظر برسد. از آنجایی که غالب مردم منطقه، تشنه معنویت، سیاست‌زده و منتقد عملکرد کلیساها هستند، لذا گروه‌های صوفیه امیدوارند با توجه به روحیات مردم و مساعد بودن فضا، پیروان و مریدانی برای خودشان دست و پا کنند.
گولن، روشنفکر مسلمان و سکولار ترکیه است که هم اکنون در آمریکا زندگی می‌کند. تلاش وی شکل دادن اسلام مدرن است و او این کار را با مهم جلوه دادن علوم تجربی و طبیعی انجام میدهد. به بیانی دیگر، وی دغدغه اول خود را آموزش و تغییر در نظام آموزشی مسلمانان قرار داده است. لذا وی و هوادارانش ظرف 30 سال گذشته، شبکهای از مدارس تقریباً یکسان را در ترکیه و کشورهای دیگر تأسیس کرده‌اند.
هواداران ترکیه و تاسیس مدارس سکولار و غیردینی اسلامی!
آموزش در این مدارس، سکولار و غیردینی است و تمرکز اصلی روی شیوههای آموزشی مدرن و روی قشر سرمایه‌دار و سیاسیّون است، لذا توانسته است برای تأسیس این مراکز، از دولت لائیک ترکیه و حتی دیگر کشورهای اروپایی و آمریکایی، امکانات و تسهیلات بگیرد. زبان اول این مدارس، انگلیسی است. این مدارس در بسیاری از کشورهای جهان شعبه دارد و توانسته است در آسیای مرکزی بسیار تأثیرگذار باشد و مورد استقبال فراوان مردم قرار بگیرد. فعالیت‌های گولن را در چند محور می‌توان خلاصه کرد: 1. فعالیت در حوزه مناسبات بین‌الادیانی، 2. سازگار نشان دادن اسلام و لائیسیته، 3. محکومیت علیه خشونت تحت نام اسلام و 4. توجه به اهمیت فراوان آموزش در اسلام. فعالیت‌های وی را می‌توان در راستای دیپلماسی فرهنگی ترکیه قلمداد کرد.
هواداران گولن به ویژه در شیلی، آرژانتین، برزیل و دیگر کشورهای آمریکای لاتین، امکانات آموزشی خاصی را تأسیس کرده‌اند که با توجه به رویکرد این مدارس و آموزشگاه‌ها، جای تأمل جدی دارد.
البته علاوه بر کشورهای اسلامی برخی از گروه‌ها و فرقه‌های اسلامی در این منطقه تبلیغات می‌کنند و فعالیت دارند. از جمله قادیانیه (احمدیه)، اسماعیلیه، جماعت تبلیغی، خوجه‌ها. مؤسسه بلال میشن آمریکا (وابسته به خوجه‌ها)، افزون بر ایالات متحده آمریکا، در حوزه دریای کارائیب مانند ترینیداد و توباگو و چند کشور آمریکای جنوبی از جمله گویان، کلمبیا و آرژانتین، نیز فعالیت دارد. این مرکز با چاپ کتاب، مجله، جزوه و ... در زمینه تشیع و ارتباط با اساتید و مردم مشغول است.
علل گرایش مردم منطقه به اسلام
گرایش مردم منطقه به اسلام دلایل مختلفی دارد. به صورت خلاصه می‌توان گفت اسلام برای مردم منطقه آمریکای لاتین بسیار جالب و جذاب است. اما این علل و عوامل عبارت است از:
شهرت اسلام به خاطر تبلیغات ضد اسلامی رسانه‌ها
یکم؛ تبلیغات زیاد علیه اسلام. تبلیغات فراوان علیه اسلام و مسلمانان، باعث شهرت اسلام شده است و همه میخواهند بدانند که اسلام چه دینی است که این‌گونه آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای اروپایی را به ترس واداشته است.
دوم؛ جامعیت دین اسلام. آموزههای انقلابی، مباحث اجتماعی، سیاسی، فلسفی، عرفانی و حتی مسائل عبادی اسلام برای آنها خیلی جدید و پرجاذبه است. در دوره بحران معنویت و زندگی ماشینی، معنویت اسلامی جذابیت بیشتری دارد.
سوم؛ مقاومت اسلامی منطقه خاورمیانه. به خاطر استقامت سه دههای جمهوری اسلامی ایران و خصوصاً موفقیتهای جنبشهای حزب الله لبنان و حماس فلسطین (از جمله پیروزی در جنگ‌های 33 روزه و 22 روزه) علیرغم تهدیدات غرب و تجاوزات اسرائیل و...
سابقه بد کلیسای کاتولیک
چهارم؛ عملکرد غیرمردمی و سابقه تاریخی نفرتانگیز کلیسای کاتولیک و وجود بدبینی به کشورهای غربی در بین برخی اقشار روشنفکر و آزاداندیش جوامع. از آنجایی که کشورهای آمریکای لاتین به مانند آفریقا، سابقه استعمار و عملکرد نظام سرمایهدارى را در کشورهاى خویش به چشم دیدهاند، نسبت به مناطق دیگر، کمتر تحت تأثیر رسانههاى غربى هستند.
پنجم؛ سُست بودن پایههای معرفتی مسیحیت و غیرعقلانی بودن برخی آموزههای آن. البته در بین مردم منطقه به ویژه با وجود آیین‌های مختلف سرخ‌پوستی و بومی، رگههاى مذهبى و اعتقادى و حتى بعضاً خرافى و غیرعقلانى هم در آنها وجود دارد، و به لحاظ روحیات اجتماعی و فرهنگى، افرادی باز و آزادند و تعصبات کمتری دارند و مانند مردم کشورهاى اروپایى و آمریکایى، مقاومت کمترى در مقابل فعالیتهاى دینى و فرهنگى جدید دارند، لذا نه تنها دین اسلام، بلکه ادیان و مکاتب شرقی و معنویتگرای شرقی مانند هندوئیسم و بودیسم و فرقه‌های صوفی و شیطان‌پرست نیز پیروان قابل ملاحظهای یافته و توانسته‌اند برای خود پیروانی بیابند.
مردمی بیزار از آیین‌های غیرعقلانی
مردم آمریکای لاتین میخواهند بدانند که اسلام چیست و چه می‌گوید؟ راجع به زن و حقوق آنها، تروریسم، فقر، اقلیت‌های مذهبی، ظلم و بی‌عدالتی، انرژی هستهای، کلیسا، بمب اتمی، محیط زیست، حقوق حیوانات، و ... چه نظری دارد؟ فلسفه عبادات، فقر، دوزخ و بهشت و... چیست؟ آیا خریدنی هستند؟ برخی از این سئوالات، مسائلی است که در آیین کلیسایی و دیگر آیین‌های غیرعقلانی بودیسم و هندوئیسم و ... جوابی قانع کننده نمییابند. لذا آنها میخواهند ببینند که دین اسلام درباره موضوعات و مسائل مختلف جهان معاصر و دغدغههای انسان مدرن، چه نظراتی دارد و تمایل دارند جواب این سئوالات را از زبان یک مسلمان بشنوند و با سخنان مسیحیت و دیگران ادیان مقایسه کنند. این مقایسهها برایشان می‌تواند جاذبه داشته باشد.
برگزاری کلاس‌های اسلام شناسی با استادان یهودی و بهایی!
ششم؛ دانشگاه‌های منطقه. هم اکنون دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشورهای منطقه، دوره‌های مختلفی برای اسلام شناسی برگزار می‌کنند که عمدتاً از اساتید یهودی و بهایی استفاده می‌شود. هم اکنون دانشگاه‌ها ـ به ویژه دانشگاه‌های غیر انتفاعی و غیر دولتی ـ این کشورها فرصت مناسبی برای همکاری بین دانشگاهی کشورهای اسلامی با آنهاست. همچنان که به عنوان نمونه، دانشگاه تهران با دانشگاه لاپلاتای آرژانتین قرارداد همکاری دارد، ولی آن‌چنان که باید از این فرصت استفاده نمی‌کنند.
استقبال از اسلام و گرایش مردم تا حدی است که سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی اسلامی (آیسیسکو) در ششمین گردهمایی روسای مراکز فرهنگی و شوراهای اسلامی کشورهای آمریکای لاتین و دریای کارائیب در شیلی در 30 آگوست 2007 خواستار تأسیس شورای عالی مسلمانان آمریکای لاتین و هم‌چنین تأسیس کرسیهای تمدن اسلامی در دانشگاه‌های آمریکای لاتین شد.
استقبال مردم از شبکه‌های اسلامی اسپانیولی زبان
از سویی دیگر، در حال حاضر به لحاظ خبررسانی، سایت‌هایی به زبانهای اسپانیولی و پرتغالی تأسیس شده‌اند یا امواج رادیویی که کشورهای اسلامی از جمله صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران راه‌اندازی کرده است، باعث امیدهایی در منطقه برای مسلمانان شده است و مسلمانان هم حرکت‌های فرهنگی و اجتماعی خویش را در این زمینه شروع کرده‌اند. لذا می‌توان گفت روند اسلام‌‌گرایی و حضور اجتماعی مسلمانان در منطقه روند رو به رشدی دارد. راه‌اندازی شبکه تلویزیونی اسلامی به زبانهای اسپانیولی و پرتغالی از سوی کشورهای اسلامی خصوصاً ایران برای مردم منطقه ضروری است که خوشبختانه این شبکه اسپانیولی به نام هیسپان تی.وی (Hispan T.V) شروع به فعالیت کرد. تبلیغات مدرن با تکنولوژیهای جدید می‌تواند فرهنگ و هنر و معارف اسلامی را به آمریکای لاتین بهتر معرفی، تبیین و تبلیغ کند و باعث حضور پررنگتر مسلمانان در اجتماع، فرهنگ و حتی سیاست منطقه شود. برای قشر فرهیخته نیز برگزاری نشستها و میزگردها، فرصت مناسبی برای تبلیغ و تبیین دین است. حضور پررنگ در کنفرانس‌های بین‌الادیان و همکاری بین‌الادیانی برای مبارزه با الحاد و ولنگاری و بحران‌هایی چون فقر و بی‌عدالتی فراگیر، استثمار و استعمار جدید، اعتیاد و مواد مخدر، محیط زیست و جنگ‌های خانمان‌سوز ـ خصوصاً با کشیشان الهیات رهاییبخش ـ و داشتن موضع نسبت به اتفاقات و حوادث دنیای کنونی نیز می‌تواند در گرایش مردم به اسلام نقش موثرتری ایجاد نماید.
